Tổng thống Donald Trump đã kéo số vụ vượt biên trái phép xuống mức thấp kỷ lục, góp phần dẫn đến một lệnh ngừng bắn mong manh tại Gaza và làm đảo lộn trật tự thương mại toàn cầu.

Donald J. Trump đã hứa sẽ đưa nước Mỹ sang một hướng đi hoàn toàn khác. Sau một năm trở lại cầm quyền, ông thực sự đang làm điều đó – ban hành hoặc tìm cách ban hành những thay đổi nền tảng về chính sách, chính trị và đời sống xã hội.

Ông đã kéo số vụ vượt biên trái phép tại biên giới xuống mức thấp kỷ lục và tuyên bố rõ ràng rằng nước Mỹ hiện đã khép cánh cửa với hầu hết người tị nạn không phải da trắng. Ông loại bỏ các chương trình đa dạng – bình đẳng – hòa nhập (DEI) trong bộ máy chính quyền, đồng thời gây áp lực buộc các tập đoàn tư nhân phải làm điều tương tự.

Ông góp phần đem lại một lệnh ngừng bắn mong manh tại Gaza, đe dọa cắt viện trợ cho Ukraine, đồng thời điều quân đội tiêu diệt nghi phạm buôn ma túy trên biển và triển khai lực lượng liên bang xuống các thành phố Mỹ. Ông đặt gánh nặng chưa từng có lên quan hệ với các đồng minh truyền thống, và theo đuổi những chính sách — trong đó có tiền điện tử — làm giàu cho gia đình ông và một số phụ tá thân cận.

Ông đảo lộn hệ thống thương mại toàn cầu bằng cách nâng thuế nhập khẩu với lập luận rằng việc này sẽ giúp hồi sinh việc làm. Song song đó, ông gia hạn các đợt cắt giảm thuế doanh nghiệp và thuế thu nhập cá nhân từ nhiệm kỳ đầu. Ông đảo ngược chính sách khí hậu của chính quyền Biden, tháo dỡ nhiều cơ quan liên bang mà không có sự chấp thuận của Quốc hội, và cắt giảm mạnh lực lượng lao động liên bang.

Năm đầu tiên quay trở lại Tòa Bạch Ốc của ông Trump gây choáng ngợp và chia rẽ sâu sắc. Những tổng thống từng có năm đầu tiên “định hình lịch sử” như vậy chỉ xuất hiện trong bối cảnh quốc gia khủng hoảng thật sự: Abraham Lincoln với Nội chiến, Franklin D. Roosevelt với Đại suy thoái. Hoa Kỳ tháng 1 năm nay không đối mặt tình thế nào tương tự — nhưng ông Trump thường xuyên cai trị bằng quyền hạn khẩn cấp.

Chính trị trong một nền dân chủ đôi khi vận hành như con lắc – các nhiệm kỳ nối tiếp điều chỉnh sai lầm của nhau. Nhưng tổng thống cũng có thể tạo ra những thay đổi vĩnh viễn. Khi ông Trump tiến gần cuối năm đầu tiên của nhiệm kỳ thứ hai, câu hỏi đặt ra: Bao nhiêu trong số các thay đổi này sẽ không thể đảo ngược? Và Washington liệu có còn như trước?

Nhìn lại từng mảng chính sách trọng yếu

1. Di trú

Ông nói gì
Trump lấy nhập cư làm trụ cột tranh cử, hứa trấn áp mạnh tay ngay khi trở lại nắm quyền.

Ông làm gì
Ông nâng mức siết chặt lên cả nhập cư trái phép và hợp pháp, kéo số vượt biên tại biên giới Mỹ – Mexico xuống mức thấp nhất nhiều thập niên. Chính quyền tiến hành các cuộc bố ráp tại thành phố, nhưng vẫn chưa đạt mục tiêu trục xuất quy mô “lớn nhất lịch sử”.

Ông ký sắc lệnh chặn quyền xin tị nạn với người vào Mỹ không có phép. Ông gây sức ép buộc Mexico chặn người di cư từ trước khi họ đến biên giới Mỹ. Từ tháng 1 đến nay, số vượt biên ghi nhận hằng tháng dưới 10.000 — mức chưa thấy trong nhiều thập niên.

Dù khẳng định chỉ nhắm vào “những kẻ tệ hại nhất”, phần lớn người bị bắt trong các chiến dịch nổi bật lại không có tiền án. Chính quyền còn trục xuất người sang các quốc gia xa lạ, chiến tranh – không phải quê hương họ – nhằm tạo tâm lý tự nguyện rời đi.

Hai đạo luật ông ký sẽ giúp củng cố nỗ lực: luật buộc giam giữ người nhập cảnh không phép có dính líu tội danh; luật thứ hai tăng gấp ba ngân sách cho ICE.

Với nhập cư hợp pháp, ông hạ số suất tiếp nhận người tị nạn xuống mức thấp nhất lịch sử và dành phần hạn chế chủ yếu cho người Nam Phi da trắng (Afrikaner). Ông siết điều kiện cấp thẻ xanh với các quốc gia bị đưa vào danh sách cấm nhập cảnh.

