CaliToday News – Mặc dù mới chỉ là ngừng bắn tạm thời, song người ta cũng nhận ra sức mạnh vô cùng quý báu của những cố gắng tạo nên hòa bình.Tuần trước một cuộc hưu chiến đầy bấp bênh được chấp thuận để trao đổi tù nhân và thả con tin. Việc này giúp làm cho lắng dịu cuộc chiến tranh tàn khốc đang diễn ra giữa Do Thái và Hamas. Các gia đình bên phía Do Thái vui mừng đón nhận sự trở về của hơn một trăm trẻ em, và người già bị Hamas và đồng minh bắt cóc hôm 7 tháng Mười. Trong số những con tin được thả có cụ bà Yaffa Adar 85 tuổi. Bà cụ bị bắt đi từ khu định cư “kibbutz” Nir Oz. Cuốn video thu hình lúc bà bị các tay súng bắt đem đi, chúng bỏ cụ lên xe thường dùng ở sân đánh golf. Tấm hình được rất nhiều xem trên mạng xã hội. Khi được đoàn tụ với thân nhân ở Tel Aviv, cụ nói: “Tôi khỏe mạnh, không sao cả…mừng quá, tôi vẫn còn sống sót.”. Bên phía West Bank, nhiều đám đông người dân Palestine cầm cờ Fatah và cờ của Hamas đón tù nhân được Do Thái phóng thích trong lúc cha mẹ Palestine reo hò mừng rỡ đón con em của họ.
Dân chúng ở cả hai phía đều cảm thấy ngậm ngùi khi nghĩ đến những người khác vẫn còn bị giữ làm con tin, hay còn bị giam trong nhà tù Do Thái. Phía Hamas chỉ thả trẻ em và phụ nữ lớn tuổi, còn cha hay chồng vẫn bị giữ lại làm con tin. Theo tổ chức bảo vệ nhân quyền B’Tselem có văn phòng ở Jerusalem thì hai trăm bốn mươi tù nhân được Do Thái phóng thích kỳ này chỉ là một phần rất nhỏ trong số hàng ngàn người Palestine bị Do Thái giam giữ vì lý do an ninh tính đến tháng Chín năm nay. Hơn hai phần ba tù nhân là phụ nữ và trẻ em. Thời gian tạm ngừng bắn ngắn ngủi vừa qua cho mọi người thấy mức độ tàn phá khủng khiếp của chiến tranh, và giết chóc. Hàng ngàn người dân trên dải Gaza lợi dụng thời gian ngừng bắn để về trở lại nhà cũ của mình mà họ phải bỏ lại đằng sau để đi lánh nạn. Nhiều người trở về chỉ thấy nhà mình là đống gạch vụ đổ nát. Bà Tahani al Najiar, một bà mẹ 58 tuổi, nói với phóng viên của hãng Reuters: “Tôi cố thu nhặt một ít vật liệu để làm lại chỗ trú mưa nắng, nhưng chẳng còn gì để thu lượm được.
