Alex Vegas Diaz ngạc nhiên khi thấy mình đang nằm cạnh những lính Nga trong giao thông hào ở Ukraine, cách quê nhà anh hơn 6,000 dặm. Theo lời anh kể thì người thanh niên Cuba này đã đồng ý với lời đề cung trên trang mạng xã hội “WhatsApp” đi kiếm tiền bằng cách làm công nhân xây dựng cho giới chức quân sự Nga. Nhưng khi đến nơi, anh và các người bạn được cho mặc quần áo lính, đẩy ra chiến trường, không đúng như ước nguyện của các anh. Trong cuốn video thu hình ngày 31 tháng Tám, anh năn nỉ hãy cho anh ra khỏi nơi chiến trường, trở về nước.
Lời năn nỉ của anh được loan truyền rộng rãi trên trang mạng xã hội. Rất nhiều câu chuyện tương tự xảy ra khi nhà chức trách Cuba đi tìm hiểu về những gia đình có con em được đưa bằng máy bay sang Mạc Tư Khoa để gia nhập quân đội Nga. Những lời kêu ca xảy ra nhiều đến nỗi nhà chức trách Cuba phải đưa ra lời tố cáo Nga đang thực hiện một đường dây buôn người quy mô lớn ở ngoài nước Nga để dụ dỗ thanh niên Cuba đăng ký vào quân đội Nga sang đánh nhau ở Ukraine. Ngày 8 tháng Chín nhà chức trách Cuba cho biết họ đã bắt giữ 17 người liên quan đến đường dây buôn người, tuyển mộ lính cho Nga.
Nhưng báo TIME xem kỹ lại những video phỏng vấn người Cuba bị dụ dỗ sang Nga đánh nhau ở Ukraine, cũng như những tài liệu khác của giới “hackers” Ukraine cho chúng ta những tin tức khác về việc này. Họ cho thấy chính cậu Vegas Diaz đã bị mắc kẹt vào một tổ chức tội phạm quy mô, công khai đứng ra tuyển mộ hàng trăm người Cuba làm lính cho quân đội Mạc Tư Khoa đang bị kiệt sức, thiếu lính.
Bắt đầu từ tháng Sáu, có nhiều lời quảng cáo trên trang mạng xã hội Facebook tuyển công nhân xây dựng sang làm việc cho Bộ Quốc Phòng Nga. Người được tuyển mộ sẽ được hưởng lương hàng tháng là 204,000 rúp, tương đương với $2,086 đô la Mỹ. Đây là số tiền rất lớn mà người Cuba bình thường có mơ cũng không thể kiếm được. Bời vì trung bình lương công nhân ở Cuba mỗi tháng chỉ có $50 đô la Mỹ. Ngày 5 tháng Chín, nhóm hacker Ukraine đăng tải trọn bộ tờ hợp đồng dài 6 trang mà người Cuba được tuyển mộ sang Nga sẽ phải ký kết khi sang đến Nga. Bản khế ước được phiên dịch rất chính xác sang tiếng Tây Ban Nha. Bản hợp đồng quy định người được tuyển mộ phải cam kết làm một năm, đi kèm với những quyền lợi phụ, và được trao cho số tiền tươi đầu tiên là 195.000 rúp, tương đương với gần $2,000 đô la Mỹ, và gia đình của họ sẽ được hưởng tiền tử tuất là 2 triệu rúp, tương đương với $21,000 đô la nếu họ bị chết. Những điều kiện trong bản hợp đồng đúng như lời quảng cáo trên trang mạng xã hội do Bộ Quốc Phòng Nga đưa ra, chưa kể là người được tuyển mộ và gia đình có thể được cấp quốc tịch Nga.
Không rõ là đã có bao nhiêu tân binh được tuyển một đi làm nghĩa vụ quân sự theo kiểu quảng cáo qua trang mạng xã hội. Các tổ chức bảo vệ nhân quyền Cuba đoán chừng có khoảng từ 750 đến 1000 thanh niên Cuba đã được tuyển mộ làm nghĩa vụ quân sự. Báo TIME đã kiểm tra khoảng 199 tờ passport của người Cuba tuổi từ 18 đến 69 được cấp giấy đi sang Nga từ giữa tháng Bảy, sau đó so sánh với 20 hồ sơ của trang mạng xã hội, truy cập tên, hình ảnh, nơi sinh của những người được tuyển mộ. Có lẽ hầu hết những người đi làm nghĩa vụ quân sự bên Nga đều tự nguyện đi làm, và chọn lựa theo trang mạng xã hội riêng của họ. Những người được tuyển mộ còn đăng hình họ mặc quần áo lính, đứng cạnh xe tăng Nga cười vui vẻ với các bạn Cuba khác. Họ còn khoe rằng họ có thể gửi tiền về nước giúp cho gia đình.
Lời tố cáo kế hoạch buôn người có thể là mưu đồ của chính phủ Cuba tung ra vì họ muốn giữ thái độ trung lập trong cuộc chiến ở Ukraine. Cuba là đồng minh của Nga, theo các chuyên gia Mỹ về Cuba thì nước Cuba lệ thuộc nhiều vào Nga về lương thực, dầu hỏa, và đầu tư. Trong khi đó, Cuba cũng không muốn làm phương hại đến mối quan hệ của họ với các nước phương Tây, đang muốn cô lập nước Nga. Liên hiệp các nước Âu châu là những nước đối tác mậu dịch lớn nhất đối với Cuba, chỉ sau Nga, và là những nước đầu tư lớn nhất ở Cuba.
Bộ Ngoại Giao Cuba khẳng định rằng nước Cuba “ không liên quan đến cuộc chiến hiện nay” và hoàn toàn bác bỏ luận cứ nói rằng họ là “đồng phạm” trong công tác tuyển mộ lính cho Nga. Tuy nhiên, theo một số passport báo TIME duyệt xét thì chắc chắn một quốc gia Cộng sản như Cuba bao giờ họ cũng kiểm soát rất kỹ việc ra đi của công dân nước họ. Đóng dấu vào Passport để đi sang Mạc Tư Khoa là một việc họ làm rất kỹ, không đời nào họ cho phép có cuộc ra đi quy mô như vậy xảy ra được. Theo ông Chris Simmons, cựu viên chức phản gián làm việc trong Bộ Quốc Phòng Hoa Kỳ thì “việc cho rằng chính phủ Cuba không liên quan gì đến việc tuyển mộ lính của nước Nga là một điều lố bịch. Không có việc gì xảy ra mà không có sự can dự của chính phủ.”
Nguyễn Minh Tâm dịch theo báo TIME