2. Bộ máy công chức liên bang

Ông nói gì
Trump tuyên bố sẽ “đập tan nhà nước ngầm” — dùng để chỉ giới chức an ninh, tư pháp và rộng hơn là toàn bộ hệ thống công chức.

Ông làm gì
Ông sa thải hàng loạt lãnh đạo Bộ Tư pháp và F.B.I. từng dính vào các vụ án chống lại ông. Tân Giám đốc F.B.I. Kash Patel điều chuyển nguồn lực sang bắt giữ người nhập cư trái phép, giảm điều tra tham nhũng công vụ.

Hợp tác với “Bộ Hiệu quả Chính phủ” do Elon Musk đứng đầu, chính quyền cắt mạnh hàng loạt cơ quan, đóng băng hàng tỉ USD tài trợ, tự ý tháo dỡ USAID và Bộ Giáo dục dù chưa có phê chuẩn từ Quốc hội.

Các biện pháp xóa bỏ bảo vệ biên chế khiến cơ quan liên bang trở lại mô hình “chiến lợi phẩm” – ai nắm quyền bổ nhiệm người. Tính đến tháng 11, 317.000 công chức đã rời đi, chỉ 68.000 được tuyển mới.

Hệ thống dịch vụ công sụp giảm: kiểm soát bệnh dịch, cứu trợ thiên tai, nghiên cứu ung thư – đều yếu đi. Ông loại bỏ cơ chế giám sát lãng phí – fraud – abuse bằng việc sa thải Tổng thanh tra độc lập.

3. Thương mại toàn cầu

Ông nói gì
Trump hứa dùng thuế quan để “cân bằng lại thương mại bị các nước bóc lột.”

Ông làm gì
Ông áp ngay thuế 25% lên Canada – Mexico – và 20% lên Trung Quốc. Tháng 4, ông đánh thuế hàng loạt đối tác, làm chao đảo hệ thống thương mại; tháng 8, ông khôi phục thuế toàn cầu, đưa mức thuế hiệu dụng lên hơn 18% – cao nhất từ 1934.

Trung Quốc đáp trả: chặn khoáng sản, ngưng mua đậu nành Mỹ. Ông phải giảm thuế và cứu trợ nông dân. Mục tiêu “hồi sinh sản xuất trong nước” không thành hiện thực – ngành chế tạo mất 50.000 việc làm từ khi ông nhậm chức.

Thâm hụt thương mại 2025 vẫn cao. Dự trữ hàng hóa cạn, giá bắt đầu tăng. Tòa Tối cao tỏ ra nghi ngờ việc ông dùng quyền khẩn cấp để áp thuế — nghĩa là nhiều thuế quan có thể bị đảo ngược.

4. Chi phí sinh hoạt – lạm phát

Ông nói gì
Sẽ “giảm nhanh giá cả, làm nước Mỹ trở nên dễ sống.”

Ông làm gì
Lạm phát vẫn dai dẳng, giá hàng hóa phổ biến cao hơn năm ngoái. Chính quyền nói nhờ chính sách của họ mà giá xăng giảm quanh mức 3 USD/gallon – nhưng giới chuyên gia không đồng thuận.

Ông giảm thuế quan với cà phê, chuối, thịt bò… để giảm giá hàng. Dù kinh tế tăng trưởng mạnh cuối tháng 9, lạm phát khiến cử tri bất mãn. Ông gây áp lực đòi FED giảm lãi suất mạnh – FED giảm chậm rãi vì lo lạm phát.

Lãi suất thế chấp vẫn cao; đề xuất “thế chấp 50 năm” bị cả hai đảng chỉ trích. Ông đề xuất gửi 2.000 USD hỗ trợ trực tiếp cho người dân – nhưng chưa rõ chi tiết.

5. Ma túy và tội phạm ma túy

Ông nói gì
Hứa “tuyên chiến” với cartel ma túy – từng đe dọa “oanh kích Mexico”.

Ông làm gì
Ông chỉ đạo quân đội tấn công tàu thuyền nghi buôn cocaine tại vùng biển Caribbean – Thái Bình Dương. Từ 2/9, quân đội tấn công 29 tàu, giết 105 người. Chính quyền tuyên bố đây là “tình trạng chiến tranh chính thức” với cartel – cho phép giết không xét xử.

Giới chuyên gia luật quốc tế phản đối: fentanyl gây tử vong nhiều nhất lại sản xuất tại Mexico bằng hóa chất Trung Quốc — còn việc tấn công chủ yếu lại nhắm vào cocaine Nam Mỹ.

Có dấu hiệu chiến dịch này là bước đệm thay đổi chế độ tại Venezuela – ông đưa hải quân lớn vào Caribbean, liên tục nhắc cáo trạng buôn cocaine của Tổng thống Maduro — nhưng nghịch lý: ông đã ân xá cựu tổng thống Honduras từng bị kết án tội buôn cocaine.

Tháng này, ông ký sắc lệnh nới lỏng giới hạn với cần sa.

6. Chiến tranh – can thiệp quân sự

Ông nói gì
Hứa “đưa Mỹ ra khỏi chiến tranh.”

