Gần 5 tháng kể từ khi các quốc gia Ả Rập đưa ra một nhành ô liu cho Tổng thống Syria Bashar al-Assad, có những dấu hiệu cho thấy một số kiến trúc sư chủ chốt của sáng kiến này có thể ngày càng nghi ngờ về cam kết của ông đối với thỏa thuận.
Ngoại trưởng Jordan Ayman al-Safadi tuần này cho biết hoạt động buôn bán chất gây nghiện amphetamine Captagon từ Syria sang Jordan chỉ gia tăng sau các cuộc đàm phán bình thường hóa dẫn đến việc ông Assad trở lại Liên đoàn Ả Rập vào tháng 5.
Syria đã bị trục xuất khỏi Liên đoàn Ả Rập vào năm 2011, sau một cuộc đàn áp tàn bạo của chế độ đối với các lực lượng đối lập đang tìm cách lật đổ Assad.
Jordan là một trong những người ủng hộ mạnh mẽ nhất việc phục hồi đất nước, là một trong những nạn nhân chính của hoạt động buôn bán ma túy ở Syria, nhưng hiện tại có cảm giác rằng chế độ này không muốn hoặc không thể kiểm soát hoạt động buôn bán này.
Al-Monitor dẫn lời nhà vua cho biết vào tuần trước: “Jordan đang chiến đấu ở biên giới để bảo đảm ma túy không vào được nước này. Bashar (al-Assad) không muốn xung đột với Jordan. Tôi không biết liệu ông ấy có hoàn toàn nắm quyền kiểm soát hay không.”
Một trong những yêu cầu chính của các quốc gia Ả Rập đối với Syria để đổi lấy sự phục hồi là Assad giúp trấn áp thương mại ở Captagon. Phần lớn nguồn cung toàn cầu của họ trong ngành Captagon trị giá 57 tỷ USD được cho là đến từ Syria, với các nước láng giềng và khu vực vùng Vịnh là điểm đến chính.
Hoạt động buôn bán này đã biến Syria thành một quốc gia ma túy, cho phép chế độ Assad bổ sung nguồn tiền sau nhiều năm chiến tranh và các lệnh trừng phạt, đồng thời mang lại cho nước này đòn bẩy to lớn đối với các nước láng giềng, đồng thời chịu trách nhiệm một phần trong việc đưa họ đến bàn đàm phán với Assad.
Trong một dấu hiệu khác cho thấy sự bất bình của người Ả Rập với Assad, tờ báo Asharq al-Awsat thuộc sở hữu của Saudi Arabia đưa tin trong tháng này rằng ủy ban bộ trưởng Ả Rập được giao nhiệm vụ giám sát quá trình bình thường hóa Syria-Ả Rập đã đóng băng các cuộc họp với Damascus do thiếu phản ứng với lộ trình đã vạch ra.
Tuy nhiên, Hossam Zaki, trợ lý tổng thư ký Liên đoàn Ả Rập, đã phủ nhận thông tin này. “Chúng không đúng sự thật,” Zaki nói với CNN hôm thứ Sáu.
Emile Hokayem, giám đốc an ninh khu vực tại Viện Nghiên cứu Chiến lược Quốc tế (IISS) ở London, cho biết không có gì ngạc nhiên khi nỗ lực tái hòa nhập của Syria gặp trở ngại.
Trong cuộc phỏng vấn với Sky News Arabia vào tháng trước, nhà lãnh đạo Syria tỏ ra tự tin và cho rằng ông không vội hòa giải với các nước láng giềng cho đến khi họ thay đổi. Ông đổ lỗi cho sự thiếu tiến bộ trong quá trình bình thường hóa quan hệ với các quốc gia Ả Rập là do nền chính trị Ả Rập kém cỏi. Ông nói, người Ả Rập giỏi “nói về lý thuyết” nhưng không giỏi “thực hiện”.
Assad cho biết, việc buôn bán ma túy trở nên tồi tệ hơn do chiến tranh, và do đó, trách nhiệm về vấn đề Captagon ở Syria thuộc về “các quốc gia góp phần gây ra sự hỗn loạn ở Syria chứ không phải nhà nước Syria”. Ông nói thêm rằng chính Syria chứ không phải các nước láng giềng Ả Rập đã đề xuất giải quyết cuộc khủng hoảng ma túy vì làm như vậy “hai bên cùng có lợi”.
Các chuyên gia cho rằng quá trình phục hồi của Syria có nhiều sai sót.
HA Hellyer, học giả tại Carnegie Endowment for International Peace, cho biết: “Vấn đề là thực sự không có cơ chế giải trình về sáng kiến bình thường hóa”.
Hellyer nói với CNN: “Nếu Assad đơn giản phớt lờ yêu cầu của các quốc gia Ả Rập, ngay cả khi ban đầu ông ra hiệu rằng ông sẽ xem xét chúng một cách nghiêm túc, thì sẽ không có quy trình nào trừng phạt ông ta vì bất kỳ hành vi vi phạm nào”.
Jordan cho biết hoạt động buôn bán Captagon đang bùng nổ khi những kẻ buôn lậu sử dụng công nghệ ngày càng tiên tiến để buôn lậu amphetamine ra khỏi Syria và vào các nước láng giềng.
Ngoại trưởng Jordan Ayman al-Safadi cho biết: “Người Syria đã hứa sẽ cùng chúng tôi giải quyết thách thức đó, nhưng tình hình trên thực địa vẫn tiếp tục vô cùng khó khăn. Chúng tôi nhận thấy số lượng hoạt động tăng lên và theo đó, chúng tôi đang làm những gì mình phải làm.”
Safadi mô tả hoạt động buôn bán Captagon là một “hoạt động có tổ chức cao”, nơi những kẻ buôn bán ma túy “có quyền truy cập vào công nghệ rất tiên tiến” bao gồm máy bay không người lái và kiếng nhìn ban đêm. Safadi cho biết, cứ bắt được hai hoặc ba vụ buôn lậu lại có hai hoặc ba vụ buôn lậu khác vượt qua được biên giới.
Jordan, quốc gia có chung đường biên giới dài 378 km với Syria, coi sự bất ổn với nước láng giềng là bất lợi cho an ninh quốc gia của mình.
Các quốc gia vùng Vịnh và Jordan thường xuyên báo cáo về các vụ buôn bán ma túy, với số lượng lớn ma túy được tìm thấy trong mọi thứ, từ tấm ván xây dựng đến các chuyến hàng baklava.
Trong tháng này, Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất cho biết họ đã phá vỡ âm mưu buôn lậu 13 tấn Captagon – trị giá hơn 1 tỷ USD – được giấu trong một lô hàng cửa và tấm trang trí tòa nhà. Lực lượng vũ trang Jordan thường xuyên bắn hạ máy bay không người lái bay từ Syria và mang theo chất kích thích.
Các chuyên gia cho rằng cả hai đầu của hiệp ước bình thường hóa Ả Rập-Syria đều không đáp ứng được kỳ vọng của nhau. Assad có thể đã không tìm được động cơ đủ mạnh để từ bỏ việc buôn bán ma túy béo bở của mình.
Hokayem nói: “Điều mà Assad luôn muốn không phải là thứ mà các quốc gia Ả Rập có thể hoặc sẽ đưa ra: hỗ trợ chính trị vô điều kiện, hỗ trợ tài chính khổng lồ, cũng như áp lực của Ả Rập để dỡ bỏ các lệnh trừng phạt của phương Tây”.
Các quốc gia Ả Rập giờ đây có thể thấy mình bị dồn vào chân tường.
Việt Linh (Theo Al Jazeera)