Vụ khởi tố cựu Cục phó An toàn thực phẩm và 13 thuộc cấp đang tạo ra một dư chấn mạnh trong nội bộ chính quyền, không chỉ vì số lượng bị can đông, mà bởi tính chất của lĩnh vực: an toàn thực phẩm vốn là “vùng cấm” lâu nay, nơi niềm tin của người dân đã bị bào mòn quá nhiều bởi những bê bối thực phẩm bẩn, các vụ kiểm định “ma”, hay chuyện doanh nghiệp lách luật bằng phong bì lót tay. Vụ án lần này, xét về bề nổi, là câu chuyện trách nhiệm hình sự đối với cán bộ quản lý một ngành đặc thù. Nhưng xét về bề chìm, đây là một mảnh ghép trong chuỗi chiến dịch thanh lọc hàng loạt đang được đẩy mạnh trong giai đoạn tiền Đại Hội 14 của Đảng cộng sản Việt Nam, nơi mà mỗi động thái xử lý kỷ luật đều mang ý nghĩa vượt xa phạm vi pháp lý thông thường.
Khi một cục phó của bộ Y tế bị khởi tố, người ta không chỉ nhìn vào hành vi vi phạm mà còn nhìn vào hệ thống nâng đỡ ông ta, các nhóm lợi ích đứng phía sau, các mắt xích trong bộ máy vốn vận hành như một cấu trúc lợi ích chằng chịt. Đặc biệt, lĩnh vực an toàn thực phẩm vốn gắn trực tiếp với doanh nghiệp sản xuất, nhập khẩu, phân phối, thử nghiệm, chứng nhận… tức là cả một thị trường khổng lồ hàng chục nghìn tỷ đồng. Từ lâu, ai cũng hiểu cơ chế “đổi lợi ích lấy giấy phép” không phải điều mới lạ. Việc khởi tố 14 người cùng lúc phản ánh sự thừa nhận rằng sai phạm không xuất phát từ một cá nhân, mà là biểu hiện của cả một cơ chế đã mục ruỗng trong nhiều năm.
Nhìn rộng ra, vụ án xuất hiện đúng thời điểm hệ thống chính trị đang đẩy mạnh chiến dịch chỉnh đốn nội bộ, đặc biệt sau hàng loạt vụ án đa ngành liên quan đến các bộ, ngành từ ngoại giao, y tế, công thương đến tài chính. Điều này cho thấy xu hướng làm mạnh tay không dừng lại ở những lĩnh vực từng bị phanh phui như kit test, Việt Á, thao túng trái phiếu, tham nhũng đất đai… mà lan sang các ngách tưởng chừng ít phơi bày hơn. Sự lan rộng này phản ánh tinh thần “không có vùng cấm”, nhưng đồng thời cũng hé lộ bối cảnh cạnh tranh quyền lực gay gắt, khi các phe phái cần chứng minh quyết tâm, hoặc đẩy đối thủ ra khỏi đường đua nhân sự Đại Hội Đảng 14.
Một vụ án lớn trong ngành y không thể không tác động đến Bộ Y tế – một bộ vốn đã chịu tổn thương nặng nề sau các đợt thanh tra, điều tra giai đoạn 2021 – 2023. Sự suy yếu của bộ này khiến nhiều vị trí chóp bu phải được cơ cấu lại, và mỗi vị trí đều là mục tiêu tranh giành của các nhóm chính trị khác nhau. Trong bối cảnh cuộc đua nhân sự Đại Hội 14 đang bước vào giai đoạn quyết liệt, việc thêm một loạt cán bộ cấp cục bị khởi tố càng mở rộng cơ sở để thanh lọc, sắp xếp lại nhân sự ngành y.
