Hy vọng về việc Thụy Điển sắp gia nhập liên minh an ninh NATO bắt đầu mờ nhạt vào thứ Hai khi Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Recep Tayyip Erdogan đưa ra một rào cản vào phút cuối bằng cách liên kết sự chấp thuận của ông đối với nỗ lực của quốc gia Bắc Âu này với việc Thổ Nhĩ Kỳ đã tìm kiếm từ lâu để gia nhập Liên minh châu Âu.
Nhưng chỉ vài giờ sau, ông đã thực hiện một bước ngoặt bất ngờ bằng cách mở đường cho NATO mở rộng công sự chống lại một nước Nga hiếu chiến khi Moscow tham chiến ở Ukraine.
Hành động này đã nhận được sự khen ngợi từ phương Tây và bị Moscow chỉ trích, cho thấy cuộc chiến Ukraine đã trở thành thời điểm quyết định vai trò của Thổ Nhĩ Kỳ trên trường quốc tế như thế nào. Erdogan vẫn có liên quan bằng cách giữ Nga gần gũi và nhấn mạnh cam kết của mình với NATO, đồng thời rút ra những nhượng bộ tối đa từ mỗi bên. Hành động cân bằng tinh tế của ông đã mang lại cho Thổ Nhĩ Kỳ một vị trí độc nhất là quốc gia NATO duy nhất chịu ảnh hưởng của Nga.
Nhưng các nhà phân tích nói rằng trong thập niên cầm quyền thứ ba và nhiệm kỳ cuối cùng tại vị, nhà độc tài Thổ Nhĩ Kỳ có thể đang đi theo con đường hòa giải với phương Tây.
Mehmet Celik, điều phối viên biên tập của tờ báo thân chính phủ Daily Sabah cho biết: “Bằng cách ủng hộ nỗ lực của Thụy Điển trong NATO…Ankara đang báo hiệu sự điều chỉnh lại mối quan hệ với phương Tây vốn đã căng thẳng trong một thời gian. Theo một cách nào đó, đây là một động thái cân bằng vị thế của Thổ Nhĩ Kỳ giữa phương Tây và Nga.”
Tại Vilnius, Litva, nơi hội nghị thượng đỉnh NATO khai mạc vào thứ Hai, Tổng thống Hoa Kỳ Joe Biden và các thành viên NATO khác đã ca ngợi sự đoàn kết chưa từng có trong liên minh trước cuộc chiến của Nga, đồng thời ca ngợi quyết định của ông Erdogan.
Vài giờ sau thông báo, Washington cho biết họ dự định xúc tiến việc chuyển giao các máy bay chiến đấu F-16 mà Thổ Nhĩ Kỳ đã yêu cầu trong nhiều năm, vượt qua nhiều tháng ngoại giao hậu trường để Ankara xúc tiến việc gia nhập NATO của Thụy Điển.
Trong cuộc gặp ở Vilnius hôm thứ Ba, Erdogan đã gọi Biden là “người bạn thân yêu“. Ông nói rằng đã đến “thời điểm thích hợp” để những người đứng đầu Thổ Nhĩ Kỳ và Mỹ “gặp nhau để tham vấn thêm”, gọi cuộc gặp hôm thứ Ba là “bước tiến đầu tiên” và những “sự khởi động đơn thuần” trước đó.
Erdogan vẫn chưa đến thăm Tòa Bạch Ốc dưới thời tổng thống Biden.
Rich Outzen, một thành viên cấp cao không thường trú tại Hội đồng Đại Tây Dương, nói với CNN rằng thỏa thuận F-16 là một “lợi ích lớn” cho Thổ Nhĩ Kỳ.
Ông nói: “Ở một nghĩa rộng hơn, cuộc chiến phi lý của Nga chống lại Ukraine đã nhắc nhở phương Tây về tầm quan trọng của địa lý, sức mạnh quân sự cứng rắn và các cam kết liên minh – và do đó là giá trị của Thổ Nhĩ Kỳ”.
