Khi nhìn vào tấm thẻ “khách mời chính thức” mà Việt Nam được vinh danh tại hội nghị G20 trong hai năm liên tiếp, khó tránh khỏi cảm giác vừa tự hào vừa băn khoăn. Tự hào vì vị thế quốc gia được cộng đồng quốc tế nhìn nhận, băn khoăn vì đời sống người dân vẫn còn quá nhiều nhọc nhằn, trong khi đường tăng trưởng “vươn lên” vẫn chưa rõ nét. Câu hỏi lớn là: nếu quốc gia đã được mời vào bàn thảo các vấn đề toàn cầu, thì lợi thế đó được chuyển hóa thế nào thành những xung lực cải thiện đời sống người dân, loại bỏ được những “đấu đá cung đình”, phân hóa quyền lực nội bộ, và phục vụ quyền lợi thật sự của người dân?
Theo thông tin, Việt Nam sẽ tham dự hội nghị tại Nam Phi dưới tư cách khách mời, trong chuyến đi công tác của Thủ Tướng Chính Phủ cộng sản Việt Nam Phạm Minh Chính cùng phu nhân và đoàn đại biểu cấp cao, đồng thời thăm Kuwait và Algeria. Được “mời” năm thứ hai liên tiếp, điều ấy báo hiệu rằng cộng đồng quốc tế đánh giá cao uy tín và vai trò ngày càng tăng của Việt Nam trong đối ngoại đa phương.
Chuyến đi cũng mang thông điệp chiến lược: Việt Nam không chỉ nhìn về châu Á ‑ Thái Bình Dương mà mở rộng sang Trung Đông‑Châu Phi, tìm kiếm những “hành lang” mới cho hợp tác, đầu tư, chuỗi cung ứng. Trên giấy tờ, điều này là một dấu hiệu tốt: nền kinh tế đang hội nhập sâu hơn, quan hệ quốc tế được mở rộng hơn, Việt Nam “chủ động hơn” trong bản đồ toàn cầu.
Tuy nhiên, giữa khẩu hiệu và thực tế có một khoảng cách không nhỏ. Khi quốc gia vươn lên bàn quốc tế, mà người dân ở nông thôn, ở vùng khó khăn vẫn lo từng bữa ăn, vẫn sống tạm bợ với hạ tầng yếu, vẫn bị ảnh hưởng bởi thiên tai, dịch bệnh, thì sự tự hào sẽ bị hoà lẫn với nỗi chạnh lòng. Đâu đó trong lòng người dân lại xuất hiện câu hỏi: Vì sao chúng ta được mời đến bàn G20, mà đời sống vẫn “nghèo” như thể chưa được phần thưởng từ vị thế đó?
Để hiểu rõ hơn tại sao khoảng cách này vẫn tồn tại, không thể không nói đến “đấu đá cung đình”, cách nói ẩn dụ cho các cuộc phân tranh quyền lực, lợi ích trong bộ máy lãnh đạo, giữa các nhóm lợi ích, giữa khu vực công và tư, giữa địa phương và trung ương.
Khi quốc gia có vị thế quốc tế, điều đó đòi hỏi sự thống nhất lãnh đạo, rõ ràng đường lối, quyết tâm hành động và quản trị minh bạch. Nhưng nếu ở bên trong vẫn tồn tại các cuộc tranh quyền, lợi ích cục bộ, hoặc các bộ phận bị độc quyền hóa, thì hiệu quả của việc “vươn ra” quốc tế sẽ nhanh chóng bị thu hẹp, không lan toả đến người dân.
Nói cách khác: Việt Nam có thể “đi” xuất sắc về mặt ngoại giao, nhưng “về” tới quần chúng thì chậm, khi phát triển kinh tế mất tính lan toả, khi chính sách còn chồng chéo, khi trách nhiệm giải trình thấp. Người dân vẫn “cõng” thuế, đóng góp nhưng chưa thấy chia sẻ tương xứng từ lợi ích phát triển. Hạ tầng ở vùng sâu vùng xa vẫn ì ạch, môi trường vẫn bị quá tải, việc làm vẫn bấp bênh.
Thực tế cho thấy: khi nguồn lực được huy động lớn, nhưng bị kìm hãm bởi cát‑lấp hành chính, lợi ích nhóm, hoặc bị hút lên “trên” để phục vụ quan hệ quốc tế, “chạy đua thành tích”, thì tầng lớp người dân nghèo lại là người ít được hưởng lợi. Họ không tham gia trực tiếp vào chuỗi giá trị xuất khẩu công nghệ cao, không được tham gia vào những “đường hành lang” ưu tiên đầu tư mới. Họ bị bỏ lại phía sau.
Người dân ở nhiều nơi vẫn đang lo lắng: chi phí sinh hoạt tăng, giá bất động sản và đất đai tăng, trong khi thu nhập chưa tương xứng. Đời sống người lao động phổ thông ở thành thị dẫu có ổn định hơn, vẫn chưa tạo ra bước nhảy mạnh. Ở nông thôn, vùng sâu vùng xa, việc chuyển đổi mô hình kinh tế, đào tạo nghề, kết nối chuỗi giá trị vẫn chậm.
Chính trong bối cảnh đó, việc Việt Nam tham dự G20 trở thành một “ảnh” đẹp quốc tế, nhưng nếu không đi kèm với việc đổi mới quản trị nội bộ, phân bổ công bằng lợi ích, và tạo ra cơ hội thật cho người dân, thì sẽ bị nhìn như “hình thức” hơn là “nội lực”.
