(AP) — Nỗ lực mới nhất của Tổng thống Donald Trump nhằm triển khai quân đội trên đất Mỹ, bất chấp sự phản đối của các tiểu bang, đang châm ngòi cho một cuộc xung đột pháp lý với các thống đốc đảng Dân chủ — trong bối cảnh ông hình dung một nước Mỹ nơi binh lính có vũ trang tuần tra trên các đường phố.
Trump đã vượt qua những giới hạn truyền thống khi sử dụng Vệ binh Quốc gia trong lãnh thổ, mở rộng vai trò của quân đội Mỹ trong việc trấn áp di dân và tội phạm tại các thành phố lớn.
Nỗ lực của ông nhằm điều Vệ binh California sang Oregon và điều quân Texas tới Illinois được xem là một sự mở rộng quyền lực tổng thống chưa từng có. Các vụ kiện do các bang Dân chủ khởi xướng có thể sớm dẫn đến một cuộc đối đầu pháp lý lớn về hiến pháp, liên bang và nguyên tắc phân quyền – thử thách ranh giới quyền lực của Tổng thống Trump.
Trump muốn biến các thành phố Mỹ thành “bãi tập quân sự”
Tại một cuộc họp với các tướng lĩnh cấp cao tuần trước, Trump kêu gọi biến các thành phố Mỹ thành nơi huấn luyện cho quân đội, cảnh báo về “một cuộc xâm lăng từ bên trong.”
Tuy nhiên, theo các nhà phê bình, việc ông sử dụng Vệ binh Quốc gia như vậy đang biến quân đội thành công cụ đàn áp người dân Mỹ.
Giáo sư Alex Reinert (Trường Luật Cardozo, New York) đặt câu hỏi:
“Điều gì sẽ xảy ra nếu tổng thống thua kiện? Liệu ông ta có lấy đó làm cớ để hành xử độc tài hơn không?”
Vai trò mở rộng chưa từng thấy của Vệ binh Quốc gia
Hình ảnh binh sĩ mang súng tuần tra trên đường phố là biểu tượng rõ nét nhất cho tham vọng mở rộng quyền lực tổng thống của Trump, với quân đã được triển khai tại Los Angeles và Washington D.C.
Thông thường, quyền kiểm soát Vệ binh thuộc về thống đốc tiểu bang, trừ khi lực lượng này được “liên bang hóa.” Nhưng trong trường hợp California, Trump đã làm vậy dù Thống đốc Gavin Newsom phản đối.
Riêng tại D.C., Tổng thống nắm quyền chỉ huy trực tiếp.
Trump cho rằng các chính quyền địa phương đã thất bại trong việc bảo vệ an ninh cộng đồng, gọi Portland là “vùng chiến sự,” “địa ngục đang cháy,” và cáo buộc các thị trưởng Dân chủ bất lực.
Tuy nhiên, Đạo luật Posse Comitatus – có hiệu lực gần 150 năm – hạn chế quân đội tham gia thi hành luật trong nước, phản ánh niềm tin lâu đời rằng an ninh nội địa phải do lực lượng dân sự đảm nhiệm.
Trump ám chỉ có thể kích hoạt Đạo luật Khởi Nghĩa (Insurrection Act)
Khi được hỏi về khả năng áp dụng Đạo luật Khởi Nghĩa, Trump nói ông “sẵn sàng dùng nếu cần thiết.”
“Nếu người dân bị giết mà tòa án, thống đốc hay thị trưởng ngăn cản chúng tôi, thì tôi sẽ làm. Chúng ta phải đảm bảo các thành phố được an toàn,” Trump tuyên bố.
Phát ngôn viên Tòa Bạch Ốc Karoline Leavitt cho rằng Tổng thống chỉ muốn “giúp các lãnh đạo địa phương vốn bất lực trong việc bảo vệ thành phố của họ.”
Quyết định điều quân được thực hiện ngoài quy trình của Lầu Năm Góc
Các quan chức liên bang xác nhận rằng việc điều động binh sĩ từ Texas và California được ra lệnh trực tiếp từ Tòa Bạch Ốc, bỏ qua các quy trình phê duyệt thông thường của Bộ Quốc phòng.
Một quan chức tiết lộ, điều này chỉ nên xảy ra trong các tình huống khẩn cấp như thiên tai, nhưng nay lại được áp dụng trong các chiến dịch chính trị.
Trong khi đó, các thống đốc Dân chủ như Gavin Newsom (California) và JB Pritzker (Illinois) đã công khai phản đối, còn Bộ Quốc phòng lại tránh công bố thông tin cụ thể về số quân và hoạt động, viện lý do “được chỉ đạo từ Tòa Bạch Ốc.”
Khác biệt với tiền lệ lịch sử
Giáo sư William Banks (Đại học Syracuse) cho rằng tình huống này không giống với việc Tổng thống John F. Kennedy từng liên bang hóa Vệ binh Alabama năm 1963 để buộc Thống đốc George Wallace chấp hành luật dân quyền.
“Trump không nhằm thực thi luật liên bang, mà là dùng quân để bảo vệ tài sản và nhân viên liên bang – một mục tiêu rất khác,” Banks nói.
Ông nhấn mạnh:
“Vệ binh Quốc gia không thể bắt người, chặn đường hay làm nhiệm vụ cảnh sát. Vai trò này mang tính biểu tượng hơn là thực tế.”
Cuộc chiến pháp lý định đoạt quyền tổng thống
Các thống đốc Illinois, Oregon và California đã nộp đơn kiện chính quyền Trump, trong khi Tòa Bạch Ốc chỉ trích gay gắt thẩm phán do Trump bổ nhiệm – người đã chặn việc triển khai quân tới Portland.
Cố vấn cấp cao Stephen Miller phản pháo rằng:
“Một thẩm phán quận hoàn toàn không có thẩm quyền hạn chế tổng tư lệnh trong việc triển khai quân đội để bảo vệ sinh mạng và tài sản liên bang.”
Tuy nhiên, các chuyên gia pháp lý nhận định tòa án sẽ tập trung vào tính hợp hiến của lệnh triển khai và các giới hạn pháp lý về việc sử dụng Vệ binh Quốc gia.
Giáo sư Banks cảnh báo:
“Nếu chính quyền Trump phớt lờ phán quyết của tòa án, đó sẽ là mối đe dọa nghiêm trọng cho nền dân chủ. Tòa án là chốt chặn cuối cùng của chúng ta.”
Giới chuyên gia cảnh báo về “một tiền lệ nguy hiểm”
Bà Elizabeth Goitein, Giám đốc Chương trình Tự do và An ninh Quốc gia tại Trung tâm Brennan (Đại học New York), cho rằng việc Trump tìm cách điều quân từ bang này sang bang khác là “hành động vi phạm pháp luật trắng trợn.”
“Quân đội được huấn luyện để chiến đấu và tiêu diệt kẻ thù của Hoa Kỳ. Thế nhưng Tổng thống lại muốn họ luyện tập chiến đấu ngay trên đường phố nước Mỹ,” bà cảnh báo.
Goitein nói thêm rằng việc Trump và Bộ trưởng Quốc phòng Pete Hegseth xem việc triển khai trong nước như “bài tập quân sự” cho các xung đột tương lai ở nước ngoài là “một dấu hiệu đáng lo ngại.”
