Ngày 31/5 (Reuters)-Tuần này, Tòa án Tối cao Mỹ đã loại bỏ một trở ngại lớn đối với chính sách trục xuất hàng loạt mà Tổng thống Donald Trump theo đuổi, thể hiện sự ủng hộ đối với cách tiếp cận cứng rắn của ông trong vấn đề nhập cư. Tuy nhiên, các thẩm phán cũng bày tỏ một số lo ngại về cách chính quyền thực thi chính sách này.
Kể từ khi Trump trở lại Tòa Bạch Ốc vào tháng 1, tòa đã can thiệp khẩn cấp trong bảy vụ kiện liên quan đến cuộc trấn áp nhập cư của ông. Gần đây nhất, tòa cho phép chính quyền Trump chấm dứt tình trạng pháp lý tạm thời được cấp cho hàng trăm nghìn người di cư vì lý do nhân đạo dưới thời Tổng thống Biden, trong khi các vụ kiện vẫn đang được xử lý ở tòa cấp dưới.
Vào thứ Sáu, Tòa án Tối cao hủy bỏ lệnh ngăn chặn việc thu hồi “giấy phép tạm trú” (parole) đối với hơn 500.000 người di cư từ Venezuela, Cuba, Haiti và Nicaragua. Trước đó, tòa cũng cho phép chấm dứt “tình trạng bảo vệ tạm thời” cho hơn 300.000 người Venezuela.
Tuy nhiên, trong một số vụ khác, tòa yêu cầu chính quyền phải đối xử công bằng với người di cư theo quy định của Hiến pháp Mỹ về quyền được xét xử công bằng (due process).
Chuyên gia luật nhập cư Kevin Johnson nhận xét rằng không tổng thống nào trong lịch sử hiện đại lại quyết liệt trục xuất người không phải công dân mà không tuân thủ thủ tục pháp lý như Trump.
Điều này khiến Tòa án Tối cao phải kiểm soát các giới hạn trong hành động của chính quyền, dù ít can thiệp vào tính hợp pháp của chính sách cơ bản do Trump đề ra. Đa số bảo thủ 6-3 trong tòa gồm ba thẩm phán do Trump bổ nhiệm.
Người phát ngôn Tòa Bạch Ốc Abigail Jackson khẳng định tổng thống hành động trong phạm vi quyền hợp pháp để bảo vệ an ninh quốc gia, đồng thời cho rằng một số phán quyết của tòa tạo ra quyền do process mới cho người nhập cư trái phép, làm giảm an toàn nước Mỹ.
Tòa đã giới hạn việc chính quyền sử dụng Đạo luật Kẻ thù Ngoại bang (Alien Enemies Act) năm 1798, vốn chỉ áp dụng trong thời chiến, để trục xuất nhanh người di cư Venezuela bị cáo buộc là thành viên băng đảng Tren de Aragua, trong khi cáo buộc này bị phản bác. Tòa cũng cho rằng việc trục xuất từ trung tâm giam giữ Texas không đáp ứng yêu cầu hiến pháp vì thiếu thông báo và cơ hội tranh tụng hợp lý.
Tòa chưa cấm hoàn toàn việc dùng Đạo luật Kẻ thù Ngoại bang vì chưa quyết định tính hợp pháp của luật này trong bối cảnh hiện tại. Luật từng được dùng trong Thế chiến II để giam giữ người gốc Nhật, Đức và Ý.
Elora Mukherjee, giám đốc phòng khám quyền lợi người nhập cư tại Trường Luật Columbia, nhấn mạnh tòa khẳng định quyền do process áp dụng cho tất cả người trên đất Mỹ, kể cả những người bị cáo buộc liên quan băng đảng, phải được thông báo trước khi bị trục xuất đột ngột.
Trong một vụ riêng, tòa yêu cầu chính quyền tạo điều kiện để Kilmar Abrego Garcia, người di cư El Salvador từng sống ở Maryland, được thả khỏi nơi giam giữ ở El Salvador sau khi thừa nhận trục xuất sai. Tuy nhiên, ông này chưa được đưa trở lại Mỹ, gây tranh cãi.
Giáo sư luật Hiến pháp Ilya Somin nhận xét tòa đã cố gắng kiềm chế các chính sách cực đoan của chính quyền, trong khi vẫn giữ tôn trọng quyền hạn tổng thống về nhập cư, dù vẫn có phần ưu ái quá mức.
Điều này được thể hiện trong các quyết định cho phép Trump chấm dứt các quyền tạm thời và giấy phép nhân đạo được cấp trước đó cho người di cư mà không giải thích rõ lý do, khiến hơn 800.000 người mất quyền nhập cư và bảo vệ pháp lý, đối mặt nguy cơ trục xuất, chia cắt gia đình và mất việc làm.
Phán quyết về lệnh cấm nhập cảnh và các vụ kiện lớn khác
Trong nhiệm kỳ đầu, Trump cũng theo đuổi chính sách nhập cư hạn chế. Năm 2018, tòa ủng hộ lệnh cấm nhập cảnh nhắm vào người từ một số quốc gia đa số theo đạo Hồi. Năm 2020, tòa ngăn chặn nỗ lực chấm dứt chương trình bảo vệ người nhập cư bất hợp pháp từ nhỏ (“Dreamers”).
Hiện còn nhiều vụ kiện quan trọng chờ tòa, trong đó có việc hạn chế quyền công dân theo sinh đẻ, mâu thuẫn với cách hiểu lâu nay của Hiến pháp về quyền công dân. Tòa đã nghe tranh luận hồi giữa tháng 5 và chưa ra phán quyết.
Một vụ khác liên quan việc trục xuất người di cư sang các nước thứ ba không phải quốc gia gốc, như Nam Sudan đang chiến tranh. Thẩm phán Brian Murphy yêu cầu chính quyền thông báo và cho người di cư cơ hội pháp lý để phản đối nếu có nguy hiểm khi bị gửi sang nước đó.
Ngày 21/5, ông Murphy phán quyết chính quyền vi phạm lệnh tòa khi cố gắng trục xuất người sang Nam Sudan. Những người này hiện bị giữ tại căn cứ quân sự ở Djibouti.
Ngày 27/5, chính quyền yêu cầu tòa hủy lệnh vì cho rằng quy trình nước thứ ba cần thiết để trục xuất người phạm tội khi quốc gia gốc không nhận lại họ.
Chuyên gia Johnson dự báo Tòa án Tối cao sẽ ủng hộ người di cư, đảm bảo quyền được xét xử công bằng trước khi họ bị trục xuất sang một quốc gia thứ ba.
