Hội nghị thượng đỉnh giữa Tổng thống Nga Vladimir Putin và các nhà lãnh đạo châu Phi đã bắt đầu tại St. Petersburg vào thứ Năm, với số lượng các vị nguyên thủ đến tham dự thấp hơn nhiều so với những năm trước.
Putin đang tìm cách tăng cường quan hệ với các nước châu Phi và đề nghị gửi ngũ cốc miễn phí tới lục địa này, điều mà Liên Hợp Quốc cảnh báo sẽ không bù đắp được cho việc Nga rút khỏi một thỏa thuận ngũ cốc quan trọng.
Điện Kremlin đã cáo buộc Hoa Kỳ và các đồng minh phương Tây đã gây “áp lực chưa từng có” đối với các nước châu Phi nhằm phá hỏng hội nghị thượng đỉnh.
Trong số những người vắng mặt có Tổng thống Kenya William Ruto, chính phủ của ông đã chỉ trích quyết định gần đây của Nga rút khỏi thỏa thuận ngũ cốc ở Biển Đen, mô tả hành động này là “cú đâm sau lưng giá cả an ninh lương thực toàn cầu”.
Moscow đưa ra quyết định rút khỏi thỏa thuận – bảo đảm xuất khẩu ngũ cốc an toàn của Ukraine sang phần còn lại của thế giới – vào ngày 17/7, một lần nữa làm dấy lên lo ngại về nguồn cung lương thực toàn cầu, đặc biệt là ở các khu vực châu Phi phụ thuộc vào xuất khẩu từ Nga và Ukraine.
Nhiều quốc gia châu Phi phụ thuộc nhiều vào Nga và Ukraine để nhập khẩu ngũ cốc. Dữ liệu của LHQ cho thấy khoảng 90-100% nhu cầu lúa mì của Somalia và Eritrea đến từ hai quốc gia này.
Theo Ngân hàng Phát triển Châu Phi (AfDB), tình trạng thiếu ngũ cốc đã làm trầm trọng thêm tình trạng mất an ninh lương thực trên lục địa và đẩy giá lương thực lên cao.
Một số chính trị gia châu Phi – hơn cả việc không tham dự hội nghị thượng đỉnh – đã bày tỏ mối lo ngại sâu sắc về cuộc chiến tranh xâm lược của Nga đối với Ukraine.
Raila Odinga, lãnh đạo phe đối lập Kenya cho biết rằng: “Tôi không nghĩ rằng thời điểm này là thời điểm tốt cho các hội nghị thượng đỉnh ở Nga. Bởi vì Nga đang tham gia vào một cuộc chiến tranh, một cuộc xung đột”.
Bất chấp khủng hoảng lương thực, Nga có đồng minh ở châu Phi. Trong một cuộc bỏ phiếu của Liên Hợp Quốc năm ngoái lên án cuộc xâm lược Ukraine của Nga, Eritrea là một trong bốn quốc gia duy nhất trên toàn cầu công khai tán thành cuộc xâm lược. Những quốc gia khác là Belarus, Bắc Triều Tiên và Syria.
Nhưng thái độ khác nhau. Trong khi 17 quốc gia khác trên lục địa này, bao gồm cả Nam Phi bỏ phiếu trắng. Tám quốc gia châu Phi khác đã không bỏ phiếu. Thêm 28 quốc gia châu Phi bỏ phiếu lên án hành động gây hấn của Nga đối với Ukraine.
Tháng trước, một phái đoàn châu Phi do Tổng thống Nam Phi Cyril Ramaphosa dẫn đầu đã thực hiện một “sứ mệnh hòa bình” tới Nga và Ukraine để làm trung gian cho các cuộc đàm phán hòa bình giữa các quốc gia tham chiến. Phái đoàn hòa bình đã không đạt được mục tiêu mong muốn, với việc phái đoàn không thể thuyết phục Putin và nhà lãnh đạo Ukraine Volodymyr Zelensky chấm dứt chiến tranh – hiện đã bước sang năm thứ hai.
Các quốc gia châu Phi có đại diện tại hội nghị thượng đỉnh St. Petersburg sẽ rất muốn thuyết phục Nga tham gia lại thỏa thuận ngũ cốc, và Putin đã tán tỉnh các nhà lãnh đạo châu Phi trong nhiều năm trong một nỗ lực có chủ ý nhằm mở rộng ảnh hưởng toàn cầu của Moscow. Tại hội nghị thượng đỉnh năm 2019 vừa qua, Nga đã công bố các thỏa thuận vũ khí trị giá hàng tỷ USD cho lục địa này, cùng kế hoạch tăng gấp đôi khối lượng thương mại với khu vực.
Lính đánh thuê Wagner của Nga cũng đã được khai triển ở một số quốc gia châu Phi. Một cuộc điều tra của CNN từ năm 2022 cho thấy một kế hoạch tinh vi của Nga đã cướp bóc sự giàu có của Sudan như thế nào trong nỗ lực củng cố Nga chống lại các lệnh trừng phạt của phương Tây và củng cố nỗ lực chiến tranh của Moscow ở Ukraine.
Putin đang làm việc trong bối cảnh cuộc chiến Ukraine, vốn đã đẩy đất nước này vào thế bị cô lập về ngoại giao và khiến phương Tây trừng phạt nặng nề.
Hôm thứ Năm, Tổng thống Nga nói với phái đoàn các nhà lãnh đạo châu Phi rằng lục địa này sẽ trở thành một trong những đối tác quan trọng của Moscow “trong một thế giới đa cực mới”.
“Nga vẫn là nhà cung cấp thực phẩm đáng tin cậy cho châu Phi”, ông Putin nói và cho biết thêm rằng ông sẽ gửi ngũ cốc miễn phí tới 6 quốc gia châu Phi trong vài tháng tới.
Ông lặp lại những lời phàn nàn của mình về thỏa thuận ngũ cốc, nói rằng những lời hứa với Nga đã không được thực hiện và gọi phương Tây là “đạo đức giả“, cho rằng họ đang đổ lỗi cho Nga về tình trạng mất an ninh lương thực nhưng đồng thời cản trở xuất khẩu thông qua các lệnh trừng phạt.
Tháng tới Nam Phi sẽ tổ chức hội nghị thượng đỉnh khối kinh tế BRICS tại Johannesburg. Tuy nhiên, ông Putin sẽ không có mặt tại sự kiện đó và thay vào đó sẽ được đại diện bởi Ngoại trưởng Nga Sergei Lavrov.
Văn phòng của Ramaphosa cho biết sự vắng mặt của Putin tại hội nghị thượng đỉnh BRICS đã được quyết định “theo thỏa thuận chung.” Vào tháng 3, Tòa án Hình sự Quốc tế (ICC) đã ban hành lệnh bắt giữ Putin và quan chức Nga Maria Lvova-Belova về các tội ác chiến tranh ở Ukraine.
Nam Phi bị ràng buộc bởi quy chế Rome, hiệp ước chi phối ICC, và có nghĩa vụ bắt giữ các cá nhân bị tòa án The Hague truy tố.
Việt Linh (Theo CNN)