Li Hui, đại sứ Bắc Kinh tại Moscow cho đến năm 2019, có nhiều thập niên kinh nghiệm ngoại giao ở Liên Xô sau khi nó sụp đổ.
Ông từng viết rằng Trung Quốc cần một “nước Nga hùng mạnh“. Giờ đây, ông Li Hui là người được Bắc Kinh giao nhiệm vụ đưa Kiev và Moscow vào bàn đàm phán đang khiến Ukraine và các đồng minh phương Tây ngạc nhiên, những người đã hoài nghi về tuyên bố của Trung Quốc là một nhà môi giới hòa bình trung lập.
Nhà ngoại giao cấp cao của Trung Quốc, Li Hui sẽ tới châu Âu với tư cách là “đại diện đặc biệt” của Trung Quốc trong cuộc xâm lược của Nga, trong nỗ lực giúp mang lại một lệnh ngừng bắn và cuối cùng là một giải pháp cho cuộc chiến, vốn đang đe dọa rơi vào bế tắc đẫm máu.
Đối với Moscow, ông Li Hui là “lựa chọn tốt nhất có thể” để ai đó làm trung gian đàm phán với Ukraine, theo Alexey Maslov, Giám đốc Viện Nghiên cứu châu Á và châu Phi tại Đại học quốc gia Moscow.
“Moscow sẽ không lo lắng vì ông ấy thực sự hiểu chính trị Nga”, theo Maslov, người nói rằng ông đã biết cá nhân ông Lý trong 10 năm.
Ông Lý là đại sứ Trung Quốc tại Moscow trong một thập niên cho đến năm 2019, và có nhiều thập niên kinh nghiệm ngoại giao ở Liên Xô khi đó và trong những năm sau khi nó sụp đổ. Ông là một người nói tiếng Nga trôi chảy, trong số ít người nước ngoài được Tổng thống Vladimir Putin trao tặng Huân chương Hữu nghị danh giá.
Ông hiện là đại diện đặc biệt của Bắc Kinh về các vấn đề Á-Âu.
Li Hui thích đọc các nhà văn Nga vĩ đại như Leo Tolstoy và Fyodor Dostoevsky, Maslov nói thêm, “Ông ấy thực sự hiểu tâm hồn Nga, ông ấy hiểu tâm lý người Nga.”
Về phần mình, ông Li Hui thường ca ngợi mối quan hệ Trung-Nga. Bốn năm sau khi ông viết trong một bài báo của Bộ Ngoại giao Nga năm 2016 rằng Trung Quốc cần một “nước Nga hùng mạnh“, ông đã viết một bài luận năm 2020 cho Viện Ngoại giao Nhân dân Trung Quốc trực thuộc Đảng Cộng sản, viết rằng Bắc Kinh và Moscow sẽ “kề vai sát cánh“.
“Như mọi khi, hai bên sẽ thể hiện sự ủng hộ vững chắc đối với những nỗ lực của nhau nhằm duy trì chủ quyền, an ninh, toàn vẹn lãnh thổ và các lợi ích cốt lõi khác của chính mình“, ông viết.
Thực tế là Nga ngày càng phụ thuộc vào sự hỗ trợ đó.
Bị trừng phạt và lên án sau khi sáp nhập Crimea vào năm 2014, Nga xâm lược Ukraine vào năm ngoái với hy vọng sẽ nhanh chóng lật đổ hoặc hạ bệ chính phủ của Tổng thống Volodymyr Zelenskyy.
Thay vào đó, các lực lượng được trang bị kém và lãnh đạo kém của họ đã bị đánh bại bởi quân đội Ukraine có động lực cao và được phương Tây hậu thuẫn, vốn đã giành lại phần lớn vùng đất ban đầu bị lực lượng Nga chiếm đóng.
Chuyến thăm dự kiến của ông Li Hui tới một số nước châu Âu có thể là một nỗ lực để xoa dịu những lo ngại về lòng trung thành ngoại giao của Bắc Kinh nằm ở đâu, vì Trung Quốc trước đây đã báo trước mối quan hệ đối tác “không giới hạn” với Nga, cho nước này vay hỗ trợ tài chính và hùng biện, và từ chối lên án cuộc xâm lược vào tháng Hai năm ngoái.
Đó là một quan hệ đối tác không đồng đều.
Các lệnh trừng phạt đã thúc đẩy Nga phụ thuộc nhiều hơn vào Trung Quốc, bán cho nước này lượng dầu kỷ lục cho phép nước này làm dịu cơn bão kinh tế do tình trạng bị cô lập toàn cầu. Đến lượt mình, Bắc Kinh đã có thể sử dụng đòn bẩy ngày càng tăng đối với Moscow, củng cố một đồng minh quan trọng trong cuộc đối đầu địa chính trị với Mỹ.
Qua ông Li Hui, Trung Quốc đang gửi đến Ukraine “chắc chắn là một người thông thạo các vấn đề liên quan và có khả năng đóng vai trò tích cực trong việc tạo điều kiện cho các cuộc đàm phán vì hòa bình“, phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Trung Quốc Mao Ning cho biết tại một cuộc họp báo hôm thứ Năm. “Trung Quốc sẽ tiếp tục làm việc với cộng đồng quốc tế để đóng vai trò xây dựng cho việc giải quyết chính trị cuộc khủng hoảng Ukraine“.
