Tổng thống Joe Biden và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình sẽ gặp nhau vào thứ Tư tại California để đàm phán về thương mại, Đài Loan và mối quan hệ căng thẳng Mỹ-Trung trong lần gặp mặt đầu tiên sau một năm giữa lãnh đạo của hai nền kinh tế lớn nhất thế giới.
Tòa Bạch Ốc đã nói trong nhiều tuần rằng họ dự đoán Biden và Tập sẽ gặp nhau bên lề hội nghị thượng đỉnh Hợp tác Kinh tế Châu Á-Thái Bình Dương ở San Francisco, nhưng các cuộc đàm phán đã diễn ra trước đêm họp mặt, bắt đầu vào thứ Bảy.
Thư ký báo chí Tòa Bạch Ốc Karine Jean-Pierre cho biết trong một tuyên bố rằng các nhà lãnh đạo sẽ thảo luận về “tầm quan trọng liên tục của việc duy trì các đường dây liên lạc cởi mở” và cách họ “có thể tiếp tục quản lý cạnh tranh một cách có trách nhiệm và làm việc cùng nhau khi lợi ích của chúng ta phù hợp, đặc biệt là về các thách thức xuyên quốc gia”.
Bộ Ngoại giao Trung Quốc cho biết trong một tuyên bố hôm thứ Sáu rằng ông Tập sẽ tham dự APEC từ thứ Ba đến thứ Sáu theo lời mời của Tổng thống Biden và sẽ tham gia hội nghị thượng đỉnh Mỹ-Trung.
Hai quan chức cấp cao của chính quyền Biden, những người trước đó đã thông báo với các phóng viên về điều kiện giấu tên theo các quy tắc cơ bản do Tòa Bạch Ốc đặt ra, cho biết các nhà lãnh đạo sẽ gặp nhau ở khu vực Vịnh San Francisco nhưng từ chối cung cấp thêm thông tin chi tiết vì lo ngại về an ninh. Hàng ngàn người biểu tình dự kiến sẽ xuống San Francisco trong thời gian diễn ra hội nghị thượng đỉnh.
Trong khi đó, Bộ trưởng Tài chính Janet Yellen và Phó Thủ tướng Trung Quốc He Lifeng đã gặp nhau trong ngày hội đàm thứ hai vào thứ Sáu tại San Francisco, cuộc gặp mới nhất trong chuỗi các cam kết cấp cao giữa các quốc gia trong những tháng gần đây nhằm giảm bớt căng thẳng.
Yellen cho biết trong cuộc hội đàm, bà nhấn mạnh rằng Mỹ đang tìm kiếm mối quan hệ kinh tế lành mạnh với Trung Quốc. Bà kêu gọi Trung Quốc trấn áp các công ty tư nhân và tổ chức tài chính của Trung Quốc mà Mỹ tin rằng đang lách lệnh trừng phạt quốc tế để làm ăn với Nga, đồng thời bà nêu lên mối lo ngại về các biện pháp kiểm soát xuất khẩu của Trung Quốc đối với than chì trong các khoáng sản quan trọng khác. Than chì là nguyên liệu thô quan trọng trong pin xe điện.
Yellen, người đã đến thăm Trung Quốc vào tháng 7, cho biết bà đã nhận lời mời quay trở lại Bắc Kinh vào năm tới.
Yellen cho biết: “Không có gì có thể thay thế cho ngoại giao trực tiếp”, đồng thời nói thêm rằng bà tin rằng hai bên đã đặt nền móng cho cuộc gặp hiệu quả giữa Biden và Tập. “Trong các cuộc thảo luận, chúng tôi đã đồng ý về vấn đề thảo luận sâu sắc và thẳng thắn, đặc biệt khi chúng tôi không đồng ý.”
