- Ngày 17 tháng Tư vừa qua, Chánh Án J Harvie Wilkinson III, viết một bài tham luận luật pháp gửi cho chính quyền ông Trump về việc chính quyền này đem gửi cư dân của Mỹ sang nhà tù ở ngoại quốc. Theo Chánh án Wilkinson III chẳng có gì là khó hiểu khi chúng ta đi sâu vào trọng điểm của vấn đề. Chính quyền hiện nay đang khẳng định quyền được đem cất giấu cư dân của nước Mỹ trong những nhà tù ngoại quốc, không cần tuân theo thủ tục pháp lý. Trật tự tư pháp là một nền tảng do hiến pháp quy định. Hơn nữa, chính quyền hiện này còn cho rằng về bản chất, họ không làm gì được, vì họ không còn giam giữ những cư dân đó.
- Chánh án Wilkinson III là một luật gia bảo thủ được Tổng thống Ronald Reagan bổ nhiệm làm Chánh án Tòa Thượng Thẩm Hoa Kỳ Fourth Circuit vào năm 1983, sau đó ông còn có tên trong danh sách rất ngắn được Tổng Thống George W. Bush đề nghị làm Chánh Án Tối Cao Pháp Viện Hoa Kỳ.
Chính quyền Trump khẳng định rằng anh Albrego Garcia là một tên khủng bố, một thành viên trong băng đảng MS-13. Điều này có thể đúng, và cũng có thể sai. Dù gì đi nữa, anh ta cũng được hưởng quyền bắt giữ theo đúng thủ tục pháp lý. Hơn thế nữa, chính quyền đã thú nhận rằng họ đã phạm nhầm lẫn khi trục xuất anh Garcia. Vậy thì tại sao họ lại không sửa chữa điều sai lầm này?
Như thường lệ, quyết định của Tối Cao Pháp Viện sẽ được dùng làm kim chỉ nam để chúng ta tuân theo. Quyết định của TCPV cho rằng tòa án liên bang cấp dưới có quyền “đòi ngành Hành Pháp phải tôn trọng thủ tục pháp lý khi điều hành chính sách đối ngoại.”. Tuy nhiên, quyết định của Tối Cao Pháp Viện không cho phép chính phủ “không làm gì cả”. Tối cao Pháp Viện buộc chính phủ phải tìm cách đem người di dân ra khỏi sự giam giữ của nhà tù ở El Salvador.
Động từ “facilitate”, hay “khởi xướng” là một động từ chủ động- active verb. Chính quyền ông Trump đưa ra lập luận rằng: “Tất cả những việc họ cần phải làm là loại bỏ mọi rào cản, giấy tờ, thủ tục có thể cản trở việc quanh trở vể của anh Abrego Garcia.” . Rõ ràng là chính quyền ông Trump đã không làm tròn trách nhiệm là phải vận dụng mọi cách để thả anh Garcia ra khỏi nhà tù ở El Salvador.
Danh từ “Facilitation” – ”Lời yêu cầu” không cho phép chính quyền trục xuất một cá nhân, đem nhốt người đó vào nhà tù của một nước khác. Mặc dù họ thừa nhận mình đã nhầm lẫn khi trục xuất cá nhân anh Garcia. Danh từ “Facilitation” lại không buộc phải trừng phạt việc chuyển giao anh Garcia sang nhà từ nước ngoài. Vì thế trung tâm giam giữ ngoại quốc có quyền giam giữ lâu hơn là việc giao trả người bị giam ở trong nước. Cũng chính vì vậy nguyên tắc tôn trọng luật pháp bị giảm hiệu lực, đi đến chỗ vô luật pháp. Đây lại chính là nền tảng của những giá trị tinh thần mà người Mỹ dù ở dưới lăng kính nào cũng luôn luôn tôn trọng nó.
Nhà tù ở ngoại quốc lại ngăn cấm, không cho quyết định của tòa án được thi hành. Hơn nữa chính quyền Trump tỏ ra bất cần, họ làm ngơ trước quyết định của Tòa án.
Chính quyền Trump rõ ràng tỏ ra bực bội và không hài lòng với phán quyết của Tòa án. Hãy nhớ cho rằng, phán quyết của Tòa án còn phải nhận được nhiều lời phê bình, chỉ trích từ nhiều phía. Những lời bình luận, và chỉ trích giúp chúng ta làm tốt hơn. Tòa án đưa ra phán quyết tùy theo sự hiểu biết không hoàn hảo của họ, nhưng đồng thời, họ cũng bày tỏ sự trung thành của tòa án đối với nguyên tắc thượng tôn luật pháp mà chính quyền đã sơ xuất không tuân theo.
