Một tòa phúc thẩm liên bang hôm thứ Tư đã giáng thêm một đòn nặng nề vào sắc lệnh hành pháp của Tổng thống Donald Trump nhằm chấm dứt quyền công dân theo nơi sinh (birthright citizenship), tuyên bố chính sách này là vi hiến và giữ nguyên lệnh đình chỉ trên toàn quốc đối với việc thi hành sắc lệnh gây tranh cãi này.
Phán quyết với tỷ lệ 2-1 của Tòa Phúc Thẩm Khu vực số 9 có ý nghĩa lớn trong bối cảnh Tối cao Pháp viện Mỹ vào cuối tháng trước đã yêu cầu các tòa cấp dưới xem xét lại các lệnh đình chỉ trên toàn quốc được ban hành đầu năm nay, để đảm bảo những lệnh này không vượt quá phạm vi cần thiết.
Tòa phúc thẩm tại San Francisco phán quyết rằng một trong những lệnh đình chỉ đó — được một thẩm phán liên bang ở Seattle ban hành trong vụ kiện do các bang do đảng Dân chủ lãnh đạo khởi xướng — không vượt quá thẩm quyền tư pháp và không cần bị thu hẹp lại.
“Tòa cấp dưới kết luận rằng một lệnh sơ bộ có hiệu lực toàn quốc là cần thiết để bảo đảm các bang được khắc phục hoàn toàn. Chúng tôi đồng tình rằng tòa không lạm dụng thẩm quyền khi đưa ra lệnh này,” Thẩm phán Ronald Gould, người được bổ nhiệm dưới thời Tổng thống Bill Clinton, viết trong phán quyết của đa số.
“Các bang sẽ vẫn chịu những thiệt hại không thể khắc phục nếu chỉ có một lệnh giới hạn về mặt địa lý,” Gould giải thích thêm, rằng nếu lệnh cấm chỉ áp dụng cục bộ thì các bang nguyên đơn sẽ buộc phải thay đổi hệ thống xác minh điều kiện thụ hưởng của hàng loạt chương trình dịch vụ xã hội.
Đây cũng là lần đầu tiên một tòa phúc thẩm xác quyết rằng sắc lệnh của Trump là vi hiến. Chính quyền Trump có thể yêu cầu toàn thể hội đồng thẩm phán Tòa Khu vực số 9 xem xét lại vụ án, hoặc đưa thẳng lên Tối cao Pháp viện.
“Tòa cấp dưới đã đúng khi kết luận rằng cách giải thích của sắc lệnh hành pháp – nhằm từ chối quốc tịch với nhiều người sinh tại Hoa Kỳ – là vi hiến. Chúng tôi hoàn toàn đồng ý,” Gould viết, với sự đồng thuận của Thẩm phán Michael Hawkins, một người cũng do Clinton bổ nhiệm.
Gould nhấn mạnh sắc lệnh của Trump mâu thuẫn với Điều khoản Quốc tịch trong Hiến pháp, với án lệ United States v. Wong Kim Ark năm 1898, và đi ngược lại thực tiễn hàng thập niên của ngành hành pháp.
Sắc lệnh của Trump hiện đã bị tòa án liên bang tại New Hampshire đình chỉ thi hành trên toàn quốc trong vụ kiện tập thể do Liên đoàn Tự do Dân sự Hoa Kỳ (ACLU) khởi xướng, nhằm bảo vệ các trẻ sơ sinh có thể bị ảnh hưởng. Những vụ kiện như vậy là một trong các cách mà Tối cao Pháp viện cho phép nguyên đơn có thể tiếp tục thách thức sắc lệnh này ở quy mô rộng.
Thẩm phán phúc thẩm Patrick Bumatay – người do Trump bổ nhiệm – có ý kiến bất đồng một phần. Ông cho rằng các bang nguyên đơn không có “tư cách pháp lý” (standing) để khởi kiện ngay từ đầu. Do đó, ông lập luận rằng tòa đã “vội vàng” khi đi vào xem xét nội dung vụ kiện và phạm vi lệnh cấm.
Trước đó, Thẩm phán liên bang John Coughenour – được bổ nhiệm dưới thời Tổng thống Ronald Reagan – là người đầu tiên ra lệnh khẩn cấp ngăn thi hành sắc lệnh của Trump vào cuối tháng 1, gọi chính sách này là “hoàn toàn vi hiến.”