Người dân cần hơn những hợp đồng đầu tư, việc làm chất lượng, hạ tầng giao thông, y tế, giáo dục được nâng lên, và cơ hội sống tốt hơn. Câu hỏi đặt ra: vai trò của Việt Nam ở G20 được chuyển hóa như thế nào thành “không bỏ ai lại phía sau”? Khi chủ đề G20 hôm nay xoay quanh chuyển đổi xanh, chuyển đổi số, bền vững, dân số già, nợ công… thì Việt Nam liệu có đưa vào trong nước những sáng kiến và nguồn lực đủ mạnh để cải thiện đời sống người dân?
Để “vươn mình” thành công, không chỉ cần ngoại giao, mà cần nội lực. Nội lực đó gồm cải cách thể chế, phân bổ nguồn lực công thật hiệu quả, đẩy mạnh đổi mới sáng tạo, công nghệ, nâng cao chất lượng lao động và bảo đảm rằng người dân lao động không bị bỏ lại phía sau.
Một trong những định hướng mà Việt Nam đang nhấn mạnh là đối ngoại đa phương hóa – đa dạng hóa quan hệ, vừa giữ quan hệ truyền thống, vừa mở ra quan hệ mới với Trung Đông – Châu Phi như Kuwait, Algeria, Nam Phi. Việc này có ý nghĩa: không chỉ phụ thuộc vào đối tác truyền thống mà tìm kiếm cú hích mới. Vấn đề là: cú hích đó có đem lại được cả nền tảng, chứ không chỉ tầm nhìn?
Hội nghị G20 năm 2025 tại Johannesburg có chủ đề “Đoàn kết, Bình đẳng và Phát triển bền vững” tập trung vào tăng cường khả năng chống chịu thiên tai, quản lý nợ bền vững, huy động tài chính cho chuyển đổi năng lượng công bằng. Việt Nam khi tham dự cần mang vào bàn vấn đề: “Chúng tôi là quốc gia có nhiều thiên tai, nhiều vùng khó khăn; chúng tôi cũng cần vốn, công nghệ, hỗ trợ về biến đổi khí hậu và phát triển bền vững”. Nhưng quan trọng hơn là khi về nước, phải biến lời nói thành việc làm.
Người dân không quan tâm đến “mời đi G20” nếu giao thông tắc nghẽn đường, con cái vẫn tranh nhau học bổng, bệnh viện vẫn chờ đợi lâu. Họ cần sự công bằng, minh bạch, hiệu quả từ trên xuống. Họ nhìn thấy những dự án đầu tư, nhưng có khi là những công trình hoành tráng ở thành thị, trong khi nhà ở nông thôn vẫn thiếu; họ nghe về đổi mới sáng tạo, công nghệ cao, nhưng chính bản thân họ vẫn làm nghề truyền thống, chưa kịp tham gia chuỗi giá trị mới.
Nếu không khắc phục điều này, mặc dù Việt Nam được mời tham dự G20, vẫn có nguy cơ trở thành “khách mời đẹp” chứ không phải “đối tác vững mạnh”. Hình ảnh quốc gia nâng cấp, tăng trưởng, hội nhập sẽ bị mờ nếu kết quả dành cho người dân ít rõ rệt.
Việc Việt Nam được mời G20 là dấu mốc, nhưng không phải đích đến. Đích đến phải là: quyền lợi người dân được nâng lên, bộ máy công quyền minh bạch hơn, môi trường kinh doanh thuận lợi hơn – đặc biệt cho doanh nghiệp nhỏ, người lao động và ngành nghề truyền thống bị ảnh hưởng bởi chuyển đổi số và cuộc cách mạng công nghiệp.
Trước hết, quyền lực trong nước cần được sử dụng cho phát triển có kết nối với đời sống thực. Nếu một phần lớn nguồn lực được tập trung để “ghi điểm quốc tế” mà người trong nước không nhận được phản ứng tương xứng thì khoảng cách sẽ ngày càng lớn. Nền kinh tế cần gắn với người dân: từ doanh nghiệp lớn xuống doanh nghiệp nhỏ, từ thành phố về nông thôn, từ ngành công nghệ cao về nghề truyền thống.
Thứ hai, cần công khai, minh bạch để người dân hiểu và giám sát. Nếu đấu đá cung đình vẫn tồn tại, nếu một số nhóm lợi ích vẫn thao túng chính sách, phân bổ ưu đãi không công bằng thì về mặt thực chất, người dân là người chịu thiệt.
Thứ ba, cần tăng cường đào tạo, nâng cao năng lực lao động để người dân tham gia được vào chuỗi giá trị mới. Việc Việt Nam vào bàn G20 nên được chuyển thành “cơ hội quốc tế cho lao động quốc nội”. Nếu không, người dân vẫn loay hoay với nghề thủ công, nông nghiệp nhỏ lẻ, trong khi các “ông lớn” được hưởng lợi từ hợp tác quốc tế.
Khi người dân ở vùng nông thôn vẫn bị xóa nhà chống bão lũ, người lao động bị cắt giảm giờ làm, nợ công quốc gia tăng, thâm hụt thương mại vẫn cao – thì hình ảnh Việt Nam rạng rỡ trên diễn đàn quốc tế có thể tạo cảm giác “xa vời”. Thời điểm này, kinh tế chưa thật sự bứt phá, một số ngành tăng trưởng chậm, chuỗi cung ứng toàn cầu còn bị gián đoạn, lạm phát vẫn là áp lực, đầu tư trong nước và nước ngoài đối mặt với rủi ro lớn hơn. Người dân nghèo nhất đang bị tổn thương bởi tăng giá điện, xăng, hàng hoá thiết yếu – trong khi chính sách vĩ mô hứa hẹn nhưng chưa “chạm” được./.
NGƯỜI QUAN SÁT