Sự khác biệt căn bản giữa các ngành trong cơ cấu chính quyền nó nói lên nỗ lực tương kính lẫn nhau mà mỗi ngành cần phải có đối với ngành kia trong tổ chức chính quyền. Tòa án dành bao nhiêu sự tôn kính cho ngành Hành Pháp thì ngành Hành Pháp cũng phải dành bấy nhiêu sự tôn kính cho Tòa án. Tiếc thay, ngày nay sự tôn kính giữa đôi bên không còn diễn ra thường xuyên. Khi ngành Hành Pháp liên tiếp kêu gọi đòi truất phế những vị Thẩm Phán không đồng ý với Quyết Định Hành Pháp. Ngành hành Pháp nhắc đi nhắc lại nhiều lần khuyên mọi người nên làm ngơ trước phán quyết của Tòa án. Đây là điều đáng buồn đang xảy ra trước mắt chúng ta.
Trong cái không khí bát nháo, hỗn tạp hiện nay, làm chúng ta nhớ đến một ví dụ rất khôn ngoan thâm thúy của cố Tổng thống Eisenhower. Ông đã “để ý kiến riêng cá nhân sang một bên”, Tổng thống Eisenhower tôn trọng phán quyết của Tòa án trong án lệnh Brown v Board of Education Ông nghiêm chỉnh thực hiện quyết định của Tòa và liên tục tìm mọi cách áp dụng đúng nguyên tắc bài trừ sự phân biệt màu da chủng tộc trong giáo dục. Vị Tổng thống vĩ đại này đã bày tỏ rõ lập trường, lòng tin kiên định của ông về một nguyên tắc cao quý đó là: “Trọng điểm và cốt lõi của vấn đề là quyền tự do cá nhân của mỗi con người bao gồm việc đảm bảo rằng Tổng thống, người đứng đầu ngành Hành Pháp phải cam kết thực hiện quyết định của các Tòa Án lIên bang.”. Thực vậy, Người đứng đầu ngành Hành Pháp kể trên đã tuyên bố rằng: Trừ phi vị Tổng thống tôn trọng quyết định của Tòa Án. Nếu không chúng ta sẽ rơi vào tình trạng hỗn loạn, vô tổ chức.”.
Giờ đây, hai ngành Hành Pháp và Tư Pháp đi cần đến chỗ sắp sửa nghiền nát nhau, không thể cứu chữa được nữa, hứa hẹn sẽ đưa đến tình trạng cả hai ngành cùng bị giảm bớt uy tín và quyền hạn.
Hiện tượng trên là điều nghị tất yếu đưa chúng ta đến chỗ thất bại. Ngành Tư Pháp sẽ mất đi quyền hạn vì cứ bị hăm dọa liên tục về tính chất không chính đáng của ngành tư pháp. Trước những hăm dọa kiểu này, chúng ta chỉ có thể trả lời một cách tùy tiện dựa vào tập quán, và những dẫn chứng cho từng vụ. Ngành Hành Pháp cũng sẽ mất dần uy tín, quyền hạn vì cái nhìn, vì quan điểm của công chúng thấy rằng cái bọn Hành Pháp này là một lũ xem ưa thường luật pháp. Quan niệm, cái nhìn xấu về ngành quan trọng trong guồng máy tổ chức chính quyền ngày càng lây lan rộng rãi như bệnh truyền nhiễm. Ngành Hành Pháp có thể thành công khi Tòa Án bị suy giảm quyền hạn. Nhưng theo giòng lịch sử, nó sẽ phơi bày sự khác biệt giữa quyền hạn của ngành Hành Pháp từng có trước đây, và bây giờ nó như thế nào. Nhiên hậu thì chính luật pháp sẽ đánh dấu ấn lên bia mộ khai tử ngành Hành Pháp.
Như chúng ta từng ghi nhận, tất cả những diễn biến trên sẽ dẫn đến sự khủng hoảng. Song đồng thời nó cũng có thể đưa đến cơ hội tốt. Trước hết chúng ta vẫn còn hy vọng rằng trong ngành Hành Pháp vẫn còn có những người anh em tin rằng tinh thần thượng tôn là tôn chỉ sống còn trong tâm hồn người Mỹ. Chính nhờ vào đó, tinh thần này sẽ đưa đến cơ hội duy nhất để khẳng định giá trị cao đẹp của hệ thống luật pháp Mỹ, trong lúc chúng ta còn đủ thì giờ để cứu vãn.
Nguyễn Minh Tâm dịch theo báo TIME ngày 14/5/2025
