Trong nhiều thập niên, Israel đã luôn khẳng định rằng họ là đồng minh thiết yếu của Mỹ ở Trung Đông bởi vì đây là quốc gia duy nhất trong khu vực có chế độ dân chủ – chứ không phải chế độ thần quyền hay chuyên chế như tất cả các nước láng giềng của Israel.
Nhưng kể từ ngày thứ Hai, 24 tháng 7 năm 2023, chính phủ cực hữu của ông Benjamin Netanyahu không còn được phép tự khẳng định vị thế đặc biệt là nền dân chủ duy nhất của Trung Đông nữa, và để việc này xảy ra thì người Mỹ phải chịu trách nhiệm.
Mối quan hệ đặc biệt của Mỹ với Israel, trong tương lai gần, được xem như đã kết thúc.
Mời xem video bài bình luận qua Youtube
Nhiều người sẽ phủ nhận điều này. Nhiều người sẽ hy vọng nó không phải như vậy. Nhưng thiệt hại đã được thực hiện không thể dễ dàng nghĩ khác đi được. Không thể dễ dàng khôi phục mối quan hệ được xây dựng trên các giá trị được chia sẻ một khi những giá trị đó không còn được tôn trọng nữa.
Mới cách đây một tuần, chỉ có chín người trong Quốc hội Hoa Kỳ dám đứng lên chống lại lời nói dối rằng Israel không phải là một quốc gia phân biệt chủng tộc. Điều này bất chấp hàng thập niên từ chối các quyền cơ bản của con người đối với người Palestine ở các vùng lãnh thổ mà họ khẳng định quyền lực chỉ vì họ là người Palestine.
Dàn hợp xướng của các nhà lãnh đạo Mỹ, những người thường xuyên hứa với các nhà lãnh đạo Israel rằng chúng tôi sẽ sát cánh cùng họ, bất kể họ có làm gì đã mời gọi Netanyahu và chế độ côn đồ mà ông ta tập hợp xung quanh mình để làm điều tồi tệ nhất. Các nhà lãnh đạo Israel biết rằng họ không phải trả giá. Họ biết rằng viện trợ của Mỹ sẽ vẫn tiếp tục đến. Họ biết các nhà lãnh đạo Mỹ rồi sẽ xin lỗi hoặc che đậy tội ác của họ, ngăn chặn Liên hợp quốc hành động chống lại họ và duy trì huyền thoại rằng nền dân chủ Israel vẫn luôn ổn định. Người Israel biết rằng nước Mỹ đang lao đao, vất vả chống cự với những đòn thù từ đảng Cộng hòa và những kẻ chủ trương phát xít, độc tài đang rắp tâm phá hủy nền dân chủ Mỹ, khi nước Mỹ ngày càng trở nên kém dân chủ thì họ chẳng thể nào bị đàn anh đem cái mác dân chủ đang vững mạnh ra để lên mặt dạy đời thằng đàn em Israel ương ngạnh, cứng đầu.
Tất cả đều là nói dối, người Mỹ và người Israel biết tỏng nhau, biết những mặt trái giả tạo của nhau nhưng ngoài mặt, vẫn đang cùng nhau giả dối trước phần còn lại của thế giới.
Trong khi phần lớn trách nhiệm cho sự thay đổi này phải thuộc về Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu và liên minh cánh hữu cực đoan gồm những người theo chủ nghĩa dân tộc cực đoan Do Thái của ông, thì một số lại đổ lỗi cho các nhà lãnh đạo Hoa Kỳ, những người, ở các mức độ khác nhau, trong nhiều năm đã từ chối thừa nhận Israel đang hướng tới chủ nghĩa độc tài và đang có những hành vi lạm dụng hàng loạt của họ đối với hàng triệu người sống trong biên giới mà họ kiểm soát.
