Có lẽ nhiều người trong chúng ta cảm thấy vui mừng với thỏa thuận vào phút cuối của Fox News khi đồng ý trả cho Dominion Voting Systems 787.5 triệu đô la, một số tiền rất lớn và là vụ kiện lớn nhất trong lịch sử ngành truyền thông tại Mỹ, riêng tôi có một cảm nhận khác, thưa quý vị.
Tôi cũng vui trước diễn biến này, nhưng không nhiều vì tôi cho rằng đó vẫn chưa phải là một chiến thắng lớn cho tự do báo chí và cho nền dân chủ Mỹ.
Về trách nhiệm giải trình của Fox News bởi những thông tin sai lệch họ cố tình phát tán đến người nghe chỉ vì muốn tìm kiếm lợi nhuận là mục đích duy nhất.
Mời xem video bài bình luận qua Youtube
Trong vụ Dominion, sự thật mới là vấn đề quan trọng. Thuyết âm mưu đã thất bại.
Trên thực tế, việc đưa sự thật đến với người xem của một phương tiện truyền thông lớn hay nhỏ đều được quyền tự do ngôn luận trong Tu chính án thứ nhất bảo vệ mạnh mẽ, nhưng sự đầu hàng của Fox News hôm thứ Ba đã nói lên một sự thật khác, đó là Tu chính án chỉ bảo vệ quyền tự do ngôn luận khi một người hay một tổ chức nói sự thật nhưng lại không hề trừng phạt một người hay tổ chức nói điều sai trái và cũng không có thể chế nào, luật pháp nào trừng phạt cả.
Hãy bắt đầu từ điểm này. Fox News đã thành công trong việc trốn tránh trách nhiệm trong vụ kiện Dominion, và thiệt hại đối với nền dân chủ của người Mỹ vẫn còn rất lớn, như thể chưa từng có vụ kiện xảy ra.
Đây là lý do tại sao.
Báo chí tự do của Hoa Kỳ hoạt động ngày nay dưới sự bảo vệ của vụ án mang tính bước ngoặt của Tòa án Tối cao năm 1964 khi New York Times kiện Sullivan. Từ đó nó là bức tường thành bảo vệ tự do của người Mỹ và bức tường thành này liên tục bị những người bảo thủ cực đoan tấn công liên tục.
Trong vụ New York Times v. Sullivan, Tòa án Tối cao đã dựng lên một hàng rào cao ngất trời để chống lại các vụ kiện phỉ báng thành công của các quan chức nhà nước — sau này được mở rộng cho “các nhân vật của công chúng” và các tập đoàn lớn như Dominion, một tổ chức bị phỉ báng bởi các phương tiện truyền thông.
Tòa án yêu cầu những nguyên đơn như Dominion, Smartmatic xác định “ác ý thực sự” từ phía người chỉ trích, phỉ báng trước khi họ có thể thắng kiện. Trên thực tế, điều này có nghĩa là nguyên đơn không chỉ phải chứng minh rằng một phương tiện truyền thông đã công bố những tuyên bố sai sự thật, mà còn cố ý hoặc thiếu hiểu biết một cách liều lĩnh, không có nỗ lực nghiêm túc nào để xác định sự thật.
Trong quan điểm của New York Times kiện Sullivan, Phó Tư pháp William Brennan đã đưa ra lời tán thành mạnh mẽ về quyền tự do báo chí. Phát biểu trước tòa án, ông viết về “cam kết sâu sắc của quốc gia đối với nguyên tắc rằng tranh luận về các vấn đề công cộng phải không bị ngăn cấm, mạnh mẽ và rộng rãi.”
Nói cách khác, các nhà phê bình trên các phương tiện truyền thông cần nói lên sự thật trước quyền lực. Báo chí tự do có phạm vi rộng để đăng tải các cáo buộc về các nhân vật của công chúng và các tổ chức nổi tiếng, miễn là những cáo buộc đó không cố ý hoặc vô tình sai sự thật.
