(AP) — Tổng thống Donald Trump hôm thứ Tư cho biết Trung Quốc đã đồng ý tạo điều kiện thuận lợi hơn để Mỹ tiếp cận các khoáng sản đất hiếm và nam châm – những nguyên liệu quan trọng cho sản xuất công nghệ cao và quốc phòng. Đổi lại, chính quyền Mỹ sẽ dừng các nỗ lực thu hồi thị thực của sinh viên Trung Quốc đang theo học tại các trường đại học Mỹ.
Thông báo được đưa ra trên mạng xã hội sau hai ngày đàm phán thương mại cấp cao giữa Mỹ và Trung Quốc tại London. Tuy nhiên, các chi tiết của thỏa thuận vẫn còn rất mơ hồ. Phía Bắc Kinh chưa xác nhận những gì đã đạt được và cả Chủ tịch Tập Cận Bình lẫn Tổng thống Trump đều chưa chính thức phê duyệt văn bản nào.
Mặc dù ông Trump gọi đây là một “thỏa thuận,” trên thực tế, nó chỉ là một “khuôn khổ” nhằm đặt nền tảng cho các cuộc đàm phán sâu hơn trong tương lai.
Thuế quan: Sự mập mờ và gây tranh cãi
Một trong những điểm khiến công chúng và giới doanh nghiệp bối rối là tuyên bố của Trump về mức thuế quan. Trên mạng xã hội, ông viết:
“CHÚNG TA CÓ TỔNG CỘNG 55% THUẾ QUAN, TRUNG QUỐC CHỈ 10%. MỐI QUAN HỆ TUYỆT VỜI!”
Tuy nhiên, một quan chức Tòa Bạch Ốc (giấu tên) làm rõ rằng con số 55% không phản ánh mức thuế tăng thêm mới, mà bao gồm cả các mức thuế đã tồn tại từ nhiệm kỳ đầu của ông Trump.
Rick Woldenberg – CEO của công ty đồ chơi giáo dục Learning Resources và cũng là người đang kiện chính quyền Trump vì lạm quyền áp thuế – cho biết:
“Chúng tôi không biết quy định hiện tại là gì nữa. Mọi thứ thay đổi liên tục.”
Trong một bài đăng tiếp theo, ông Trump nói thêm rằng ông và Chủ tịch Tập Cận Bình sẽ “hợp tác chặt chẽ để mở cửa thị trường Trung Quốc cho hàng hóa Mỹ” và gọi đây là một “CHIẾN THẮNG lớn cho cả hai quốc gia.”
Từ đối đầu gay gắt đến “ngừng bắn tạm thời”
Kể từ khi trở lại Tòa Bạch Ốc vào tháng 1, Tổng thống Trump đã dùng thuế quan như một công cụ kinh tế và ngoại giao chủ chốt – nhằm tăng thu ngân sách, bảo vệ ngành công nghiệp trong nước, lôi kéo các nhà máy quay trở lại Mỹ, và ép các quốc gia khác nhượng bộ.
Cách tiếp cận cứng rắn này đặc biệt rõ ràng trong quan hệ với Trung Quốc. Ban đầu, ông áp thuế 20% lên hàng nhập khẩu từ Trung Quốc, sau đó tăng lên 54%, rồi đột ngột nâng lên tới 145% sau khi Trung Quốc đáp trả bằng mức thuế 125%. Đợt leo thang này suýt gây ra một cuộc chiến thương mại toàn diện, làm thị trường tài chính toàn cầu lao đao.
Sau cuộc gặp cấp cao tại Geneva vào tháng trước, Mỹ và Trung Quốc đã đạt được thỏa thuận tạm thời nhằm giảm căng thẳng thương mại. Theo thỏa thuận này, chính quyền Tổng thống Trump đồng ý hạ mức thuế áp lên hàng hóa Trung Quốc từ 54% xuống còn 30%, trong khi Trung Quốc cũng giảm thuế trả đũa từ 125% xuống còn 10%. Đây được xem là một bước “xuống thang” trong cuộc chiến thuế quan giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới.
“Vòi đất hiếm” – công cụ mặc cả chiến lược
Tháng 4 vừa qua, Trung Quốc đột ngột áp dụng quy định cấp phép mới, khiến chuỗi cung ứng khoáng sản đất hiếm cho Mỹ bị chậm lại. Trump phản ứng bằng cách đe dọa hủy bỏ thỏa thuận Geneva, mở đường cho cuộc đàm phán mới tại London. Tại đây, Bắc Kinh đồng ý tăng tốc xuất khẩu các nguyên liệu chiến lược này.
Giới chuyên gia nhận định rằng Trung Quốc hiểu rõ “sức mạnh mềm” của họ trong chuỗi cung ứng toàn cầu. Với khả năng kiểm soát nguồn cung đất hiếm – thành phần thiết yếu trong pin, xe điện, công nghệ quốc phòng – Bắc Kinh có thể “mở hoặc khóa vòi” theo ý muốn.
Rủi ro từ Tân Cương và sự ngờ vực trong thỏa thuận
Đúng lúc cuộc đàm phán London kết thúc, tổ chức nhân quyền Global Rights Compliance (trụ sở Hà Lan) công bố báo cáo cho thấy nhiều tập đoàn lớn như Avon, Walmart, Nescafé, Coca-Cola, Sherwin-Williams có thể đang sử dụng titan có nguồn gốc từ Tân Cương – nơi bị cáo buộc có các hành vi lao động cưỡng bức đối với người Duy Ngô Nhĩ và các dân tộc Hồi giáo khác.
Điều này càng làm tăng áp lực lên chuỗi cung ứng khoáng sản toàn cầu, vốn đã căng thẳng vì địa chính trị.
Đánh giá từ giới phân tích: Một “chiến thắng rỗng”?
Dù Trump ca ngợi thỏa thuận là “chiến thắng lớn,” nhiều nhà phân tích lại hoài nghi.
Ông Dan Kritenbrink – cựu trợ lý Ngoại trưởng Mỹ – nhận định rằng cuộc gặp ở London chỉ đạt được một “thỏa thuận đình chiến mong manh”.
“Cả hai bên đều đã chứng minh mình có công cụ để gây tổn thương cho đối phương. Nhưng đó không phải là cách để xây dựng niềm tin lâu dài.”
Danny Russel – Phó Chủ tịch Viện Chính sách Xã hội Châu Á – cho rằng chiến dịch gây áp lực của Trump với Trung Quốc lần này “kết thúc trong im lặng chứ không phải với một thắng lợi rõ rệt.”
Ông nói:
“Mỹ phải nhượng bộ những hạn chế tưởng như tạo lợi thế cho mình, và đổi lại chỉ nhận được lời hứa tăng tốc xuất khoáng sản – điều có thể thay đổi bất cứ lúc nào.”
Chuyên gia Veronique de Rugy từ Trung tâm Mercatus nhận định ngắn gọn:
“Đây chỉ là một cái bắt tay. Không có gì đảm bảo nó sẽ tồn tại lâu.”
