Vụ cảnh sát bắn chết một thanh niên 17 tuổi bên ngoài Paris tuần này đã gây ra tình trạng hỗn loạn lan rộng ở các vùng ngoại ô của Pháp, với những người biểu tình đốt xe, rác và các tòa nhà.
Vụ sát hại cũng làm dấy lên câu hỏi liệu Pháp có thất bại trong việc tiếp tục kể từ khi nước này bị tàn phá bởi nhiều tuần bạo loạn đô thị vào năm 2005 hay không.
Vụ bắn chết thiếu niên, được xác định là Nahel, đã được ghi lại trên video và gây chấn động cả nước. Nó khuấy động những căng thẳng âm ỉ từ lâu giữa cảnh sát và những người trẻ tuổi ở những khu dân cư khó khăn. Nó cũng thúc đẩy những lời kêu gọi xem xét kỹ lưỡng các điều kiện quản lý việc sử dụng vũ khí của cảnh sát.
Theo cảnh sát, 13 người đã thiệt mạng trong các vụ cảnh sát nổ súng vào năm ngoái sau khi không tuân thủ hiệu lệnh khi dừng giao thông. Năm nay, ba người, bao gồm cả Nahel – người không dừng lại khi được lệnh – đã chết trong hoàn cảnh tương tự.
Nhìn chung, số người bị cảnh sát giết sau khi họ từ chối tuân theo mệnh lệnh đang gia tăng. Vào năm 2021, theo số liệu của cảnh sát, bốn người đã thiệt mạng trong những trường hợp như vậy.
Trong những giờ sau cái chết của Nahel, chủ tịch hạ viện Pháp, Yael Braun-Pivet, nói rằng bà sẵn sàng đánh giá lại cách thức thực thi luật quản lý việc sử dụng súng của cảnh sát.
Nó đã được thông qua vào năm 2017, sau một loạt các cuộc tấn công cực đoan ở Pháp.
Kể từ đó, các nhân viên thực thi pháp luật có thể bắn vào một phương tiện khi người lái xe không tuân thủ mệnh lệnh và khi điều đó có khả năng gây nguy hiểm đến tính mạng của họ hoặc của những người khác.
Trong trường hợp của Nahel, viên cảnh sát đã bắn phát súng chí mạng sẽ bị điều tra về tội cố ý giết người sau khi cuộc điều tra ban đầu kết luận rằng “không đáp ứng các điều kiện để sử dụng vũ khí hợp pháp”.
Trước khi luật được đưa ra, các sĩ quan cảnh sát phải chứng minh khả năng tự vệ để biện minh cho việc sử dụng súng. Kể từ khi nó có hiệu lực, họ đã được phép nổ súng vào một phương tiện “mà người ngồi trong xe có khả năng thực hiện các cuộc tấn công nhằm vào tính mạng hoặc sự toàn vẹn về thể chất của họ hoặc của người khác trong công việc của họ.”
Tuy nhiên, bộ luật an ninh nội bộ quy định rằng việc sử dụng vũ khí chỉ được cho phép trong những trường hợp “thực sự cần thiết và theo một cách thức tương xứng nghiêm ngặt”.
Các nhà nghiên cứu Sebastian Roche, Paul le Derff và Simon Varaine, những người đã đưa ra một phân tích thống kê liên kết sự gia tăng số người chết với luật pháp, cho biết sự gia tăng tương tự về số người chết do bắn súng không xảy ra ở các nước láng giềng. Họ cũng đặt câu hỏi về việc thiếu đào tạo thích hợp cho các sĩ quan cảnh sát.
“Có một mối tương quan rất rõ ràng giữa sự thay đổi luật này vào năm 2017 và sự gia tăng các vụ cảnh sát bắn chết người,” Roche nói với hãng truyền thông Le Nouvel Obs. “Trung bình, có nhiều vụ nổ súng hơn 25% và số vụ xả súng gây chết người nhiều hơn năm lần. Kể từ năm 2017, đã có một sự thay đổi rõ ràng trong các hoạt động của cảnh sát đối với việc gia tăng các vụ nổ súng của cảnh sát.”
