Một cựu thủ tướng theo chủ nghĩa dân túy mà đảng của ông được ủng hộ sẽ giành chiến thắng trong cuộc bầu cử quốc hội sớm ở Slovakia có kế hoạch đảo ngược sự hỗ trợ chính trị và quân sự của nước này dành cho nước láng giềng Ukraine, nhằm thách thức trực tiếp Liên minh Châu Âu và NATO, nếu ông quay trở lại quyền lực.
Robert Fico, người đã lãnh đạo Slovakia từ năm 2006 đến năm 2010 và một lần nữa từ năm 2012 đến năm 2018, là ứng cử viên hàng đầu cho chức thủ tướng sau cuộc bầu cử ngày 30 tháng 9. Ông và đảng Hướng đạo cánh tả của mình, hay còn gọi là Smer, đã vận động tranh cử với một thông điệp rõ ràng thân Nga và chống Mỹ.
Việc ông ra tranh cử là một phần của xu hướng rộng lớn hơn trên khắp châu Âu. Chỉ Hungary là có chính phủ công khai thân Nga, nhưng ở các nước khác, bao gồm Đức, Pháp và Tây Ban Nha, các đảng dân túy hoài nghi về sự can thiệp vào Ukraine nhận được sự ủng hộ đáng kể. Nhiều quốc gia trong số này sắp tổ chức các cuộc bầu cử cấp quốc gia hoặc khu vực, điều này có thể khiến cán cân dư luận rời khỏi Kiev và hướng về Moscow.
“Nếu Smer là thành viên của chính phủ, chúng tôi sẽ không gửi bất kỳ vũ khí hay đạn dược nào đến Ukraine nữa,” Fico, người hiện đang giữ một ghế trong quốc hội Slovakia và nổi tiếng với những lời lẽ thô tục chống lại các nhà báo, cho biết trong một cuộc phỏng vấn với The Associated Press trước một cuộc vận động tranh cử gần đây.
Fico, 59 tuổi, cũng phản đối các lệnh trừng phạt của EU đối với Nga, đặt câu hỏi về khả năng của quân đội Ukraine trong việc đuổi quân đội Nga xâm lược và muốn lợi dụng tư cách thành viên NATO của Slovakia để ngăn Ukraine gia nhập. Việc ông trở lại nắm quyền có thể khiến Slovakia từ bỏ con đường dân chủ theo những cách khác, đi theo con đường của Hungary dưới thời Thủ tướng Viktor Orban và ở mức độ thấp hơn là Ba Lan theo Đảng Luật pháp và Công lý.
Quốc gia Trung Âu nhỏ bé được thành lập vào năm 1993 sau sự tan rã của Tiệp Khắc đã là nước ủng hộ trung thành cho Ukraine kể từ khi Nga xâm chiếm hơn 18 tháng trước. Slovakia là thành viên NATO thứ hai đồng ý cung cấp phi đội máy bay chiến đấu MiG-29 thời Liên Xô cho Kiev và cũng tặng hệ thống phòng không S-300.
Nhưng nó cũng chứng kiến niềm tin của công chúng vào nền dân chủ tự do và các tổ chức phương Tây suy giảm ở mức độ lớn hơn so với các khu vực khác trong khu vực đã thoát khỏi sự thống trị của Liên Xô trong nhiều thập kỷ.
Theo một cuộc khảo sát hồi tháng 3 do tổ chức tư vấn Globsec có trụ sở tại Bratislava thực hiện, phần lớn người Slovakia được hỏi, 51%, tin rằng phương Tây hoặc Ukraine phải chịu trách nhiệm về cuộc chiến. Một nửa coi Hoa Kỳ là mối đe dọa an ninh cho đất nước của họ, tăng từ 39% vào năm 2022. Trong số 8 quốc gia được khảo sát, người Slovakia cho đến nay là quốc gia thiếu tin tưởng nhất vào Hoa Kỳ; Bulgaria đứng thứ hai với 33% và Hungary đứng thứ ba với 25%.
