Đại học Harvard vừa đạt được thỏa thuận quan trọng với bà Tamara Lanier, người tự nhận là hậu duệ của hai người từng bị bắt làm nô lệ, qua đó đồng ý trao lại những bức ảnh chụp từ năm 1850 – được xem là một trong những hình ảnh sớm nhất của người Mỹ gốc Phi bị nô lệ – cho một bảo tàng chuyên về lịch sử người da đen tại bang South Carolina.
Những bức ảnh này là các tấm daguerreotype, một kỹ thuật chụp ảnh cổ điển, ghi lại hình ảnh của ông Renty và con gái ông, Delia – hai người bị bắt làm nô lệ trên một đồn điền tại South Carolina vào giữa thế kỷ 19. Bà Lanier xác định ông Renty là cụ tổ ba đời của mình, thường gọi thân mật là “Papa Renty”.
Các bức ảnh được chụp theo yêu cầu của Louis Agassiz – một nhà sinh vật học nổi tiếng tại Harvard thời đó, người từng ủng hộ thuyết chủng tộc nhằm chứng minh sự vượt trội của người da trắng. Agassiz đã cho chụp ảnh Renty và Delia trong tư thế bán khỏa thân, không có sự đồng ý của họ, nhằm phục vụ nghiên cứu mang tính phân biệt chủng tộc.
Bà Tamara Lanier bắt đầu hành trình pháp lý từ năm 2011, yêu cầu Harvard trả lại các bức ảnh và công nhận mối liên hệ gia đình giữa bà và hai người trong ảnh. Đến năm 2019, bà chính thức kiện trường đại học này, cho rằng họ đã khai thác các hình ảnh mà không được phép, và trục lợi từ nỗi đau của tổ tiên bà thông qua việc cấp phép sử dụng ảnh với mức phí cao.
Mặc dù tòa án Massachusetts từng ra phán quyết rằng Harvard sở hữu hợp pháp các bức ảnh do luật hiện hành quy định người chụp ảnh – chứ không phải người trong ảnh – là chủ sở hữu, nhưng tòa vẫn cho phép bà Lanier tiếp tục theo đuổi yêu cầu đòi bồi thường thiệt hại tinh thần.
Đến nay, sau nhiều năm tranh chấp, Harvard và đại diện pháp lý của bà Lanier đã đạt được một thỏa thuận ngoài tòa. Theo đó, bộ ảnh sẽ được chuyển giao cho Bảo tàng Quốc tế về Người Mỹ gốc Phi (IAAM) tại Charleston, South Carolina – nơi từng là trung tâm của chế độ nô lệ và cũng là quê hương của Renty và Delia.
Bên cạnh đó, Harvard cũng đồng ý dừng sở hữu bộ ảnh này và thừa nhận vai trò lịch sử của họ trong việc duy trì hình ảnh mang tính xúc phạm. Tuy nhiên, trường vẫn chưa chính thức công nhận bà Lanier là hậu duệ trực tiếp của Renty và Delia.
Tại buổi công bố quyết định trao trả ảnh, bà Lanier xuất hiện cùng bà Susanna Moore – chắt ba đời của Agassiz. Cả hai, tuy có xuất thân trái ngược – một là hậu duệ của người bị nô lệ, một là hậu duệ của kẻ đi khai thác họ – nhưng đã cùng nhau ca ngợi quyết định này là một bước tiến lớn trong nỗ lực hàn gắn và phục hồi công lý lịch sử.
“Đây là một khoảnh khắc lịch sử,” bà Lanier nói. “Những đứa con của tổ tiên từng bị đánh cắp có thể ngẩng cao đầu và nói rằng: cuối cùng công lý cũng đã được thực thi.”
Bà Moore, người công khai phản đối di sản phân biệt chủng tộc mà Agassiz để lại, cho biết: “Những vật thể như thế này trong viện bảo tàng cần được hiểu lại theo thời đại. Bà Lanier đã chứng minh rằng lịch sử không chỉ do người chiến thắng viết nên, mà còn có thể được sửa lại bởi những người dũng cảm.”
Về phần mình, bảo tàng IAAM đã cam kết sẽ hợp tác chặt chẽ với bà Lanier trong việc trưng bày và kể lại câu chuyện về Renty và Delia một cách trung thực, tôn trọng và đầy nhân văn. Giám đốc bảo tàng, bà Tonya Matthews, gọi đây là “một khoảnh khắc kéo dài 175 năm mới có thể xảy ra.”
Ngoài việc trao trả ảnh, Harvard cũng đồng ý một khoản bồi thường tài chính không được tiết lộ cho bà Lanier. Tuy nhiên, phía luật sư của bà khẳng định rằng Harvard vẫn chưa công khai xin lỗi hay thừa nhận vai trò của trường trong việc tiếp tay cho hệ thống nô lệ trong quá khứ.
Tuy nhiên, luật sư đại diện Joshua Koskoff cho biết bà Lanier không còn trông đợi điều đó. “Hành động quan trọng hơn lời nói,” ông nói. “Sự thật rồi sẽ được sáng tỏ, và công lý cuối cùng cũng sẽ được thực thi – dù muộn đến đâu.”
Nguồn nbc news