Thường ra ngưng bắn không chấm dứt được chiến tranh bởi vì ngừng bắn chưa đề cập đến những vấn đề chính khiến gây ra chiến tranh. (Theo nghiên cứu của tạp chí Journal of Peace Studies thực hiện năm 2021thì tất cả những lần ngừng bắn và trao trả tù binh của 67 cuộc nội chiến chẳng có lần nào đưa đến hiệp định hòa bình lâu dài cả). Tuy nhiên, cuộc đình chiến mới tiết lộ cho chúng ta biết ít điều về tình hình chính trị của hai phía tham chiến. Ở Do Thái, gia đình của những người bị bắt giữ làm con tin kết hợp lại với nhau thành một phong trào chính trị. Khoảng chục ngàn người đã xuống đường biểu tình ở thủ đô Tel Aviv. Diễn giả của cuộc biểu tình lên tiếng đòi hỏi phải thả hết các con tin bị bắt giữ. Trong lúc đó, Thủ tướng Benjamin Netanyahu, một người bị mất uy tín rất nhiều ở Do Thái. Những bức tranh biếm họa bêu xấu ông được đăng tải rất nhiều. Ông Netanyahu lại tuyên bố rằng chính quyền của ông sẽ tái tục cuộc chiến tranh, và đoàn kết thành một khối để đánh bọn Hamas. Ông hứa sẽ tiếp tục đánh cho đến khi phe địch phải mệt nhoài và trả hết con tin.Ông đến thăm dải Gaza và tuyên bố ông sẽ “tiêu diệt sạch, giết hết bọn Hamas, đem con tin trở về nước và làm cho dải Gaza không còn là mối đe dọa cho an ninh của Do Thái.”. Ông không giải thích được điều thứ hai, tức là vừa tiêu diệt Hamas và các con tin trở về nước. Hai điều này không thể xảy ra song song cùng một lúc. Theo cuộc thăm dò dư luận mới đây, chưa tới 4% dân Do Thái tin vào những thông tin do ông Netanyahu đưa ra. Một nguồn tin của báo Times còn nói rằng các viên chức tình báo Do Thái đã biết về kế hoạch đánh úp Do Thái của nhóm Hamas từ hơn một năm trước, nhưng bỏ qua, không để ý đến.
Theo thỏa ước ban đầu do các nhà thương thuyết Qatar, Mỹ và Ai Cập làm trung gian đạt được thì Do Thái và Hamas cuộc ngừng bắn kéo dài 4 ngày, sẽ không gia hạn thêm. Sau đó, hôm thứ Sáu, chiến tranh lại tiếp tục xảy ra ở dải Gaza, và lại có thêm nhiều người Palestine bị giết chết. Ở Doha, các nỗ lực vận động hưu chiến tiếp tục diễn ra. Phía Qatar và Ai Cập cố gắng làm áp lực để có ngừng bắn dài hơn, như Do Thái từ chối. Chính quyền Biden công khai bác bỏ đề nghị hưu chiến lâu dài vì cho rằng phía Hamas sẽ lợi dụng ngừng bắn kéo dài để tái bố trí những vị trí của họ bị phá tan. Ông Jake Sullivan, Cố Vấn an ninh quốc gia Mỹ yêu cầu Do Thái nếu tái tục chiến tranh xin hãy tránh tối đa đừng giết hại thường dân Palestine. Hôm thứ Ba, Tổng thống Biden viết trên trang mạng X (Twitter cũ) kêu gọi các bên hãy ngừng bắn, thôi đánh nhau. Một viên chức ẩn danh trong chính quyền Biden nói: “Nếu cứ để cho chiến tranh tiếp tục đi theo con đường reo rắc kinh hoàng, giết chóc và chiến tranh, tức là chúng ta đi theo kế hoạch của Hamas. Chúng ta không thể tiếp tục làm như vậy được.”. Ông này nói rằng lời tuyên bố của Tổng thống Biden trên trang mạng X không báo trước một sự thay đổi về chính sách, và không có tín hiệu gì về sự chuyển hướng về đường lối của chính quyền Biden.
Bởi vì Do Thái là đồng minh cật ruột của nước Mỹ trong bất cứ cuộc chiến nào. Câu hỏi đặt ra là đến bao giờ Hoa Kỳ mới nói với Do Thái rằng sự thù nghịch của Do Thái đã đến lúc phải chấm dứt?. Sau vụ tàn sát tàn bạo xảy ra vào ngày 7 tháng 10, Lực lượng Quốc Phòng Do Thái – Israel Defense Forces, hay IDF- tung ra những trận đánh trả thù hết sức kinh hoàng, và mọi người đều biết trước thường dân vô tội sẽ bị chết oan rất nhiều. Điều này khiến cho sự ủng hộ của Hoa Kỳ, và các nước đồng minh Âu châu bị thu ngắn lại.