Ông nói: “Ankara từ lâu đã ủng hộ việc mở rộng NATO… với những điều kiện củng cố sức mạnh của chính họ. Có quyền phủ quyết đối với hoạt động kinh doanh của liên minh an ninh lớn nhất thế giới – hiện đang mở rộng hơn nữa – là một chiến thắng cho Ankara.”
Phản ứng từ Nga là khó chịu. Một quan chức quốc phòng Nga cho rằng Thổ Nhĩ Kỳ đang biến thành một “quốc gia không thân thiện” sau hàng loạt quyết định “khiêu khích“.
Viktor Bondarev, người đứng đầu Ủy ban Quốc phòng và An ninh của Hội đồng Liên bang Nga cho biết: “Hành vi như vậy không thể gọi là gì khác hơn là một cú đâm sau lưng”.
Ông nói, những quyết định “khiêu khích” đó bao gồm việc Thổ Nhĩ Kỳ hồi hương các binh sĩ Ukraine bị Nga bắt giữ về nước họ mặc dù đã hứa với Moscow sẽ không làm như vậy cho đến khi chiến tranh kết thúc. Các chỉ huy, những người đã được Nga trao cho Thổ Nhĩ Kỳ vào tháng 9, đã được bay trở lại cùng với Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky sau cuộc gặp của ông với Erdogan trong tháng này. Họ đã nói rằng họ có kế hoạch trở lại chiến trường.
‘Uy tín quân sự giảm sút’ của Nga
Tất cả những điều này xảy ra chỉ vài tuần sau khi Yevgeny Prigozhin, ông chủ của nhóm lính đánh thuê Wagner, cố gắng thực hiện một cuộc binh biến ở Nga, phơi bày những rạn nứt trong giới lãnh đạo quân sự của Moscow và quyền lực của Putin.
Outzen nói rằng “uy tín quân sự giảm sút” của Nga là điều tốt cho Thổ Nhĩ Kỳ, đồng thời nói thêm rằng cuộc binh biến có thể đã ảnh hưởng đến nhận thức ở Ankara về Putin với tư cách là nhà lãnh đạo kiểm soát hoàn toàn giới tinh hoa chính trị và quân sự ở nước ông.
Kể từ khi Erdogan tái đắc cử thêm 5 năm nữa, đã có sự thay đổi trong cách Thổ Nhĩ Kỳ điều chỉnh hành động cân bằng của mình, trở nên “thân Ukraine” một cách công khai hơn.
Thổ Nhĩ Kỳ hiện cảm thấy tự tin hơn và tin rằng họ có không gian lớn hơn để hành động trong bối cảnh Nga bị cô lập và cần Thổ Nhĩ Kỳ với tư cách là quốc gia NATO duy nhất chưa thực hiện các lệnh trừng phạt.
Các nhà phân tích cho rằng tính toán đó có thể cho thấy phong cách thực dụng của ông Erdogan hơn là một sự thay đổi chính sách.
Mối quan hệ với Nga là một ví dụ điển hình. Họ không đồng ý về nhiều vấn đề nhưng khi lợi ích của họ phù hợp, họ có thể tiến lên phía trước.
Thổ Nhĩ Kỳ gần trục phương Tây hơn, nhưng phương Tây không muốn chấp nhận quan hệ đối tác bình đẳng với Thổ Nhĩ Kỳ, điều này khiến Ankara phải nâng cao tiêu chuẩn để bảo vệ lợi ích của mình.
Các nhà phân tích cho rằng bất chấp sự điều chỉnh lại của ông Erdogan, quan hệ với Nga có thể sẽ không bị ảnh hưởng đáng kể. Tuy nhiên, Thổ Nhĩ Kỳ có thể sẽ tiếp tục có liên quan đến cả Nga và phương Tây.
Do sự gần gũi, quyền lực và quan hệ với cả Ukraine và Nga, Thổ Nhĩ Kỳ sẽ là nhân tố chính trong việc giải quyết xung đột và bất kỳ thỏa thuận hòa bình nào cuối cùng sẽ xuất hiện.
Việt Linh (Theo CNN)