Các quốc gia phương Tây đã đóng băng số tài sản trị giá 500 tỷ USD của Nga kể từ khi cuộc xâm lược toàn diện của Moscow vào Ukraine bắt đầu vào tháng 2 năm 2022—một khoản tiền khổng lồ mà Kiev đang để mắt tới nhằm giúp thanh toán hóa đơn tái thiết khổng lồ của mình.
Cuộc tấn công trừng phạt chưa từng có đối với Moscow đã khiến các chính phủ phương Tây săn lùng tài sản của ngân hàng trung ương Nga, các ngân hàng tư nhân Nga, cá nhân các chính trị gia và doanh nhân, những tài sản từ lâu đã có mặt xung quanh các trung tâm tài chính phương Tây và tạo điều kiện cho các hoạt động gây ảnh hưởng của Kremlin ở nước ngoài.
Kiev, đối mặt với một hóa đơn tái thiết ngày càng tăng cao hiện được cho là khoảng 750 tỷ đô la, đang để mắt đến các khoản tiền mà Moscow và các nhà điều hành của họ không thể moi ra hoặc che giấu được.
“Đây là một trong những chủ đề cấp bách nhất đối với chúng tôi,” Oleg Usenko — cố vấn kinh tế của Tổng thống Volodymyr Zelensky cho biết. Usenko nói rằng: “Giành quyền kiểm soát các tài sản bị đóng băng của Nga là rất quan trọng, từ quan điểm của công lý, nhưng cũng bởi vì chúng tôi có những nhu cầu cấp thiết nhất cần được tài trợ.”
Ukraine đã thiết lập một “kế hoạch phục hồi nhanh chóng” mà nước này hy vọng sẽ hình thành giai đoạn đầu tiên của quá trình tái thiết lớn hơn. Đề xuất tập trung vào cơ sở hạ tầng quan trọng nhất bị phá hủy bởi chiến dịch xâm lược, chiếm đóng và bắn phá bằng hỏa tiễn của Nga.
“Cung cấp nước, sưởi ấm, cung cấp điện, tất cả mọi thứ đã bị hư hại vì các cuộc tấn công của Nga,” Usenko giải thích. “Chi phí từ 15 đến 20 tỷ đô la … chúng tôi có thể lấy số tiền này từ các quỹ đó.”
Oleksandr Hryban, Thứ trưởng Bộ Kinh tế Ukraine, nói rằng những người giàu nhất nước Nga nên chịu một phần gánh nặng. “Những người đang trực tiếp cộng tác với chế độ Putin, họ – đối với tôi – cũng như vậy. Họ có liên quan đến nhà nước xấu xa này và tôi nghĩ rằng tài sản của họ cũng nên bị tịch thu.”
Những thách thức chính trị và pháp lý của việc tịch thu hàng trăm tỷ tài sản bị đóng băng của Nga rất khó khăn, ngay cả khi có một ý chí chính trị ngày càng tăng để “khiến Nga phải trả giá” cho vũng lầy địa ngục của mình ở Ukraine. Một số quốc gia nhiệt tình hơn những quốc gia khác, với nhiều khối như Liên minh châu Âu bao gồm cả diều hâu và bồ câu, khiến hành động tập thể trở nên khó khăn.
Maria Shagina, một chuyên gia về trừng phạt và là nhà nghiên cứu tại Viện Nghiên cứu Chiến lược Quốc tế tại London nói rằng: “Đó là một vụ việc phức tạp. Mọi người đều hiểu rằng những hành động tàn bạo và tội ác chiến tranh này không thể cứ thế trôi qua mà không khiến Nga phải trả giá cho một phần nào đó. Nhưng để đưa ra khuôn khổ pháp lý…rất khó.”
Vào tháng 12 năm 2022, Canada trở thành quốc gia G7 đầu tiên cố gắng tịch thu tài sản bị đóng băng của Nga. Ottawa bắt đầu các thủ tục tịch thu 26 triệu đô la từ Granite Capital Holdings Ltd., một công ty thuộc sở hữu của nhà tài phiệt Roman Abramovich, người đã bị Canada trừng phạt ngay sau khi cuộc xâm lược bắt đầu.
Bộ trưởng Tài chính Chrystia Freeland, người cũng được cho là một trong những ứng cử viên hàng đầu để trở thành người đứng đầu NATO tiếp theo, cho biết: “Các nhà tài phiệt của Putin đồng lõa với cuộc xâm lược bất hợp pháp và man rợ của Nga vào Ukraine. Việc tài sản của Nga được sử dụng để giúp tái thiết Ukraine là chính đáng và phù hợp.”