Trong khi đó, cuộc khủng hoảng về nhân đạo ở dải Gaza kéo dài, đến mức độ hết sức nghiêm trọng. Các trung tâm y tế chỉ nhận được tiếp tế thuốc men, dụng cụ y tế khi có ngừng bắn, nhưng theo ông Antonio Guterres, Tổng thư ký Liên Hiệp Quốc, mức độ tiếp tế viện trợ cho người Palestine ở dải Gaza vô cùng thiếu thốn so với nhu cầu. Có thể lực lượng quân sự Do Thái -IDF- tìm mọi cách giảm thiểu số thường dân bị giết, nhưng chắc chắn vẫn có người bị chết dù họ không phải là binh lính, hay có vũ khí. Cuộc ngừng bắn ngắn ngủi vừa qua cũng tiết lộ cho biết đội ngũ lãnh đạo, chỉ huy của phe Hamas hầu như vẫn còn nguyên vẹn, không hề hấn gì. Trước ngày xảy ra vụ đánh úp Do Thái hôm 7 tháng 10, nhóm Hamas chỉ giữ được vị thế chính trị khá tốt trong vùng West Bank. Nhưng bây giờ uy tín của họ tăng lên rất cao. Nhiều người Palestine cho rằng việc Hamas tấn công Do Thái là việc làm chính đáng. Tổ chức Arab World for Research and Development thăm dò dư luận thấy rằng ba phần tư người Palestine trả lời cuộc thăm dò đều nói rằng họ ủng hộ cuộc chiến đấu của Hamas. Đối với nhiều người Do Thái, câu trả lời của người dân Palestine như trên cho thấy người Do Thái không hề có đối tác Palestine tốt trên dải Gaza, vì thế không thể nào có hòa bình lâu dài được.
Trong bất cứ tình huống nào, Do Thái cũng không thể tiêu diệt, loại trừ hẳn được Hamas trong một sớm một chiều. Tuy nhiên với sự ủng hộ về ngoại giao của quốc tế có thể họ giải giới, đàn áp hay khiến cho Hamas bị mất chính nghĩa. Muốn làm được điều này, Do Thái cần phải huy động được sự hỗ trợ của các nước Ả rập hùng mạnh, có thế lực như Ai Cập, Ả rập Saudi. Lãnh đạo của những nước này sợ nhóm Hamas theo đuổi hệ triết lý Hồi giáo quá khích và nguy hiểm. Tuy nhiên, sự viện trợ hay ủng hộ của các nước Ả Rập giàu có chỉ có thể xảy ra được hay không còn tùy tình trạng “quy chế quốc gia” của người Palestine. Với nhiều lý do khá vững chắc cả người Do Thái cũng như Palestine mất tin tưởng vào khẩu hiệu ngoại giao của thời 1990’s là giải pháp “Một đất nước có hai quốc gia sống chung” hay “Two state solution” và Mảnh đất của Hòa Bình- “Land of Peace”. Nhà chức trách Palestine, tên chính thức là Palestine Authority, một định chế quan trọng trong các cuộc thương thuyết, thực ra rất suy yếu, đang cơn hấp hối và lại tham nhũng. Và để phác họa ra một kế hoạch hòa bình khả thi, chắc chắn người ta đòi nói chuyện với hàng ngũ lãnh đạo mới của Do Thái. Nền an ninh lâu dài của Do Thái không thể nào thực hiện được nếu không có một nước Palestine có chủ quyền đích thực. Đi tìm một nền hòa bình lâu dài trong lúc này là một việc làm rất khó, trong lúc bạo lực, chiến tranh vẫn còn đang tiếp tục không biết đến bao giờ mới chấm dứt.
Bài nhận định của Steve Coll trên THE NEW YORKER 4/12/2023
Nguyễn Minh Tâm dịch