Ông làm gì
Ông góp phần thúc đẩy thỏa thuận ngừng bắn Israel–Hamas. Nhưng thất bại lời hứa “kết thúc chiến tranh Ukraine trong 24 giờ”. Ông khoe “giải quyết 8 cuộc chiến trong 8 tháng” – tuyên bố bị cho là thổi phồng.

Ông đe dọa dùng thương mại để ép Thái Lan – Campuchia ký hòa ước (nhưng giao tranh lại bùng nổ). Ông tuyên bố có công trung gian giữa Rwanda – Congo, nhưng xung đột vẫn chết người.

Ông chọc giận cử tri ủng hộ khi cho phép tấn công cơ sở hạt nhân Iran, rồi vài ngày sau tuyên bố đã hòa giải – gây lo ngại chiến tranh lan rộng.

7. Quân đội trên lãnh thổ Hoa Kỳ

Trump hứa sẽ dùng quân đội săn di dân, trấn áp tội phạm và biểu tình. Trong nhiệm kỳ này, ông tìm cách vượt qua luật cấm:

• Tháng 4: triển khai quân tại biên giới, biến 60 feet đất liên bang thành “căn cứ quân sự,” cho phép quân đội bắt người vượt biên.
• Tháng 6: tước quyền kiểm soát Vệ binh Quốc gia California, đưa 4.000 lính và 700 lính thủy đánh bộ vào Los Angeles – lần đầu tiên từ phong trào dân quyền liên bang tước quyền thống đốc.
• Ông đưa quân đến D.C., Memphis…

Tòa án chặn một phần nỗ lực (đặc biệt tại Chicago), nhưng ông đã bình thường hóa việc đưa quân vào đường phố.

8. Bộ Tư pháp – vũ khí hóa pháp luật

Trump hứa sẽ “xử lý kẻ thù chính trị”.

Trong nhiệm kỳ này, ông trực tiếp ra lệnh điều tra, truy tố những người ông nêu đích danh. Bộ trưởng Tư pháp Pam Bondi từ bỏ chuẩn mực hậu–Watergate rằng Bộ phải độc lập.

Ông ký sắc lệnh buộc Bộ Tư pháp xem xét 2 cựu quan chức từng “bất trung”. Ông cách chức công tố viên Virginia khi người này từ chối truy tố James Comey và Letitia James. Ông yêu cầu “truy tố ngay”.

Một cựu luật sư riêng của Trump – không có kinh nghiệm công tố – được đưa vào thay, dùng bồi thẩm đoàn truy tố, nhưng các vụ án sau đó bị bác do bổ nhiệm sai quy định — tuy vậy DOJ vẫn tiếp tục theo đuổi.

9. “Thanh lọc DEI” – loại bỏ đa dạng – chủng tộc – giới

Trump không chỉ cắt ngân sách DEI — ông biến việc chỉ nhắc đến đa dạng thành điều cấm kỵ.

Ông cấm đại học dùng học bổng theo chủng tộc, cắt tài trợ cho nghiên cứu có chữ “equity – minority”. Bộ Quốc phòng rà soát sách về phân biệt chủng tộc, giới tính. Công chức được yêu cầu báo cáo đồng nghiệp nếu “không tuân thủ thanh lọc DEI”.

Ông phục hồi tượng Liên minh miền Nam (Confederate) – ca ngợi những người từng chiến đấu để bảo vệ chế độ nô lệ.

Ông ký sắc lệnh hạn chế giảng dạy lịch sử nô lệ và vấn đề giới – ra lệnh hộ chiếu, visa phản ánh “giới tính sinh học”.

10. Quyền lực tổng thống

Trump và các cố vấn coi mở rộng quyền lực tổng thống là mục tiêu chính sách.

Ông đồng thời tìm cách:

• Tập trung toàn bộ nhánh hành pháp dưới tay Tổng thống – sa thải người ở cơ quan độc lập (dù điều này vi phạm luật hiện hành).
• Tước một phần quyền “túi tiền” của Quốc hội – trì hoãn, chặn, hủy chi tiêu đã được thông qua.
• Không thi hành luật cấm TikTok – đặt tiền lệ rằng tổng thống có thể bỏ qua luật vì “gây cản trở nhiệm vụ hiến định”.

Tòa Tối cao – do phe bảo thủ kiểm soát – được kỳ vọng có thể tuyên bố các giới hạn quyền tổng thống là vi hiến, giúp Trump tạo cuộc chuyển đổi lâu dài.

Kết luận

Một năm sau khi quay trở lại quyền lực, ông Trump:

– thay đổi sâu rộng trong gần mọi lĩnh vực;
– phá bỏ nhiều chuẩn tắc dân chủ – pháp quyền tồn tại nửa thế kỷ;
– tạo ra các tiền lệ mà người kế nhiệm có thể khó đảo ngược.

Câu hỏi còn lại: Hoa Kỳ sau nhiệm kỳ thứ hai của ông Trump – sẽ là một quốc gia không thể quay trở về như trước?

Nguồn nytimes