Cuộc khảo sát được thực hiện ở Bulgaria, Cộng hòa Séc, Hungary, Latvia, Litva, Ba Lan, Romania và Slovakia. Mỗi quốc gia trong số 8 quốc gia Trung và Đông Âu đều có 1.000 người trả lời và kết quả khảo sát có sai số cộng hoặc trừ 3%.
Chỉ 48% người Slovakia coi dân chủ tự do là tốt cho đất nước họ, kết quả thấp thứ hai sau Litva (47%).
Vào tháng 2 năm 2022, Slovakia đã mở cửa biên giới cho người tị nạn Ukraine, đồng thời gửi vũ khí tới Kiev. Tuy nhiên, nhiều người Slovakia vẫn có thiện cảm với những người anh chị em Slavonic người Nga của họ và biết ơn Hồng quân vì đã giải phóng đất nước vào cuối Thế chiến thứ hai. Các hoạt động thông tin sai lệch của Nga cũng góp phần vào việc tuyên truyền ủng hộ Moscow hiện đang lan rộng trên các phương tiện truyền thông Slovakia.
Klingova cho biết, các quan điểm phản ánh trong cuộc khảo sát của Globsec phản ánh sự thất vọng sau nhiệm kỳ hỗn loạn của chính phủ liên minh trung hữu sụp đổ vào tháng 12 và chiến dịch thông tin sai lệch thân Nga gia tăng sau cuộc xâm lược Ukraine.
Bà nói: “Một số chính trị gia địa phương đã áp dụng các câu chuyện và thuật ngữ tuyên truyền của Nga” và khuếch đại tác động của nó. Fico, đảng của họ cũng vận động chống lại quyền nhập cư và quyền LGBTQ+, nằm trong số đó.
Trong cuộc phỏng vấn với AP, ông khẳng định rằng không có lượng vũ khí phương Tây nào chuyển tới Ukraine sẽ làm thay đổi cục diện cuộc chiến. Ông nói rằng Liên minh châu Âu và Hoa Kỳ nên sử dụng ảnh hưởng của mình để buộc Nga và Ukraine đạt được một thỏa thuận hòa bình mang tính thỏa hiệp.
“Thật ngây thơ khi nghĩ rằng Nga sẽ rời Crimea,” Fico nói, đề cập đến bán đảo mà Nga sáp nhập từ Ukraine vào năm 2014. “Thật ngây thơ khi nghĩ rằng Nga sẽ từ bỏ lãnh thổ mà họ kiểm soát” ở Ukraine.
Fico đang phát biểu tại Michalovce, một thị trấn nhỏ gần biên giới Slovakia với Ukraine. Cách đó không xa là thành phố Uzhhorod, một trong những cửa khẩu biên giới chính cho hàng hóa và cá nhân. Vào mùa xuân năm 2022, hàng ngàn người tị nạn Ukraine đã vào Slovakia tại đây, trong khi viện trợ nhân đạo – và đôi khi là các chiến binh nước ngoài – lại chảy theo hướng khác.
Gần đây hơn, các chuyến hàng ngũ cốc của Ukraina đã vượt qua biên giới, khiến nông dân địa phương không hài lòng vì cho rằng điều đó đang làm giảm giá thị trường của họ. Khi thỏa thuận của EU nhằm giữ ngũ cốc Ukraine quá cảnh và đưa ra khỏi thị trường địa phương hết hiệu lực vào đầu tháng này, Slovakia cho biết họ sẽ gia hạn lệnh cấm nhập khẩu của mình cho đến cuối năm nay.
Nhưng cùng lúc với cuộc chiến ở Ukraine đang khiến giá ngũ cốc ở châu Âu giảm xuống, nó lại đẩy chi phí năng lượng lên cao. Cho đến khi cuộc xâm lược Ukraine gây ra các lệnh trừng phạt của EU, Nga đã cung cấp phần lớn dầu khí cho Slovakia.