Ngoài các vụ xả súng gây chết người, cảnh sát Pháp cũng thường xuyên bị chỉ trích vì các chiến thuật bạo lực.
Trong các cuộc biểu tình áo vàng bắt đầu vào năm 2018, một quan chức hàng đầu của châu Âu đã chỉ trích chính quyền Pháp về cách họ xử lý các cuộc biểu tình chống chính phủ đã làm rung chuyển đất nước trong nhiều tháng, kêu gọi họ “tôn trọng nhân quyền hơn”.
Cảnh sát Pháp cũng bị chỉ trích gay gắt vì xử lý trận chung kết Champions League 2022 diễn ra tại Stade de France, nằm ở ngoại ô Saint-Denis. Cảnh sát đã sử dụng hơi cay đối với những người hâm mộ bị mắc kẹt trong dòng người đông đúc, di chuyển chậm trong nhiều giờ trước trận đấu, khiến trận đấu cuối cùng bị hoãn khoảng 40 phút.
Gần đây hơn, trong làn sóng biểu tình phản đối việc tăng tuổi nghỉ hưu, cảnh sát Pháp đã vấp phải những cáo buộc rằng họ quá cứng rắn với những người biểu tình. Tổ chức Ân xá Quốc tế, Liên đoàn Nhân quyền Quốc tế và Hội đồng Châu Âu — cơ quan nhân quyền chính của lục địa — nằm trong số các tổ chức viện dẫn việc cảnh sát Pháp sử dụng vũ lực quá mức.
Tình trạng bất ổn ở các vùng ngoại ô của Pháp bắt đầu sau cái chết của Nahel không phải là chưa từng có.
Trở lại năm 2005, vụ Zyed Benna, 17 tuổi và Bouna Traore, 15 tuổi bị điện giật sau khi trốn cảnh sát trong một trạm biến áp ở ngoại ô Clichy-sous-Bois của Paris đã gây ra ba tuần bạo loạn trên khắp nước Pháp.
Các cuộc bạo loạn trên toàn quốc nổ ra thông qua các dự án nhà ở tại các khu dân cư gặp khó khăn với dân số thiểu số lớn. Mặc dù chúng bắt nguồn từ cái chết của thanh thiếu niên, nhưng chúng được thúc đẩy bởi những vấn đề sâu sắc hơn về phân biệt đối xử, thất nghiệp và cảm giác xa lạ với xã hội Pháp.
Gần hai thập niên sau, những vấn đề và cảm giác bất công đó vẫn ăn sâu vào xã hội Pháp. Tuy nhiên, phản ứng đối với các cuộc bạo loạn có thể khác nhau.
Không có video nào vào năm 2005 và bạo loạn không lan nhanh như thời điểm này. Phương tiện truyền thông xã hội cũng khuếch đại vụ giết người mới nhất. Nhưng trong khi vào năm 2005, chính phủ Pháp đã làm gia tăng sự tức giận bằng một phản ứng tàn bạo theo luật tình trạng khẩn cấp, thì Tổng thống Pháp Emmanuel Macron đã cẩn thận không gây phản cảm với bất kỳ ai nhằm tránh bùng nổ bạo lực.
Phản ứng đầu tiên của Macron là nói rằng cái chết của Nahel là “không thể bào chữa được”. Đoạn video khiến anh ta và các bộ trưởng của anh ta không thể tranh luận rằng vụ nổ súng là chính đáng. Tuy nhiên, trong hai đêm bạo loạn đầu tiên, các sĩ quan cảnh sát đã tỏ ra kiềm chế trong việc sử dụng vũ lực. Ngoài ra, quyết định của tòa án về việc buộc tội sơ bộ nghi phạm chính về tội cố ý giết người và giam giữ anh ta có thể giúp xoa dịu căng thẳng.
Việt Linh (Theo France 24)