Sau khi một tay súng sát hại hai quân nhân Mỹ cùng một thông dịch viên dân sự tại Syria vào cuối tuần qua, Tổng thống Donald Trump tuyên bố sẽ có hành động trả đũa “rất nghiêm khắc” đối với những kẻ chịu trách nhiệm. Các quan chức nhanh chóng mô tả hung thủ là một “tay súng đơn độc” thuộc tổ chức Nhà nước Hồi giáo (ISIS).
Tuy nhiên, phát ngôn viên Bộ Nội vụ Syria hôm thứ Bảy thừa nhận kẻ tấn công từng là thành viên của lực lượng An ninh Nội bộ nước này. Cả ông Trump lẫn các lãnh đạo Syria đều nhanh chóng tách biệt tay súng khỏi chính quyền non trẻ đang nhận được sự ủng hộ mạnh mẽ của Mỹ trong những tháng gần đây.
Vài ngày sau vụ việc, ISIS vẫn chưa nhận trách nhiệm. Nhiều nguồn tin am hiểu cuộc điều tra — bao gồm quan chức Mỹ và Syria — nói với CNN rằng mối liên hệ của tay súng với tổ chức khủng bố này không rõ ràng như những gì hai chính phủ đã công khai khẳng định.
Dù vậy, vụ tấn công phơi bày thực tế rằng chính quyền mới ở Syria vẫn đang vật lộn với các phần tử cực đoan trong nước, kể cả bên trong lực lượng vũ trang của chính họ, theo các nguồn tin. Vụ việc cũng gợi nhớ tới các cuộc tấn công “green-on-blue” tại Afghanistan — khi lực lượng địa phương quay súng bắn binh sĩ Mỹ trong giai đoạn nước này cố gắng xây dựng một quân đội mới.
Những dấu hiệu ban đầu cho thấy tay súng từng có liên hệ với lực lượng an ninh Syria vào một thời điểm nào đó, theo một quan chức Mỹ. Việc mối liên hệ ấy là trong quá khứ hay hiện tại vẫn chưa rõ, và các nỗ lực đang được tiến hành để làm rõ lý lịch cá nhân cũng như hoàn cảnh của vụ tấn công.
Hiện vẫn có hàng trăm binh sĩ Mỹ đồn trú tại Syria trong khuôn khổ sứ mệnh truy quét ISIS. Hai quân nhân thiệt mạng là Trung sĩ Edgar Brian Torres Tovar, 25 tuổi, quê Des Moines, bang Iowa, và Trung sĩ William Nathaniel Howard, 29 tuổi, quê Marshalltown, Iowa. Cả hai được triển khai trong một đợt luân phiên của Lực lượng Vệ binh Quốc gia bang Iowa.
Thư ký báo chí Tòa Bạch Ốc Karoline Leavitt cho biết, Tổng thống Trump sẽ gặp gia đình hai binh sĩ vào thứ Tư tại Căn cứ Không quân Dover, nơi tiếp nhận hài cốt các quân nhân.
Vệ binh Quốc gia Iowa
Nhiệm vụ mà các binh sĩ thực hiện đã đưa chính quyền Trump xích lại gần chính quyền mới ở Syria — lực lượng giành quyền kiểm soát đất nước sau khi lật đổ chính quyền Bashar al-Assad hồi năm ngoái.
Giới chức Mỹ đã đầu tư mạnh vào việc ủng hộ Tổng thống Syria Ahmed al-Sharaa — người từng lãnh đạo một tổ chức bị Mỹ liệt kê là khủng bố và cho đến gần đây còn bị treo thưởng 10 triệu USD. Ông Sharaa đang nỗ lực chuyển đổi một lực lượng kháng chiến chắp vá thành bộ máy cầm quyền.
“Quân đội Syria gồm những chiến binh từ Cách mạng, với xuất thân rất khác nhau, trong đó có người từng có liên hệ cực đoan,” một cựu quan chức Mỹ từng tới Damascus và gặp lãnh đạo cấp cao Syria cho biết. “Họ đang trong quá trình chuyển đổi, nhưng vụ tấn công vừa qua cho thấy các phần tử cực đoan vẫn tồn tại.”
Các quan chức Mỹ và Syria cũng thừa nhận riêng tư rằng lực lượng vũ trang Syria hiện bao gồm nhiều thành phần với quan điểm và mức độ cực đoan khác nhau.
Phát ngôn viên Bộ Nội vụ Syria, ông Nour Eddin al-Baba, nói với truyền hình nhà nước rằng tay súng từng bị đưa vào diện rà soát an ninh, và phía Syria đã cảnh báo liên minh quốc tế do Mỹ dẫn đầu về những thông tin sơ bộ “cho thấy khả năng xảy ra vi phạm an ninh hoặc các cuộc tấn công dự kiến của ISIS”.
Tổng thống Syria
“Tuy nhiên, các lực lượng liên minh đã không xem xét đầy đủ những cảnh báo này,” ông al-Baba nói thêm.