Năm 2022, lạm phát tăng lên 12,13%, do giá năng lượng tăng cao. Vào tháng 9 năm 2022, hàng nghìn người đã tham gia một cuộc biểu tình do đảng của Fico tổ chức, tại đó ông nói rằng sự hỗ trợ của chính phủ đối với Ukraine là một phần nguyên nhân dẫn đến sự gia tăng lạm phát.
Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelenskyy, với sự ủng hộ từ những người ủng hộ phương Tây ở nước ông, đã từ chối đàm phán với Moscow cho đến khi quân đội Nga rút khỏi đất nước ông. Ông cũng đã thúc ép NATO cung cấp một lộ trình rõ ràng cho việc nước ông trở thành thành viên.
Tại hội nghị thượng đỉnh vào tháng 7, các nhà lãnh đạo NATO đã cam kết tiếp tục cung cấp vũ khí và đạn dược cho Ukraine nhưng không đưa ra sự bảo vệ nào dưới chiếc ô an ninh của liên minh. Fico nói với AP rằng ông phản đối “về nguyên tắc” việc đưa Ukraine trở thành thành viên và nói rằng “Điều đó sẽ dẫn đến Chiến tranh thế giới thứ ba”.
Vị trí của Fico có thể làm phức tạp thêm nguyện vọng gia nhập liên minh của Ukraine. Tại hội nghị thượng đỉnh, các đồng minh NATO cho biết: “Chúng tôi sẽ có thể đưa ra lời mời Ukraine gia nhập liên minh khi các đồng minh đồng ý và các điều kiện được đáp ứng”.
Cựu thủ tướng và đảng của ông đã thể hiện xu hướng thân Nga trong mối quan hệ không mấy suôn sẻ với cử tri. Năm 2015, sau khi Nga sáp nhập Crimea, Fico là một trong số ít lãnh đạo châu Âu gặp Tổng thống Nga Vladimir Putin tại Moscow để thảo luận về kinh doanh, bất chấp lệnh trừng phạt của EU.
Tuy nhiên, Fico khi đương nhiệm cũng quan tâm đến việc vun đắp quan hệ với Mỹ. Năm 2018, ông bắt đầu đàm phán về một hiệp ước quốc phòng với Washington. Thỏa thuận đã được phê chuẩn vào năm ngoái, nhưng không phải trước khi Fico tổ chức một cuộc biểu tình nơi ông nói với đám đông hàng nghìn người rằng hiệp ước là “phản quốc”. Ông cho biết hiệp ước này sẽ làm tổn hại đến chủ quyền của Slovakia và khiêu khích Nga – những tuyên bố này đã bị chính phủ Slovakia và Mỹ bác bỏ.
Giờ đây, Fico lặp lại câu chuyện của Nga về nguyên nhân của cuộc chiến Ukraine, bao gồm cả tuyên bố không được ủng hộ của Putin rằng chính phủ Ukraine hiện tại đang điều hành một nhà nước Đức Quốc xã mà từ đó những người dân tộc Nga sống ở phía đông đất nước cần được bảo vệ.
“Tôi nói to và rõ ràng và sẽ làm như vậy: Cuộc chiến ở Ukraine không bắt đầu ngày hôm qua hay năm ngoái. Nó bắt đầu vào năm 2014. khi Đức Quốc xã và những kẻ phát xít Ukraine bắt đầu sát hại các công dân Nga ở Donbas và Luhansk,” Fico nói với đám đông cổ vũ những người ủng hộ ở quê hương Topolcany của ông vào ngày 30 tháng 8.
Grigorij Meseznikov, chủ tịch Viện Quan hệ Công chúng, một tổ chức phi chính phủ ủng hộ dân chủ có trụ sở tại Bratislava, cho biết các cử tri Fico đang nhìn thấy hiện nay là “sự nghiệp chân thực nhất trong sự nghiệp của ông ấy” cũng như “tồi tệ nhất và cấp tiến nhất”.