Cuộc gặp Biden-Tập dự kiến sẽ không dẫn đến nhiều thông báo quan trọng, nếu có, và sự khác biệt giữa hai cường quốc chắc chắn sẽ không được giải quyết. Thay vào đó, một quan chức cho biết, Biden đang hướng tới “quản lý sự cạnh tranh, ngăn chặn nguy cơ xung đột và đảm bảo các đường dây liên lạc luôn rộng mở”. Các quan chức cho biết họ tin rằng đây sẽ là chuyến thăm đầu tiên của ông Tập tới San Francisco kể từ khi ông còn là một lãnh đạo trẻ của Đảng Cộng sản.
Chương trình nghị sự không thiếu những vấn đề khó khăn.
Những khác biệt trong mối quan hệ vốn đã phức tạp giữa Mỹ và Trung Quốc chỉ trở nên sâu sắc hơn trong năm ngoái, khi Bắc Kinh phản đối các biện pháp kiểm soát xuất khẩu mới của Mỹ đối với công nghệ tiên tiến; Biden ra lệnh bắn hạ một khinh khí cầu do thám của Trung Quốc sau khi nó đi ngang qua lục địa Hoa Kỳ; và sự tức giận của Trung Quốc về chuyến dừng chân tại Mỹ của Tổng thống Đài Loan Thái Anh Văn hồi đầu năm nay, cùng nhiều vấn đề khác.
Biden cũng có thể sẽ thúc ép ông Tập sử dụng ảnh hưởng của Trung Quốc đối với Triều Tiên, trong bối cảnh lo lắng ngày càng tăng về tốc độ thử hỏa tiễn đạn đạo ngày càng tăng của Triều Tiên cũng như việc Bình Nhưỡng cung cấp đạn dược cho Nga để phục vụ cuộc chiến ở Ukraine.
Tổng thống Đảng Dân chủ cũng dự kiến sẽ cho ông Tập biết rằng ông muốn Trung Quốc sử dụng ảnh hưởng ngày càng tăng của mình đối với Iran để làm rõ rằng Tehran hoặc các lực lượng ủy nhiệm của họ không nên thực hiện hành động có thể dẫn đến mở rộng cuộc chiến Israel- Hamas. Chính quyền của ông tin rằng người Trung Quốc, một nước mua dầu lớn của Iran, có đòn bẩy đáng kể với Iran, nước ủng hộ chính cho Hamas.
Biden và Tập gặp nhau lần cuối cách đây gần một năm bên lề hội nghị thượng đỉnh Nhóm 20 ở Bali, Indonesia. Trong cuộc họp kéo dài gần ba giờ, Biden phản đối trực tiếp “các hành động cưỡng bức và ngày càng hung hăng” của Trung Quốc đối với Đài Loan và thảo luận về việc Nga xâm lược Ukraine cùng các vấn đề khác. Ông Tập nhấn mạnh rằng “vấn đề Đài Loan là lợi ích cốt lõi của Trung Quốc, là nền tảng chính trị của quan hệ Trung-Mỹ và là ranh giới đỏ đầu tiên không được vượt qua trong quan hệ Trung-Mỹ”.
Bộ Ngoại giao Trung Quốc cho biết lần này Biden và Tập sẽ tập trung vào “các cuộc trao đổi chuyên sâu về các vấn đề chiến lược tổng quát trong quan hệ Trung-Mỹ cũng như các vấn đề lớn liên quan đến hòa bình và phát triển thế giới”.
Cuộc họp vào tuần tới diễn ra khi Hoa Kỳ chuẩn bị cho một năm có thể gập ghềnh trong quan hệ Mỹ-Trung, với việc Đài Loan chuẩn bị tổ chức bầu cử tổng thống vào tháng 1 và Mỹ tổ chức cuộc bầu cử tổng thống của riêng mình vào tháng 11 tới.
Bắc Kinh coi việc liên hệ chính thức của Mỹ với Đài Loan là sự khuyến khích để biến hòn đảo này thành một nền độc lập trên thực tế lâu dài, một bước đi mà các nhà lãnh đạo Mỹ nói rằng họ không ủng hộ. Theo chính sách “Một Trung Quốc”, Mỹ công nhận Bắc Kinh là chính phủ Trung Quốc và không có quan hệ ngoại giao với Đài Loan, nhưng vẫn khẳng định Đài Bắc là đối tác quan trọng ở Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương. Một quan chức cho biết, Biden có ý định tái khẳng định rằng Mỹ không muốn thay đổi hiện trạng.
