Các thẩm phán Tối cao Pháp viện Mỹ hôm thứ Tư đã bày tỏ nghi ngờ về tính hợp pháp của các mức thuế quan mà Tổng thống Donald Trump áp đặt trên phạm vi toàn cầu — một vụ kiện có thể tác động sâu rộng đến kinh tế thế giới, đồng thời là phép thử quan trọng cho quyền hạn của Tổng thống.
Cả các thẩm phán bảo thủ lẫn tự do đều chất vấn gay gắt luật sư của chính quyền Trump về việc liệu đạo luật năm 1977 — vốn được ban hành để ứng phó trong tình huống khẩn cấp quốc gia — có trao cho ông Trump quyền áp đặt thuế quan như ông tuyên bố hay không, hay đây là sự xâm phạm quyền lực hiến định của Quốc hội.
Tòa án có đa số bảo thủ 6–3, và nhiều thẩm phán bảo thủ lại nhấn mạnh quyền hạn vốn có của tổng thống trong các vấn đề đối ngoại, cho thấy khả năng phán quyết sẽ bị chia rẽ sâu sắc.
Các lập luận kéo dài hơn 2 tiếng rưỡi, diễn ra sau khi các tòa cấp dưới phán quyết rằng việc ông Trump sử dụng đạo luật này để áp thuế là vượt quá thẩm quyền. Nhiều doanh nghiệp bị ảnh hưởng cùng 12 tiểu bang — chủ yếu do đảng Dân chủ lãnh đạo — đã khởi kiện.
Tranh cãi “quyền lực cốt lõi”
Chánh án John Roberts nói với Tổng luật sư D. John Sauer rằng thuế quan là “một hình thức đánh thuế người dân Mỹ – điều vốn luôn là quyền cốt lõi của Quốc hội”.
Hiến pháp Mỹ trao cho Quốc hội quyền ban hành thuế và thuế quan. Roberts gợi ý rằng Tòa có thể áp dụng “học thuyết các vấn đề trọng đại” (major questions doctrine), vốn yêu cầu mọi hành động của nhánh hành pháp có ảnh hưởng lớn về kinh tế hoặc chính trị phải được Quốc hội cho phép rõ ràng.
Ông nhận định: “Việc dùng đạo luật này để áp thuế lên bất kỳ sản phẩm nào, từ bất kỳ quốc gia nào, với mức và thời gian tùy ý — đó là quyền lực lớn. Và căn cứ cho quyền lực đó dường như không khớp với mục đích ban đầu của luật.”
Trước đó, chính Tối cao Pháp viện đã dùng học thuyết này để bác bỏ một số chính sách quan trọng của Tổng thống Joe Biden.
Áp lực và quyền hành pháp
Ông Trump đang gây sức ép để Tòa bảo vệ các mức thuế mà ông xem là công cụ chủ đạo trong chính sách kinh tế và đối ngoại. Nếu thua kiện, đây sẽ là một bước ngoặt đáng kể, bởi Tòa đã từng ủng hộ ông trong nhiều quyết định tạm thời về nhập cư, sa thải quan chức liên bang và cấm binh sĩ chuyển giới.
Trump viện dẫn Đạo luật Quyền hạn Kinh tế Khẩn cấp Quốc tế (IEEPA) để áp thuế gần như lên mọi đối tác thương mại. Đây là lần đầu tiên một tổng thống sử dụng đạo luật này theo cách đó.
Thẩm phán bảo thủ Amy Coney Barrett truy vấn: “Ông có thể chỉ ra thời điểm nào trong lịch sử mà cụm từ ‘quy định nhập khẩu’ từng được hiểu là cho phép áp thuế không?”
Thẩm phán tự do Ketanji Brown Jackson thì phản bác rằng IEEPA vốn được lập ra để hạn chế, chứ không phải mở rộng quyền lực tổng thống.
Hệ quả và phản ứng
Bộ trưởng Tài chính Scott Bessent, có mặt tại phiên tòa, tuyên bố nếu Trump thua kiện, chính quyền sẽ tìm cách dựa vào các căn cứ pháp lý khác để duy trì thuế quan. Sau phiên điều trần, ông nói trên Fox Business rằng ông “rất lạc quan”.
Các mức thuế dựa trên IEEPA đã mang lại 89 tỷ USD cho ngân sách Mỹ từ tháng 2 đến tháng 9 năm nay.
“Chiến tranh thương mại tàn nhẫn”
IEEPA cho phép tổng thống đối phó với “mối đe dọa bất thường và nghiêm trọng” trong tình trạng khẩn cấp, vốn trước đây chỉ dùng để trừng phạt hoặc đóng băng tài sản kẻ thù.
Chính quyền Trump lập luận rằng thâm hụt thương mại là “thảm họa kinh tế và an ninh quốc gia”, và thuế quan đã giúp Mỹ tái thương lượng các hiệp định thương mại.
Sauer cảnh báo việc dỡ bỏ thuế “sẽ khiến Mỹ đối mặt với sự trả đũa tàn nhẫn từ các đối tác hung hăng hơn và đẩy nước Mỹ vào khủng hoảng kinh tế lẫn an ninh”.
Từ khi trở lại Tòa Bạch Ốc, ông Trump đã khơi mào cuộc chiến thương mại toàn cầu, khiến các thị trường biến động mạnh và làm dấy lên lo ngại về bất ổn kinh tế quốc tế.
Học thuyết “Các vấn đề trọng đại”
Thẩm phán bảo thủ Brett Kavanaugh tỏ ra có phần đồng tình với phía Trump, nhắc lại rằng Tổng thống Richard Nixon từng áp thuế toàn cầu dựa trên một đạo luật tương tự trong thập niên 1970.
Tuy nhiên, Thẩm phán Neil Gorsuch lại cảnh báo: nếu chấp nhận lập luận của Trump, “liệu có gì ngăn Quốc hội trao hết quyền quản lý thương mại — hay thậm chí quyền tuyên chiến — cho tổng thống?”
Vụ kiện này không chỉ kiểm nghiệm giới hạn của quyền hành pháp mà còn đặt ra câu hỏi căn bản: trong kỷ nguyên chính trị đầy biến động, ai thật sự kiểm soát chính sách kinh tế của Hoa Kỳ — Quốc hội hay Tổng thống?
Nguồn reuters