Khoản dàn xếp trị giá ba phần tư tỷ đô la hôm thứ Ba có nghĩa là Dominion đã vượt qua rào cản đó trong trường hợp này. Vụ dàn xếp tiền bồi thường chứng tỏ rằng “ác ý thực sự” vẫn có thể không cần phải chứng minh trong những trường hợp nghiêm trọng và theo quan điểm của Fox News, khi giàn xếp xong, tiền trả rồi, họ vẫn có thể tiếp tục với những lời nói dối khác của những nhân vật công chúng khác và sau một khoảng thời gian, nếu một người hay một tổ chức nào đó thưa kiện, họ sẽ trả tiền như vụ Dominion, thế là xong. Đơn giản là vì số tiền phải trả chỉ là số ít so với số tiển thu vào với mức lớn gấp hơn nhiều lần. Tôi nghĩ nếu ai cũng biết được con số doanh thu nhờ phát tán những lời nói dối lớn của Trump mà Fox News có được, chắc sẽ giựt mình và không còn xem con số 787.5 triệu đô là là một con số lớn nữa vì chỉ trong 3 tháng cuối năm 2022, chỉ 3 tháng thôi, Fox news đã có lợi nhuận 321 triệu đô la, như vậy, trung bình họ có thể kiếm lại con số 787.5 triệu đô la chỉ sau 6 tháng. Riêng cổ phiếu của Century Fox đã giảm một vài điểm vào ngày thứ Ba sau khi thỏa thuận dàn xếp được công bố, nhưng tính đến thời điểm hôm nay, giá cổ phiếu của Fox News đã gần như phục hồi hoàn toàn, công ty vẫn giữ nguyên trị giá 17,5 tỷ đô la.
Có thể nói qua vụ kiện của Dominion lần này, người Mỹ không nên ăn mừng với số tiền bồi thường 787.5 triệu đô la, nó không đáng là gì so với xương máu của những người đi trước đã tạo dựng nên nền dân chủ Mỹ mà chúng ta còn giữ đến ngày nay nhất là trong môi trường phản dân chủ hiện nay.
Gần đây nhất là 10 tháng trước, Thẩm phán Da Đen mà cứ ngỡ mình có nước da trắng thượng đẳng nhờ có bà vợ có nước da trắng bóc, Clarence Thomas đã để nghị nên xét lại phán quyết vụ New York Times kiện Sullivan năm 1964. Bây giờ là năm 2023, nhưng Clarence Thomas đang rảnh rỗi sinh nông nỗi, không có gì làm nên muốn đem một phán quyết công bằng được đưa ra từ cách đây 59 năm ra để mổ xẻ làm sao để có lợi cho đám bảo thủ cực đoan.
Mục đích của Clarence Thomas khi muốn lật lại vụ án này không quá khó để nhìn ra, đó là: Hãy hạ thấp bức tường ngăn chặn các vụ kiện phỉ báng của các chính trị gia và các nhân vật của công chúng khác. Hiện tại bức tường này quá cao để bất cứ ai có thể leo lên, Clarence thomas chỉ muốn hạ thấp xuống làm sao để những người có chiều cao bình thường như Tucker Carlson, Donald Trump, George Santos có thể trèo qua dễ dàng. Nói đến tên của nhà lập pháp Cộng hòa này, Geroge Santos thì tôi cũng sẵn đây nói luôn, đây là một minh chứng cho sự băng hoại đạo đức của xã hội và chính trường Mỹ trong thế kỷ này. Hạ viện Cộng hòa vẫn quyết không buông tay kẻ dối trá, vẫn kênh kênh cái mặt trước ống kính và tuyên bố sẽ tiếp tục tái tranh cử năm 2024. Và tôi có thể bảo đảm với quý vị, nếu một con người dối trá, vô đạo đức như George Santos này mà ở Châu Âu, thì chắc chắn hắn ta sẽ không thể bước chân vào cửa của Tòa nhà Quốc Hội. Hầu hết các quốc gia Châu Âu, ngành lập pháp rất nghiêm khắc với hành vi nói dối nhưng ở Mỹ, với Hạ viện Cộng hòa, chỉ là chuyện nhỏ, vì giáo chủ với lời nói dối lớn vẫn chưa bị hề hấn gì thì em út, tay chân với lời nói dối nhỏ có sá gì.