Hoa Kỳ đã đóng băng khoảng 300 tỷ đô la trong quỹ ngân hàng trung ương Nga và 30 tỷ đô la tài sản của các cá nhân bị trừng phạt. Một kế hoạch sử dụng quỹ của Nga để giúp tái thiết Ukraine đã được Thượng viện nhất trí thông qua vào tháng 12.
“Ở Mỹ, rõ ràng là có sự hỗ trợ cao về mặt chính trị,” Shagina nói, mặc dù nói thêm rằng các quan chức bao gồm Bộ trưởng Tài chính Janet Yellen sẽ cảnh giác với sự rút lui ngoài ý muốn liên quan đến các quỹ của ngân hàng trung ương Nga.
“Các ngân hàng trung ương khác sẽ xoay trục khỏi đồng đô la Mỹ” nếu Washington, DC theo đuổi tài sản của ngân hàng trung ương Nga ở Mỹ, Shagina nói. “Họ không muốn mất đòn bẩy đó, đó là chìa khóa để đưa ra bất kỳ hình thức trừng phạt nào.”
Bức tranh không phải là màu hồng như Ukraine mong muốn, nhưng một số điều có thể xảy ra vì có ý chí chính trị.
Ở châu Âu, các quan chức ở Brussels đang tìm kiếm các giải pháp sáng tạo để tránh những cạm bẫy chính trị và pháp lý vốn có trong bất kỳ hành động tập thể nào chống lại Nga. Việc trưng thu các quỹ của ngân hàng trung ương Nga có thể là quá tham vọng vào thời điểm hiện tại, Dịch vụ pháp lý của Hội đồng khối nói với các nhà ngoại giao vào tuần trước rằng có cơ sở pháp lý để tạm thời tận dụng gần 37 tỷ đô la tiền bị đóng băng.
Mặc dù các cuộc thảo luận đang ở giai đoạn đầu, Bloomberg đưa tin, các quan chức EU đang xem xét lấy các tài sản bị đóng băng của Nga, lợi nhuận từ đó sẽ được sử dụng để tài trợ cho các dự án tái thiết Ukraine.
Trong khi đó, các quốc gia thành viên EU năng động hơn đang theo đuổi những ý tưởng của riêng họ. Estonia – quốc gia nhỏ vùng Baltic luôn đi đầu trong việc hỗ trợ EU-NATO cho Ukraine và hành động chống lại Nga – đang tiến hành đánh giá pháp lý để xem xét liệu luật mới có cần thiết để chính phủ thu giữ tài sản Nga bị phong tỏa và chuyển chúng sang Ukraine hay không.
Hôm thứ Năm, sau khi tham vấn với chính phủ, Bộ trưởng Tài chính Estonia Lea Danilson-Jarg cho biết Bộ của bà sẽ xúc tiến kế hoạch với sự hợp tác của Bộ Ngoại giao.
Một quan chức ngoại giao Estonia, người yêu cầu giấu tên để thảo luận thẳng thắn hơn về các đề xuất, nói rằng Tallinn hy vọng hành động của họ có thể tạo ra hiệu ứng domino trên khắp châu Âu.
Nhà nước Nga và các cá nhân bị trừng phạt có thể sẽ từng bước chống lại hành động pháp lý, cả ở tòa án phương Tây và bằng các biện pháp trả đũa ở trong nước. Các nhà tài phiệt Nga từ lâu đã thành thạo trong việc sử dụng luật pháp phương Tây để chống lại những kẻ gièm pha họ, mặc dù hàng loạt lệnh trừng phạt mới và sự bác bỏ của quốc tế đối với hành vi của Moscow có thể làm phức tạp thêm vấn đề.
Một biện pháp bảo vệ thành công có thể khiến bất kỳ đầu sỏ chính trị nào bị hủy niêm yết, buộc các quốc gia phương Tây phải bắt đầu lại các cuộc tấn công trừng phạt. Áp lực quốc tế cũng có thể như vậy; Hungary và Uzbekistan nằm trong số hai quốc gia gần đây đã vận động hành lang để dỡ bỏ các biện pháp trừng phạt nhằm vào các nhà tài phiệt có ảnh hưởng, trong đó có Alisher Usmanov và Petr Aven.
Hơn 1.000 công ty phương Tây đã rời khỏi Nga kể từ ngày 24 tháng 2 năm 2022. Trong trường hợp phương Tây sung công tài sản bị đóng băng của Nga, các công ty phương Tây ở lại có thể phải trả giá.
Shagina nói về chính phủ Nga: “Họ rất giỏi trong việc trả đũa theo phương pháp này. “Họ có thể theo đuổi các tài sản của phương Tây, và Quốc hội Nga đã kêu gọi tịch thu mọi thứ có thể.”
Việt Linh (Theo Bloomberg)