Một nguồn tin am hiểu hợp tác Mỹ–Syria hiện nay đặt câu hỏi về mức độ hiểu biết thực sự của chính quyền mới đối với xu hướng cực đoan của tay súng. “Họ có thể biết được bao nhiêu khi những khuynh hướng đó khá phổ biến trong lực lượng an ninh mang tên ‘quân đội Syria’?” nguồn tin này nói.
Sau vụ việc, chính quyền Syria tìm cách củng cố quan hệ với Mỹ, cho biết đã bắt giữ năm nghi phạm liên quan đến cuộc phục kích.
Dẫu vậy, vụ nổ súng làm dấy lên ký ức về một thách thức lớn mà Mỹ và NATO từng đối mặt vào giai đoạn cuối của cuộc chiến Afghanistan: các cuộc tấn công “green-on-blue”, gia tăng mạnh khi Afghanistan gấp rút tuyển mộ và huấn luyện quân đội.
Sau vụ việc hôm thứ Bảy, cả quan chức Mỹ lẫn Syria dường như đều không muốn thừa nhận rằng mối đe dọa đối với binh sĩ Mỹ tại Syria vượt xa ISIS. “Không ai muốn đụng tới câu hỏi có bao nhiêu ‘tay súng đơn độc tiềm tàng’ đang ẩn mình trong lực lượng jihad chắp vá tạo thành quân đội Syria,” một nguồn tin trực tiếp nắm rõ thách thức an ninh cho biết.
Ngũ Giác Đài từ chối bình luận về mối liên hệ của tay súng với lực lượng an ninh Syria.
Chính quyền Trump khẳng định ủng hộ ông al-Sharaa, coi những liên hệ cực đoan trong quá khứ của ông là chuyện đã qua, đồng thời nhấn mạnh sự hợp tác của ông trong cuộc chiến chống ISIS. Tháng 11, al-Sharaa trở thành nguyên thủ Syria đầu tiên thăm Tòa Bạch Ốc. “Ông ấy là một nhà lãnh đạo rất mạnh,” ông Trump nói khi đó, gọi al-Sharaa là “một người cứng rắn đến từ một nơi khắc nghiệt”.
Sau vụ tấn công, ông Trump tiếp tục bày tỏ ủng hộ, cho biết Syria “đã chiến đấu cùng chúng tôi” và tổng thống Syria mới “rất đau buồn trước những gì xảy ra”.
Tuy nhiên, việc chính quyền Trump kiên quyết quy trách nhiệm cho ISIS bị một số người xem là nỗ lực né tránh bức tranh phức tạp về công tác tuyển mộ của lực lượng an ninh Syria. “Thừa nhận rằng người của lực lượng Sharaa gây ra vụ này sẽ là đòn giáng nặng nề với phía Mỹ,” một nguồn tin nói.
Việc điều hướng những thực tế khó khăn đó là thách thức đối với cả Mỹ lẫn chính quyền Syria trong giai đoạn chuyển tiếp, khi hệ thống an ninh đang được cải tổ toàn diện. Trước mắt, chính phủ Sharaa phải dựa vào sự pha trộn giữa các tay súng người Syria và nước ngoài để lấp khoảng trống.
Vụ tấn công đẫm máu diễn ra chỉ một tháng sau khi Syria gia nhập liên minh chống ISIS do Mỹ dẫn đầu, thành lập từ năm 2014. Binh sĩ Mỹ đã hoạt động nhiều năm tại Syria để huấn luyện lực lượng đối tác. Đây là vụ việc gây chết chóc nghiêm trọng nhất kể từ năm 2019, khi một vụ nổ giết chết hai binh sĩ Mỹ và hai dân thường Mỹ.
Theo các nguồn tin, hiện cả Mỹ và Syria đều có xu hướng hạ thấp lo ngại về mối đe dọa đối với binh sĩ Mỹ từ chính các lực lượng đối tác, trong bối cảnh chính quyền mới tiếp tục chuyển đổi. Thừa nhận thực tế đó đồng nghĩa phải xem xét lại chính sách hiện nay — điều mà các quan chức Trump tránh né, thay vào đó nhấn mạnh câu chuyện rằng vụ tấn công là do ISIS gây ra.
Trong khi vẫn tồn tại rủi ro an ninh, ông al-Sharaa cũng chấp nhận mạo hiểm khi hợp tác với Mỹ và liên minh để chống ISIS, theo một báo cáo gần đây của Viện Trung Đông. Báo cáo nhận định quyết định này “mang theo rủi ro đáng kể về an ninh và chính trị nội bộ”, nhưng phản ánh cam kết tăng cường quan hệ với Mỹ và phương Tây.
Báo cáo cũng lưu ý rằng “sự hiện diện tiếp diễn của các chiến binh nước ngoài trong hàng ngũ quân đội Syria là mối quan ngại quốc tế”, cho thấy quá trình chuyển đổi đang ảnh hưởng tới việc huấn luyện lực lượng an ninh. Hiện có khoảng 2.000–3.000 tay súng không mang quốc tịch Syria đã được sáp nhập vào Sư đoàn 84 thuộc Bộ Quốc phòng — với sự chấp thuận ngầm của Mỹ.
Nguồn CNN