Sự dàn xếp của Fox News với Dominion đã chứng minh rằng, chỉ cần có tiền, họ có thể tiếp tục giữ vững vị trí là một hệ thống truyền thông có tốt có xấu, có hay có dỡ, và vụ Dominion thực ra chỉ là một điểm sai sót nhỏ trong hàng ngàn hàng vạn những nguồn tin sai sự thật khác mà họ nhồi nhét cho những người bảo thủ cuồng Trump ăn hàng ngày. Và quan trọng nhất là, họ có thể tiếp tục làm việc, tiếp tục lên sóng online và nấu những nồi lẫu thập cẩm bằng nhưng gia vị, rau cải ôi thiu cho những người chờ đón nghe họ, và tiền sẽ tiếp tục vào, họ sẽ lấy lại con số 787.5 triệu đô la chỉ trong một thời gian ngắn thôi.
Tuần này, vụ Dominion đã làm suy yếu phần nào uy tín của Fox News nhưng thiệt hại đối với nền dân chủ vẫn còn, thậm chí còn nguy hiểm hơn nếu người Mỹ có thể hình dung ra tác hại đối với quyền tự do báo chí nếu Donald Trump, Ron DeSantis hoặc Jim Jordan có thể vũ khí hóa tiêu chuẩn cẩu thả mà các thẩm phán bảo thủ như Clarence Thomas đang tìm cách đánh sập bức tường có từ năm 1964.
Quý vị chỉ cần nghĩ đến các cuộc điều tra của ProPublica được công bố trong tuần qua đã buộc Thẩm phán Clarence Thomas phải sửa các báo cáo tiết lộ tài chính trong quá khứ của mình. Thật vậy, nếu những báo cáo của ProPublica không tiết lộ ra trước công chúng thì những sự thật quan trọng đã không được nói ra, công chúng Mỹ sẽ không biết gì cả, kẻ tham nhũng như Clarence Thomas vẫn luôn được kính trọng trong chiếc với bỗng lộc suốt đời đó.
Trở lại với vụ án của Dominion, họ đã can đảm đưa vụ kiện New York Time kiện Sullivan vào thử thách trong trường hợp của chính họ. Nhưng bất kể là luật sư của phía Dominion, Justin Pearlson có nói rằng: “Sự thật luôn quan trọng và được nhìn nhận hơn những lời nói dối và thuyết âm mưu sai trái”.
Nhà nước pháp quyền và các cơ quan tư pháp đã làm tốt công việc của họ. Thẩm phán Eric Davis của Delaware, một luật gia có kinh nghiệm, đã nghiêm khắc với Fox News bằng một loạt phán quyết vững chắc, dựa trên bằng chứng, hạn chế những thủ đoạn tráo trở, lật lọng của nhóm luật sư của Fox News.
Thẩm phán Eric Davis đã triệu tập một bồi thẩm đoàn gồm 12 công dân bình thường, và phiên tòa có thể phá hủy toàn bộ hoạt động kinh doanh của Fox News sẽ bắt đầu như bình thường nếu Fox News không nhanh chóng đưa ra một thỏa thuận vào những phút cuối cùng.
Phiên tòa truyền thông thế kỷ đã không bao giờ xảy ra, và đã có rất nhiều người thất vọng vì họ đã từng quá lạc quan về vụ kiện phỉ báng của Dominion chống lại Fox News sẽ đem đến những lời thừa nhận tội lỗi, sai trái mà họ đã cố tình làm, những lời xin lỗi đó sẽ phải nói công khai trên sóng truyền hình trước người dân cả nước, những lời xin lỗi đó còn đáng giá hơn hàng ngàn, hàng vạn lần giá trị của số tiền 787.5 đô la.
Nhiều người đã hy vọng hai tình huống có thể xảy ra, một là phiên tòa sẽ phơi bày những tài liệu và lời khai đáng xấu hổ từ các nhân viên, người quản lý, những người dẫn chương trình và chủ sở hữu của Fox, Rupert Murdoch, và những tiết lộ đó sẽ thay đổi các chương trình và nội dung của công ty. Hoặc có thể Fox News sẽ bị buộc phải trả một số tiền khá lớn đủ để làm tê liệt công ty vĩnh viễn.
