Ngày 4 tháng 8 (Reuters) – Tòa án Tối cao Brazil hôm thứ Hai đã ra lệnh quản thúc tại gia cựu Tổng thống Jair Bolsonaro, trước thềm phiên xét xử ông liên quan đến cáo buộc âm mưu đảo chính. Quyết định này thể hiện rõ lập trường cứng rắn của Tòa án, bất chấp các mức thuế và lệnh trừng phạt ngày càng gia tăng từ Tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump.
Thẩm phán Alexandre de Moraes – người vừa bị Bộ Tài chính Hoa Kỳ áp đặt trừng phạt vào tuần trước – là người ký lệnh bắt giữ Bolsonaro. Ông Moraes viện dẫn lý do rằng Bolsonaro đã vi phạm các lệnh hạn chế trước đó, đặc biệt khi bị cáo buộc tìm kiếm sự can thiệp của Trump vào vụ án.
Cựu Tổng thống Bolsonaro hiện đang bị xét xử với cáo buộc cấu kết cùng đồng minh nhằm lật đổ kết quả bầu cử năm 2022 – khi ông thất bại trước ứng viên cánh tả Luiz Inácio Lula da Silva. Tổng thống Trump nhiều lần gọi vụ án này là một “cuộc săn phù thủy” và lấy đó làm lý do để áp thuế 50% đối với hàng hóa Brazil, có hiệu lực từ thứ Tư tuần này.
Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ đã lên án lệnh quản thúc, cho rằng ông Moraes đang lạm dụng các thể chế Brazil để bịt miệng phe đối lập và đe dọa nền dân chủ, đồng thời cảnh báo Hoa Kỳ sẽ “truy cứu trách nhiệm tất cả những ai tiếp tay cho hành vi bị trừng phạt.”
Tuy không nêu rõ chi tiết, nhưng ông Trump từng tuyên bố Hoa Kỳ có thể còn áp đặt thêm các mức thuế cao hơn nữa đối với Brazil.
Theo lệnh vừa ban hành, Bolsonaro bị cấm sử dụng điện thoại di động và không được phép tiếp khách, ngoại trừ luật sư và những người được tòa án chấp thuận. Đại diện truyền thông của Bolsonaro xác nhận cảnh sát đã thực thi lệnh quản thúc tại nhà riêng của ông ở Brasília vào tối thứ Hai và đã thu giữ điện thoại của ông.
Các luật sư của Bolsonaro cho biết sẽ kháng cáo quyết định, khẳng định thân chủ của họ không hề vi phạm bất kỳ lệnh cấm nào của tòa.
Trong một cuộc phỏng vấn với Reuters hồi tháng trước, Bolsonaro gọi ông Moraes là “kẻ độc tài” và cáo buộc các biện pháp hạn chế nhắm vào ông là hành động “hèn nhát”.
Một số đồng minh của Bolsonaro lo ngại chiến thuật đối đầu gay gắt của Trump đang phản tác dụng tại Brazil, khiến dư luận quay sang ủng hộ chính quyền cánh tả của Lula. Tuy nhiên, cuộc biểu tình lớn nhất trong nhiều tháng qua của những người ủng hộ Bolsonaro hôm Chủ Nhật lại cho thấy các đòn công kích của Trump và lệnh trừng phạt nhắm vào ông Moraes cũng đang tiếp thêm sinh khí cho lực lượng cực hữu trung thành với vị cựu tổng thống này.
Bolsonaro cũng đã xuất hiện một cách gián tiếp tại cuộc biểu tình ở Rio de Janeiro bằng cuộc gọi điện thoại với con trai ông – Thượng nghị sĩ Flavio Bolsonaro – hành động bị xem là có thể vi phạm lệnh hạn chế.
Thẩm phán Moraes cáo buộc Bolsonaro đã nhiều lần tìm cách lách lệnh tòa. “Công lý có thể mù, nhưng không ngu,” ông Moraes viết trong phán quyết.
Cũng trong ngày thứ Hai, Thượng nghị sĩ Bolsonaro phát biểu trên CNN Brasil rằng lệnh bắt giữ của ông Moraes là “một hành vi trả thù trắng trợn” vì lệnh trừng phạt từ phía Mỹ, đồng thời kêu gọi Tòa án Tối cao nên “kiềm chế người đàn ông đang gây ra quá nhiều bất ổn này”.
Các lệnh hạn chế và phán quyết từ ông Moraes đều được toàn thể Tòa án Tối cao Brazil ủng hộ. Toàn bộ vụ án xuất phát từ cuộc điều tra kéo dài hai năm về vai trò của Bolsonaro trong phong trào phủ nhận bầu cử, đỉnh điểm là cuộc bạo loạn tại Brasília vào tháng 1/2023 – được so sánh với vụ bạo loạn tại Điện Capitol Mỹ ngày 6/1/2021.
Khác với những vụ án hình sự chống lại Trump đang bị đình trệ tại Mỹ, hệ thống tư pháp Brazil đã tiến hành nhanh chóng đối với Bolsonaro, đe dọa nghiêm trọng tương lai chính trị của ông và chia rẽ phe hữu. Trước đó, một tòa án bầu cử đã tuyên bố cấm Bolsonaro tranh cử cho đến năm 2030.
Con trai khác của ông, Dân biểu Eduardo Bolsonaro, đã chuyển sang Mỹ vào thời điểm vụ xét xử khởi động, với mục đích vận động hành lang ủng hộ cha tại Washington. Eduardo khẳng định sự hiện diện của ông tại Mỹ đã góp phần thúc đẩy Trump đưa ra các biện pháp thuế mới đối với Brazil.
Trong một tuyên bố sau vụ bắt giữ, Dân biểu Bolsonaro gọi ông Moraes là “kẻ tâm thần mất kiểm soát không bao giờ ngần ngại đẩy sự việc đi xa hơn”.
Tháng trước, Trump đã chia sẻ một bức thư gửi Bolsonaro, viết: “Tôi thấy thật kinh khủng khi ông đang bị đối xử bởi một hệ thống bất công đã quay lưng lại với ông. Phiên tòa này cần phải chấm dứt ngay lập tức!”
Washington đã viện dẫn các cáo buộc ông Moraes cho phép giam giữ tùy tiện trước xét xử và đàn áp tự do ngôn luận để biện minh cho lệnh trừng phạt.
Giáo sư khoa học chính trị Graziella Testa (Đại học Liên bang Paraná) nhận định vụ bắt giữ có thể trở thành cái cớ để Trump gia tăng áp lực lên Brazil, đồng thời cho rằng Bolsonaro có vẻ đang cố tình tạo ra kịch bản leo thang.
Leonardo Barreto – đối tác tại tổ chức tư vấn rủi ro chính trị Think Policy ở Brasília – nói thêm: “Tình hình có thể leo thang, vì vụ bắt giữ sẽ bị nhìn nhận như phản ứng của Brazil trước lệnh trừng phạt Magnitsky nhằm vào ông Moraes.”