Tất nhiên, thật là trơ trẽn và tiết lộ rằng các cuộc tấn công trắng trợn nhất vào các quyền dân chủ của người Israel gốc Do Thái từ trước đến nay để nhận thức được sự suy đồi trong chính thể Israel nhiều đến mức nào như ngày nay.
Một phần trong số đó là do sự hỗ trợ tự nhiên và được bảo đảm đã tồn tại từ lâu đối với Israel do nguồn gốc của nó là nơi ẩn náu cho người Do Thái thoát khỏi nỗi kinh hoàng của vụ diệt chủng Holocaust và tìm kiếm một quê hương mà từ đó họ có thể kiểm soát vận mệnh của chính mình. Một phần của điều này là do Israel được tạo ra để trở thành một nền dân chủ, được xây dựng dựa trên những lý tưởng giống như những lý tưởng mà Hoa Kỳ đã thành lập. Một phần của điều này là do Israel là một đồng minh có giá trị trong Chiến tranh Lạnh, một lực lượng đối trọng mạnh mẽ với những người bạn của Liên Xô ở một khu vực quan trọng trên thế giới.
Chúng ta cũng phải thừa nhận rằng một phần sự ủng hộ dành cho Israel là do ảnh hưởng chính trị của những người ủng hộ nước này trong cử tri Mỹ, từ những người Do Thái theo chủ nghĩa phục quốc Do Thái đến những người theo đạo Tin lành. Một số trong số những người ủng hộ này đã đặc biệt có ảnh hưởng và tác động trực tiếp đến quyền lực trong chính trường Mỹ. Điều này đã được thấy rõ khi các nhà lập pháp Mỹ không ủng hộ các chính sách dân tộc chủ nghĩa của chính phủ Israel tương đương với chủ nghĩa bài Do Thái.
Do đó, các chính trị gia ở cả hai đảng của Hoa Kỳ đã không đưa ra đủ lời chỉ trích đối với Netanyahu khi ông ta san phẳng các khu định cư của người Palestine hoặc cải cách Tư pháp của Israel để chuyển đất nước theo hướng thần quyền hơn.
Ngay cả khi Netanyahu, thất vọng vì sự ủng hộ của ông từ Đảng Dân chủ Mỹ không đủ nhiệt tình, đã khiến ông ta bày tỏ sự ủng hộ của Israel công khai theo đảng phái, đó là— ủng hộ GOP và đặc biệt là MAGA GOP — và điều này vẫn đang tiếp tục. Những người nào lên tiếng chỉ trích Israel đều bị tẩy chay và lên án.
Trong những tháng gần đây, khi Netanyahu tìm cách thay đổi luật pháp của Israel để loại bỏ quyền lực và sự độc lập của Tòa án Tối cao, trong khi chính quyền Biden đưa ra những lời lẽ ngày càng mạnh mẽ hơn để cảnh báo chính phủ Israel tránh xa hành động như vậy, chỉ là hình thức có lẹ mà thôi, nhưng vẫn không có thay đổi lớn nào được thực hiện trong kế hoạch của Hoa Kỳ nhằm tiếp tục cung cấp hàng tỷ đô la quân sự và các hình thức viện trợ khác cho Israel. Mọi chuyện vẫn như cũ, quan hệ, sự thấu hiểu nhau và viện trợ vẫn không bị suy suyển. Những lời hứa từ Netanyahu rõ ràng là dối trá đã được người Mỹ chấp nhận.
Gần đây hơn, sự khoan dung đối với hành vi thái quá này càng trở nên căng thẳng hơn khi — sau những lời nói dối thẳng thừng của Netanyahu về bản chất sự ủng hộ của Biden dành cho ông ta — tổng thống Mỹ đã thực hiện một bước phi thường là liên hệ với Tom Friedman, nhà bình luận của New York Times để giúp Tổng thống Biden truyền đạt sự thật về những gì ông đã nói với thủ tướng Israel, để tên trùm xã hội đen ở Mar-a-Lago không thể tiếp tục bóp méo lời nói của Biden như ông ta đã làm.
