Trong suốt năm năm, Heather Colley cùng hai con phải chuyển nhà bốn lần để trốn tiền thuê ngày càng cao ở miền Đông Tennessee – nơi chi phí nhà ở leo thang không kém các thành phố lớn.
Một mảnh đất nhỏ do gia đình tặng vào năm 2021 mang lại cho bà – một bà mẹ đơn thân, làm nghề thợ nail với thu nhập 18,50 USD/giờ – hy vọng sở hữu nhà. Nhưng chi phí xây dựng vượt ngoài khả năng. Mọi thứ chỉ thay đổi khi Colley được nhận khoản tài trợ 272.000 USD từ một tổ chức phi lợi nhuận, nhờ một chương trình liên bang đã giúp hàng chục ngàn gia đình nông thôn xây nhà trong nhiều thập niên. Tháng Sáu năm ngoái, bà dọn về căn nhà ba phòng ngủ mới xây.
“Mỗi lần lái xe vào ga-ra, tôi lại tự véo mình để tin là thật,” Colley chia sẻ.
Thế nhưng nay, Tổng thống Donald Trump muốn xóa bỏ chương trình đó – HOME Investment Partnerships Program (gọi tắt là HOME). Trong đề xuất ngân sách mới, phe Cộng hòa tại Hạ viện cũng không bố trí kinh phí cho HOME. Các chuyên gia và cơ quan nhà ở bang cảnh báo, điều này sẽ làm đình trệ hàng chục ngàn dự án nhà giá rẻ trên toàn quốc, đặc biệt gây thiệt hại cho các cộng đồng Appalachia và vùng nông thôn vốn ít được đầu tư và thiếu hỗ trợ chính phủ.
Theo phân tích dữ liệu liên bang của Associated Press, hơn 1,3 triệu căn nhà giá rẻ đã được xây dựng hoặc sửa chữa nhờ HOME trong ba thập kỷ qua, trong đó ít nhất 540.000 căn thuộc các khu vực nông thôn hoặc nửa nông thôn. Đáng chú ý, 84% số căn đó nằm tại các địa hạt bầu cho Trump năm 2024.
“Có lẽ họ không nhận ra chương trình này ảnh hưởng sâu rộng thế nào,” Colley – người từng bỏ phiếu cho Trump – nói. “Tôi hiểu rằng không nên chi tiêu lãng phí, nhưng những đề xuất cắt giảm ngân sách diện rộng thế này khiến tôi phải suy nghĩ lại khi đi bầu lần tới.”
Một chương trình lâu đời đứng trước ngã rẽ
Được khởi xướng dưới thời Tổng thống George H. W. Bush những năm 1990, HOME đã nhiều lần vượt qua các cuộc chiến ngân sách, nhưng đang ngày càng bị bào mòn bởi chi phí xây dựng tăng cao trong khi nguồn vốn gần như giậm chân tại chỗ. Tính đến nay, chương trình đã chi hơn 38 tỷ USD để lấp khoảng trống tài chính và thu hút thêm đầu tư vào việc mua, xây và sửa chữa nhà ở.
Để bù cho khoảng trống khi HOME bị cắt, Hạ viện muốn rút gần 5 tỷ USD từ quỹ hỗ trợ thời kỳ đại dịch – vốn dành cho các dự án chống vô gia cư đến năm 2030. Nhưng các cơ quan nhà ở bang cho rằng số tiền thực tế có thể ít hơn nhiều vì nhiều dự án chưa được ghi nhận chính thức.
Trong khi đó, phe Cộng hòa tại Thượng viện vẫn đưa HOME vào dự thảo ngân sách, cho thấy khả năng sẽ có thỏa hiệp: giảm chứ không xóa hẳn nguồn tài trợ.
Vùng nông thôn phụ thuộc nhiều hơn
Tại Owsley, một quận nghèo ở Kentucky, kinh tế suy sụp vì mỏ than đóng cửa và nông nghiệp sa sút. HOME là công cụ chủ lực giúp tổ chức Partnership Housing xây phần lớn số nhà giá rẻ tại đây hơn chục năm qua.
“Đặc biệt với những vùng nông thôn nghèo bền vững, các nhà phát triển địa phương gần như là cách duy nhất để xây thêm nhà ở,” Joshua Stewart, thuộc liên minh phi lợi nhuận Appalachia Fahe, nhận định. Ông cảnh báo việc mất HOME sẽ bóp nghẹt khả năng xây dựng nhà giá rẻ trong tương lai.
Nhờ HOME, Tiffany Mullins – một bà mẹ đơn thân bốn con làm việc tại Walmart với thu nhập 14,30 USD/giờ – đã mua được căn nhà tại Hazard, Kentucky, sau thảm họa lũ lụt. “Chương trình này giúp duy trì lối sống nông thôn: có nhà, có đất, có vườn, có gà, bò… Giờ chẳng còn thấy mấy nữa,” Mullins nói.
Tác động lâu dài
Các chuyên gia cho rằng nếu HOME bị cắt giảm, ảnh hưởng sẽ không tức thì như các chương trình voucher, nhưng sẽ hiện rõ trong việc nguồn cung nhà giá rẻ cạn kiệt. Khi HOME từng bị giảm xuống còn 900 triệu USD năm 2015, “10-15 năm sau, hệ quả mới lộ rõ,” Tess Hembree, giám đốc Hội đồng các cơ quan phát triển cộng đồng bang, nhấn mạnh.
HOME cũng đóng vai trò then chốt trong chương trình tín dụng thuế nhà ở giá rẻ (LIHTC) – nguồn vốn lớn nhất cho nhà thuê giá rẻ tại Mỹ. Khoảng 12% số căn hiện tại (tương đương 324.000 căn) dùng nguồn HOME để hoàn tất tài chính.
Từ Tennessee đến West Virginia, từ Alabama đến Kentucky, các tổ chức phi lợi nhuận đều cảnh báo: nếu HOME biến mất, những gia đình lao động – y tá, giáo viên, nhân viên cứu hộ – sẽ càng khó tiếp cận nhà ở.
“Đây sẽ là một chiếc đinh nữa đóng vào cỗ quan tài của vùng nông thôn,” Sarah Halcott, quản trị viên chương trình tại Creative Compassion ở Tennessee, lo ngại.