Thật vậy, kiến thức sâu rộng của Li Hui về Nga “không nhất thiết phải được coi là có lợi cho Nga, mà là một dự kiến bổ nhiệm ai đó có thể giải thích chính xác lập trường của Trung Quốc“, Zeno Leoni, giảng viên nghiên cứu quốc phòng tại Đại học King’s College London, nói. Ông ấy sẽ “hiểu nơi nào có thể hòa giải và nơi nào không thể hòa giải giữa Nga và Ukraine“.
Bản thân chính phủ Ukraine vẫn tích cực công khai về ông Li Hui. Kiev hy vọng rằng “kiến thức sâu rộng của ông Lý về khu vực của chúng tôi sẽ giúp ông ấy liên lạc một cách vô tư và hiệu quả với tất cả các bên“, phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Oleg Nikolenko nói trong một tuyên bố.
Để thực sự thành công trong việc môi giới hòa bình, ông Li Hui sẽ phải đưa cả hai bên vào bàn đàm phán. Cho đến nay, hai bên còn cách xa điểm này.
Ukraine đã yêu cầu khôi phục hoàn toàn toàn vẹn lãnh thổ của mình, bao gồm cả Crimea do Nga sáp nhập, thanh toán thiệt hại chiến tranh và trừng phạt tội phạm chiến tranh.
Mặc dù Nga gần đây không tuyên bố mục tiêu của mình tại bất kỳ cuộc đàm phán nào, nhưng các quan chức cho biết họ sẽ chấp nhận không gì khác ngoài việc phi quân sự hóa hoàn toàn Ukraine, không gia nhập NATO và các khu vực có trưng cầu dân ý gia nhập Nga vẫn là một phần của Nga.
Việc cử ông Lý làm đặc phái viên “không giúp thu hẹp khoảng cách” về lòng tin giữa Ukraine và Trung Quốc, Michael Horowitz, người đứng đầu bộ phận tình báo tại Le Beck International, một công ty tư vấn quản lý rủi ro có trụ sở tại Bahrain, cho biết trong một email.
“Bắc Kinh có thể cảm thấy mối quan hệ của họ với Nga cuối cùng sẽ được nhìn nhận theo hướng tích cực hơn, nếu và khi Ukraine sẵn sàng đàm phán“, ông nói thêm.
Trung Quốc đang chơi một “trò chơi lâu dài ở đây, cố gắng định vị mình là một ‘người kiến tạo hòa bình’, để thu hút châu Âu trong số những người khác“, Horowitz nói. “Họ hiểu đây là một cú sút xa, nhưng họ đặt cược rằng đến một lúc nào đó các cuộc đàm phán là không thể tránh khỏi, và đang ngả mũ trước võ đài.”
Ông Lý cũng đã gặp các quan chức từ các quốc gia hậu Xô Viết khác có mối quan hệ khó khăn hơn với Nga, một dấu hiệu cho thấy Bắc Kinh muốn tạo vị trí của mình trên trường quốc tế và sẽ không bị Moscow áp đặt.
Năm ngoái, ông đã đến thăm Đại sứ quán Bắc Kinh ở Georgia – một quốc gia đã chiến đấu trong cuộc chiến với Nga vào năm 2008 – và nói rằng hai quốc gia của họ “luôn tôn trọng lẫn nhau và đối xử bình đẳng với nhau“, theo trang web của Bộ Ngoại giao Trung Quốc.
Và, vào năm 2005, ông đã gặp một phái đoàn Ukraine đến Bắc Kinh, hồ sơ của trang web cho thấy, và nói rằng “Trung Quốc muốn tăng cường hợp tác với Ukraine để cùng thúc đẩy sự phát triển liên tục của quan hệ song phương“. Đây là thời điểm Ukraine được điều hành bởi một chính phủ thân phương Tây.
Những nỗ lực tiếp cận cộng đồng này dường như vẫn chưa được đền đáp. Các quan chức phương Tây cho đến nay vẫn hoài nghi về tuyên bố của Bắc Kinh là một nhà môi giới hòa bình trung lập.
“Cho đến nay, Trung Quốc đã không thể hiện mình không thiên vị khi ủng hộ Nga“, một quan chức cấp cao của chính quyền Biden cho biết vào tuần trước sau cuộc điện đàm giữa Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình và Tổng thống Zelenskyy.
Một quan chức chính quyền khác nói thêm chi tiết về suy nghĩ của Mỹ về việc bổ nhiệm ông Li Hui và thái độ của Trung Quốc đối với Nga và cuộc chiến:
“Họ không lên án cuộc xâm lược, họ vẫn mua dầu của Nga với giá thưởng của Putin, họ vẫn gửi các mặt hàng lưỡng dụng mặc dù không phải viện trợ sát thương, họ chưa chứng tỏ rằng họ có thể là một trọng tài thực sự“.
Sự hoài nghi từ Ukraine và các đồng minh phương Tây luôn có khả năng xảy ra, Michele Geraci, giáo sư tại Đại học Nottingham ở Anh, cho biết hôm thứ Sáu.
Nhưng đối với Bắc Kinh, ông Li Hui là một lựa chọn thực dụng vì cuộc chiến “đã tạo ra vấn đề cho Trung Quốc, quốc gia giao dịch với cả Ukraine và Nga“, ông nói và nói thêm, “Họ muốn quay trở lại kinh doanh với phần còn lại của thế giới“.
Ông Li Hui là người hiểu Nga và có thể đàm phán với Ukraine. “Vào cuối ngày, chiến tranh thời hiện đại được chiến thắng bởi quân đội mạnh nhất, không phải bằng luật pháp“, ông nói thêm.
Việt Linh (Theo Common Dreams)