Hệ quả tức thời của vụ án là làm lộ ra những lỗ hổng quản lý nghiêm trọng. Một hệ thống mà doanh nghiệp có thể chi phối quy trình chứng nhận an toàn thực phẩm thì đó không còn là quản lý nhà nước mà là sự tư nhân hóa ngầm, nơi quyền lực công trở thành nguồn lợi sinh lợi cho cá nhân. Điều này sẽ tạo ra áp lực buộc bộ máy phải tái cơ cấu, nâng cấp quy trình giám sát, thay đổi nhân sự lãnh đạo. Tuy nhiên, nếu chỉ nhìn dưới góc cải cách kỹ thuật thì sẽ là sai lầm. Trong thực tế, các vụ án như thế này thường được sử dụng như những đòn bẩy chính trị nhằm củng cố ảnh hưởng của những phe đang thắng thế hoặc loại bỏ các đường dây lợi ích gắn với phe đang suy yếu. Vụ án cục phó an toàn thực phẩm không nằm ngoài quy luật đó.
Một xu hướng dễ thấy là việc thanh lọc cán bộ từ cấp cục, vụ trở xuống sẽ còn được đẩy mạnh, bởi đây là tầng lớp trực tiếp thao túng quyền lực hành chính, nơi xuất hiện tình trạng “quyền lực mềm” nhưng đầy rủi ro. Thanh lọc cấp bộ trưởng đôi khi gây chấn động lớn, nhưng thanh lọc cấp cục mới là điểm mấu chốt để các nhóm quyền lực tái thiết bộ máy theo ý mình. Những vị trí này ít được chú ý trên truyền thông, nhưng là nơi ra quyết định liên quan đến hàng nghìn doanh nghiệp mỗi ngày. Một khi tầng lớp này bị “quét”, các nhóm chính trị có khả năng bổ sung người của họ vào, mở rộng ảnh hưởng và chuẩn bị bàn đạp cho Đại Hội 14.
Đặt vụ án vào bối cảnh Đại Hội 14 để thấy nó mang ý nghĩa vượt ra khỏi phạm vi ngành y. Chỉnh đốn nội bộ đòi hỏi phải có những vụ án lớn gần sát thời điểm chuẩn bị đại hội, bởi các phe cần chứng minh quyết tâm chống tham nhũng, đồng thời triệt tiêu vị trí của đối thủ bằng cách đánh vào điểm yếu nhân sự. Điều này đặc biệt quan trọng khi nhân sự cấp chiến lược đang được cơ cấu lại sau nhiều biến động của các kỳ trước. Những vụ án như cựu cục phó an toàn thực phẩm bị khởi tố sẽ tạo ra hiệu ứng tâm lý lan rộng: các nhóm quyền lực phải tự điều chỉnh để tránh rủi ro, nhưng cũng đồng thời tận dụng cơ hội để tái cấu trúc ảnh hưởng trong bộ máy.
Một hệ quả sâu xa hơn là niềm tin của người dân, vốn đã mong manh, có thể tiếp tục bị thử thách. Người dân hẳn sẽ đặt câu hỏi: tại sao một lĩnh vực liên quan trực tiếp đến sức khỏe mà lại để xảy ra sai phạm kéo dài đến vậy? Tại sao người ta chỉ thấy bị khởi tố sau khi hệ thống đã quá mục ruỗng? Và liệu có thêm những lĩnh vực tương tự mà sai phạm đang bị che giấu? Áp lực dư luận, vì vậy, sẽ buộc chính quyền phải thúc đẩy nhanh hơn các biện pháp phòng ngừa, tăng cường công khai, minh bạch trong quản lý.
Tuy nhiên, dù niềm tin cần được khôi phục, câu hỏi lớn hơn vẫn là: liệu các biện pháp chống tham nhũng hiện nay mang tính trị tận gốc hay chỉ là hình thức thanh trừng theo chu kỳ chính trị? Người dân kỳ vọng rằng sự quyết liệt lần này sẽ tạo ra một bộ máy sạch hơn, nhưng cũng hiểu rằng phía sau mỗi vụ án luôn tồn tại những toan tính mà chỉ thời gian mới phơi bày rõ./.
NGƯỜI QUAN SÁT