Các chuyên gia về thông tin sai lệch làm chứng trước Ủy ban Tình báo Thượng viện đã cảnh báo rằng Bắc Kinh có thể nhắm mục tiêu vào Mỹ, gieo rắc mối bất hòa có thể ảnh hưởng đến kết quả bầu cử ở cấp địa phương, đặc biệt là ở các quận có đông cử tri người Mỹ gốc Hoa.
Theo một quan chức, chính quyền Biden đã tìm cách nói rõ với người Trung Quốc rằng bất kỳ hành động hoặc can thiệp nào vào cuộc bầu cử năm 2024 “sẽ gây ra những lo ngại cực kỳ mạnh mẽ từ phía chúng tôi”.
Các quan chức cũng lưu ý rằng Biden quyết tâm khôi phục liên lạc giữa quân đội Mỹ với quân đội Bắc Kinh phần lớn đã rút lui sau chuyến thăm Đài Loan của Chủ tịch Hạ viện lúc đó là bà Nancy Pelosi vào tháng 8 năm 2022.
Trong khi đó, số vụ đụng độ không an toàn hoặc mang tính khiêu khích liên quan đến tàu và máy bay của hai nước đã tăng vọt.
Tháng trước, quân đội Mỹ công bố video máy bay chiến đấu Trung Quốc bay cách máy bay ném bom B-52 của Mỹ trong phạm vi 10 feet (3 mét) trên Biển Đông, suýt gây tai nạn. Đầu tháng đó, Lầu Năm Góc đã công bố đoạn phim về một số trong số hơn 180 vụ máy bay Trung Quốc chặn máy bay chiến đấu Mỹ xảy ra trong hai năm qua, một phần trong xu hướng mà các quan chức quân sự Mỹ lo ngại.
Tướng CQ Brown Jr., chỉ huy quân sự hàng đầu của Hoa Kỳ, nói với các phóng viên ở Tokyo hôm thứ Sáu rằng việc khôi phục liên lạc giữa quân đội với quân đội là “cực kỳ quan trọng” để “bảo đảm không có tính toán sai lầm” giữa các bên. Ông cho biết ông đã bày tỏ mong muốn bắt đầu lại cuộc đối thoại trong một lá thư gửi người đồng cấp Trung Quốc.
Các quan chức cũng cho biết ông Biden sẽ nhấn mạnh cam kết của Mỹ với Philippines, sau một vụ việc gần đây trong đó các tàu Trung Quốc chặn và va chạm với hai tàu Philippines ngoài khơi bãi cạn tranh chấp ở Biển Đông.
Philippines và các nước láng giềng khác của Trung Quốc đang chống lại các yêu sách lãnh thổ sâu rộng của Bắc Kinh đối với hầu như toàn bộ vùng biển.
Biden nói vào tháng 10 rằng: “Tôi muốn nói thật rõ ràng. Cam kết quốc phòng của Hoa Kỳ đối với Philippines là thép.”
Cả hai bên dường như đang cân nhắc kỹ lưỡng về vấn đề an ninh cho cuộc gặp, từ chối công khai địa điểm diễn ra cuộc đàm phán được nhiều người mong đợi.
Hàng ngàn người phản đối việc hủy hoại khí hậu, các hoạt động của công ty, cuộc chiến Israel-Hamas và các vấn đề khác dự kiến sẽ diễn ra tại San Francisco trong thời gian diễn ra hội nghị thượng đỉnh.
Cảnh sát trưởng San Francisco Bill Scott cho biết sở của ông dự kiến sẽ có nhiều cuộc biểu tình mỗi ngày nhưng không biết cuộc biểu tình nào sẽ diễn ra ở đâu và khi nào. Ông cho biết thành phố tôn trọng quyền biểu tình ôn hòa của người dân nhưng sẽ không tha thứ cho việc phá hoại tài sản, bạo lực hay bất kỳ tội phạm nào khác.
Việt Linh (Theo Reuters)