Meseznikov nói: “Vị trí của các lực lượng chống hệ thống chưa bao giờ mạnh đến thế ở đây kể từ năm 1989,” Meseznikov nói, đề cập đến năm Cách mạng Nhung chống cộng ở Tiệp Khắc.
Fico từng thực dụng hơn. Trong nhiệm kỳ thủ tướng bốn năm đầu tiên của mình, Slovakia đã được chấp nhận vào Khu vực Schengen miễn thị thực của EU vào năm 2007 và sử dụng đồng euro làm tiền tệ quốc gia vào năm 2009. Sau sự sụp đổ của chính phủ thay thế ông, Fico trở lại nắm quyền ở 2012.
Ông tranh cử tổng thống không thành công vào năm 2014 và giành lại chức thủ tướng vào năm 2016, nhưng buộc phải từ chức hai năm sau đó sau vụ sát hại nhà báo điều tra Jan Kuciak và vợ sắp cưới của ông.
Không lâu trước khi qua đời, Kuciak đã viết về mối quan hệ bị cáo buộc giữa mafia Ý và những người thân cận với Fico cũng như về các vụ bê bối tham nhũng liên quan đến đảng của Fico. Các vụ giết người đã gây ra các cuộc biểu tình lớn trên đường phố và dẫn đến sự sụp đổ của chính phủ liên minh Fico. Phó của Fico ở Smer, Peter Pellegrini, lên làm thủ tướng.
Smer dính bê bối, vận động tranh cử với quan điểm chống người di cư, đã thua trong cuộc bầu cử năm 2020 và cuối cùng đứng ở phe đối lập với việc Pellegrini rời Fico để thành lập một đảng cánh tả mới, The Voice. Chính phủ liên minh bốn đảng lên nắm quyền đã coi việc chống tham nhũng là trọng tâm chính.
Hàng chục quan chức cấp cao, cảnh sát, thẩm phán, công tố viên, chính trị gia và doanh nhân có liên quan đến Smer đã bị kết tội tham nhũng và các tội danh khác.
Bản thân Fico đã phải đối mặt với cáo buộc hình sự vào năm ngoái vì thành lập một nhóm tội phạm và lạm dụng quyền lực, nhưng tổng công tố thân Nga của Slovakia đã vào cuộc và bác bỏ cáo trạng.
Hầu như tất cả các cuộc thăm dò dư luận đều dự đoán Smer sẽ đứng đầu trong cuộc bầu cử quốc hội sớm, với khoảng 20% số phiếu bầu. Fico khi đó sẽ cần sự hỗ trợ của các đảng khác để thành lập chính phủ.
Fico cho biết ông ta hy vọng có thể hợp tác với The Voice.
Một lựa chọn khác sẽ là The Republic, một nhóm cực hữu hiện chiếm 5-10% trong các cuộc thăm dò. Đảng Quốc gia Slovakia theo chủ nghĩa dân tộc cực đoan là một khả năng khác.
“Động lực mạnh mẽ của ông ấy là tránh bị điều tra hình sự,” Meseznikov thuộc Viện Quan hệ Công chúng cho biết và nói thêm: “Việc ông ấy trở lại nắm quyền sẽ là một vấn đề đối với Slovakia về mọi mặt”.
Fico đe dọa sa thải các điều tra viên tại Cơ quan Hình sự Quốc gia và công tố viên đặc biệt Daniel Lipsic, những người điều tra các tội ác và tham nhũng nghiêm trọng nhất sau cuộc bầu cử.
Fico thề sẽ “có chủ quyền hơn trong việc bày tỏ quan điểm của mình” nhưng cho biết ông không có ý định đưa đất nước mình ra khỏi EU hay NATO.
Ông cảnh báo: “Công chúng quốc tế nên biết rằng NATO hiện không được ưa chuộng ở Slovakia”. “Nếu chúng ta tổ chức trưng cầu dân ý ngày hôm nay, tôi có thể đảm bảo rằng mọi người sẽ nói không với NATO.”
Việt Linh (Theo Euro News)