Nhưng rất tiếc, cả hai tình huống này đều không xảy ra. Và chỉ xảy ra một tình huống bất ngờ với một thỏa thuận Fox News trả một số tiền bồi thường cho Dominion Voting Systems 787.5 triệu đô la, và … chỉ có vậy thôi. Không phải xin lỗi, không phải thừa nhận lỗi công khai, không phải hứa hẹn sẽ làm tốt hơn. Không có điều kiện gì kèm theo cả.
Không có những lời thừa nhận đã cố tình phát tán những lời dối trá của Trump công khai, thì những kẻ sùng bái Trump vẫn tiếp tục tin vào Fox News, tin vào Trump, và những gì đã xảy ra sẽ tiếp tục xảy ra với một cách nói khác để né tránh trách nhiệm giải trình trong tương lai.
Lời kết:
Có thể có nhiều người cảm thấy thất vọng vì Dominion đã không nhận được đủ con số 1,6 tỷ đô la nhưng quý vị cần hiểu rằng con số đó được tạo ra chỉ cho mục đích đàm phán. Vì số tiền mà Dominion đã thực sự giành được, mà không phải chịu rủi ro trong một phiên tòa xét xử kéo dài và không thể đoán trước của bồi thẩm đoàn, với 787.5 triệu là giá trị lớn gần gấp bốn lần giá trị hiện tại của công ty Dominion. Đó là một vấn đề thực sự rất lớn. Đó là một vận may khổng lồ đối với một công ty nhỏ và các chủ sở hữu cổ phần tư nhân của nó. Nên chúng cần hiểu và thông cảm với Dominion rằng họ không thể đánh cược vận may khổng lồ này với số tiền 787.5 triệu đô la, vì cũng có thể, nếu 1 trong 12 bồi thẩm viên lắc đầu, Dominion sẽ trắng tay.
Đó là vấn đề của Dominion nói riêng, còn đối với người Mỹ nói chung, thì vẫn còn một vấn đề khác thậm chí còn lớn hơn, đó là: Hệ thống bảo vệ các quyền tự do của người Mỹ sẽ tồn tại lâu dài hơn, thậm chí còn mạnh mẽ hơn trước, chừng nào đa số người Mỹ tiếp tục “cam kết với sự thật” và với các thể chế dân chủ của chúng ta. Đó là vấn đề tùy thuộc vào người Mỹ.
Riêng với tôi, với cái nhìn từ bên ngoài nước Mỹ, tôi không cho đây là một chiến thắng đáng mừng, vì qua vụ kiện của Dominion, tôi mới biết được giá trị thực sự của Tu chính án thứ nhất của Hiến pháp Hoa Kỳ chỉ có giá trị trương đương với 787.5 triệu đô là, cái giá rẻ mạt mà một công ty truyền thông Mỹ như Fox News có thể mua dễ dàng.
Sau khi thanh toán xong 787.5 triệu đô là cho Dominion, mọi hoạt động của Fox News sẽ trở lại như bình thường như chưa hề có chuyện gì xảy ra vì vào tháng 2 mới đây, khi Fox News phải đối mặt với những tiêu đề gay gắt từ vụ Dominion, tổng số khán giả của nó đã tăng 7% so với tháng trước, theo Nielsen. Lượng người xem trong khung giờ vàng, phần sinh lợi nhất trong ngày phát sóng, đã tăng 25% ở những người trưởng thành trong độ tuổi từ 25 đến 54, đối tượng nhân khẩu học phù hợp nhất cho các nhà quảng cáo.
Một nhận xét nhanh từ luật sư kỳ cựu của Tu Chính Án Thứ Nhất, Martin Garbus đã nói rằng: “Với thỏa thuận dàn xếp, hai bên đều thắng. Con cáo đi tiếp con đường của nó. Dominion nhận được tiền mặt. Và người Mỹ, thua toàn tập.”
Việt Linh 21.04.2023