Sau một vụ xả súng gây chết người, chính quyền Trump đã đóng băng chương trình thị thực cho người Afghanistan – điều mà chính các nghị sĩ Cộng hòa tại Quốc hội từng nhiều năm thúc đẩy. Lúc này, G.O.P. gần như không lên tiếng phản đối.
Năm 2021, khi Kabul thất thủ trước Taliban sau cuộc rút quân hỗn loạn của Hoa Kỳ, Đảng Cộng hòa tại Quốc hội là một trong những lực lượng mạnh mẽ nhất ở Washington kêu gọi mở cửa chào đón những người Afghanistan từng hỗ trợ quân đội Hoa Kỳ trong gần hai thập niên chiến tranh.
Từ đó đến nay, các nghị sĩ Cộng hòa liên tục thúc ép mở rộng chương trình thị thực đặc biệt cho đồng minh Afghanistan – gửi thư cho chính quyền, chất vấn trong điều trần, tổ chức họp báo trước Điện Capitol – đòi tăng thêm hạn mức.
Nhưng sau khi Rahmanullah Lakanwal – một người Afghanistan từng tham gia lực lượng bán quân sự phối hợp với Mỹ và được quân đội Hoa Kỳ di tản năm 2021 – bị cáo buộc nổ súng vào hai thành viên Vệ binh Quốc gia ở Washington ngay trước Lễ Tạ Ơn, khiến một người thiệt mạng và một người bị thương nặng, cục diện chính trị đảo chiều.
Tổng thống Donald Trump tuyên bố Hoa Kỳ “phải xem xét lại từng người Afghanistan đã vào Mỹ dưới thời Biden” – và dù Lakanwal không nhập cảnh theo diện Thị thực Di dân Đặc biệt (S.I.V.), chính quyền Trump vẫn đình chỉ chương trình này – đóng lại con đường hợp pháp cuối cùng để người Afghanistan xin vào Mỹ.
Cộng hòa – từ tiếng nói tiên phong thành sự im lặng
Những nghị sĩ từng dẫn đầu nỗ lực hỗ trợ người Afghanistan nay dường như chấp nhận thực tế chương trình coi như “chết lâm sàng”.
“Chính trị mà nói thì chưa hoàn toàn chết, nhưng đã bị tổn thương nặng nề,” Dân biểu Michael McCaul (Texas), Cộng hòa, nhận định. “Thật đáng tiếc – họ từng chiến đấu bên cạnh lực lượng của chúng ta. Họ cũng là cựu chiến binh.”
Cho đến nay, Quốc hội do Đảng Cộng hòa kiểm soát không có động thái giám sát quyết định đình chỉ hay tìm cách buộc chính quyền nối lại việc cấp thị thực.
Từ năm 2021, Hoa Kỳ đã cho hơn 190.000 người Afghanistan định cư. Một phần theo diện S.I.V., phần còn lại theo cơ chế tạm cư để chờ xin quy chế thường trú hoặc tị nạn.
Trước vụ xả súng, một nhóm nghị sĩ lưỡng đảng kêu gọi cấp thêm 20.000 thị thực, khẳng định chương trình có “khâu thẩm tra nghiêm ngặt” và là “con đường sinh tử” cho những người Afghanistan có nguy cơ bị trả thù vì từng hỗ trợ Hoa Kỳ.
Tuy nhiên, vụ nổ súng đã phá vỡ sự đồng thuận đó.
“Những gì đã xảy ra khiến mọi thứ thay đổi,” Dân biểu Lloyd K. Smucker (Pennsylvania) – người từng ủng hộ tăng hạn mức thị thực – nói. “Tôi sẽ để tổng thống quyết định điều gì đúng.”
Thượng nghị sĩ Lindsey Graham (South Carolina) nói “sau chuyện này, chúng ta phải xem xét lại tất cả.”
Thượng nghị sĩ Susan Collins (Maine), Chủ tịch Ủy ban Chuẩn chi, thừa nhận việc cần thẩm tra kỹ hơn, nhưng nhấn mạnh “còn rất nhiều người Afghanistan đã hỗ trợ vô giá trong việc bảo vệ an toàn cho quân đội chúng ta.”
Đảng Dân chủ chỉ trích: “Họ không dám làm trái ý Trump”
Một số nghị sĩ Dân chủ lên tiếng gay gắt hơn.
Dân biểu Seth Moulton (Massachusetts) – người từng bí mật bay đến Kabul năm 2021 để chứng kiến việc di tản – cho rằng phía Cộng hòa không còn muốn bàn giải pháp.
“Họ kết thúc mọi cuộc trao đổi rồi,” ông nói. “Họ sẽ không làm điều gì trái ý Trump – và họ không quan tâm nếu những đồng minh Afghanistan của chúng ta chết vì thế.”
Nhiều nghị sĩ Cộng hòa trước đó đã lên án chương trình “parole thời Biden” – cho phép hàng chục nghìn người Afghanistan ở lại Mỹ trong hai năm khi chờ xin định cư hợp pháp. Lakanwal nhập cảnh theo diện tạm trú này và được cấp quy chế tị nạn hồi tháng Tư.
Một số nhân vật chủ trương cứng rắn về di trú kêu gọi rà soát lại toàn bộ người Afghanistan đã nhập cảnh, thậm chí cân nhắc trục xuất.
Tuy nhiên, ngay chính Đảng Cộng hòa cũng thừa nhận S.I.V. vốn có quy trình kiểm tra lý lịch nghiêm ngặt: tra soát hồ sơ, sinh trắc học, phỏng vấn, thư giới thiệu của sĩ quan quân sự hoặc ngoại giao cấp cao.
Vấn đề khác: Hỗ trợ tái hòa nhập bị bỏ quên
Ông McCaul cho rằng vụ nổ súng là ví dụ mới nhất về việc chính phủ Mỹ thất bại trong hỗ trợ phục hồi tinh thần cho cựu chiến binh – kể cả với Lakanwal, người đã có dấu hiệu trầm cảm và bất ổn từ năm 2023.
“Chúng ta từng chứng kiến cựu binh gây thảm kịch như Tim McVeigh hay Lee Harvey Oswald,” ông nói. “Nhưng chúng ta không kết tội cả cộng đồng. Còn hiện tại, cách xử lý đang biến mọi người Afghanistan thành khủng bố. Và điều đó không đúng.”
Thượng nghị sĩ Markwayne Mullin (Oklahoma) – từng cố gắng vào Afghanistan trong giai đoạn di tản – cáo buộc chính quyền Biden “ném” người Afghanistan vào nước Mỹ mà không chuẩn bị đủ chương trình hỗ trợ.
Theo ông, cần “tạm dừng cấp thị thực cho đến khi chính phủ kiểm soát được, nắm thông tin đầy đủ về những người theo diện S.I.V. và đảm bảo họ đang ở trạng thái ổn định.”
Vai trò bị lãng quên của Quốc hội
Dân biểu Jason Crow (Colorado), một trong những người từng hợp tác với Cộng hòa năm 2021 để thúc đẩy chương trình tái định cư, nói rằng Đảng Cộng hòa giờ quá lo sợ phản ứng chính trị nên không dám thách thức quyết định của Trump.
“Có những người Mỹ còn sống nhờ người Afghanistan đã đứng ra bảo vệ họ,” ông nói.
Ông nhấn mạnh Quốc hội có vai trò “kiểm soát quyền lực tổng thống – bất kể tổng thống thuộc đảng nào.”
Nguồn nytimes