Nhưng với việc thông qua phần đầu tiên trong kế hoạch của ông Netanyahu nhằm tước bỏ quyền hạn của Tòa án Tối cao Israel, rõ ràng những lời nói dối chỉ là những lời nói dối, rằng mục đích không thể phủ nhận là phản dân chủ, rằng chúng ta không còn chia sẻ những giá trị mà chúng ta từng tôn vinh với Israel, và rằng mối quan hệ phải được đánh giá lại.
Điều đáng chú ý là một số người từng kiên quyết ủng hộ mối quan hệ truyền thống giữa Mỹ và Israel trước đây, như cựu đại sứ Mỹ tại Israel Martin Indyk và Daniel Kurtzer, đã nói điều mà không ai có thể tưởng tượng được: Rằng Mỹ phải xem xét ngừng cung cấp viện trợ quân sự cho Israel.
Như Tom Friedman đã lập luận trên tờ The New York Times, rằng chúng ta phải sử dụng lịch sử đặc biệt của chúng ta với Israel để ủng hộ nền dân chủ ở quốc gia đó.
Nhưng chúng ta cần nhận ra rằng nền chính trị của Israel đã thay đổi và trong khi hàng trăm ngàn người Israel đã xuống đường để phản đối các hành động của liên minh Netanyahu, thiệt hại đã gây ra có thể sẽ tăng lên. Các hành động hung hăng hơn để giải quyết các vùng lãnh thổ bị chiếm đóng bằng vũ lực có thể sẽ xảy ra sau đó. Nhiều đòn giáng vào nền dân chủ Israel có thể sẽ xảy ra sau đó. Ngay cả khi các cuộc biểu tình có thêm động lực, sự chia rẽ trong chính trị Israel có thể sẽ còn tồn tại trong một thời gian dài sắp tới.
Các nhà lãnh đạo của Mỹ phải nhận ra rằng việc phủ nhận chính sách tàn bạo của chính phủ Israel đối xử với người Palestine, hoặc không coi việc cải cách Tư pháp của Netanyahu là sự đi thụt lùi của nền dân chủ thì đây chính là những thất bại của riêng người Mỹ.
Người dân Israel nhận thức được sự suy đồi trong chính thể Israel nguy hại đến nền dân chủ Israel và họ muốn ngăn chặn nó, nhưng người Mỹ thì không, vậy thì làm sao người Mỹ có thể rao giảng dân chủ với phần còn lại của thế giới khi người Mỹ không dạy dỗ được đàn em ương ngạnh, cứng đầu mà cũng không giải quyết việc nhà cho êm thấm.
Gia đạo bất an thì làm sao dạy người ngoài đây?
Không “tề gia trị quốc” được thì làm sao “làm chủ được thế giới”?
Viện trợ cho Israel không thể là một tấm séc trắng ký khống được. Nó phải được thúc đẩy bởi lợi ích của Hoa Kỳ. Mà điển hình rõ ràng nhất, là chính phủ của ông Netanyahu đã đứng ngoài cuộc khi Mỹ kêu gọi Israel hỗ trợ cho Ukraine, Netanyahu đã không hành động vì những lợi ích chung đó.
Thật đáng ngạc nhiên, một quan chức cấp cao của chính phủ Hoa Kỳ gần đây đã nói rằng khi Hoa Kỳ theo đuổi quá trình bình thường hóa giữa Israel và Saudi Arabia, thì chính phủ Israel của Netanyahu mới là điều khó giải quyết hơn chứ không phải Saudi Arabia của Mohammed bin Salman.
Các nhà lãnh đạo chính trị của Hoa Kỳ cuối cùng phải loại bỏ lập luận cho rằng việc phản đối hành động của một chính phủ Israel phân biệt chủng tộc, coi thường luật pháp quốc tế và các quyền cơ bản của con người là đồng nghĩa với chủ trương bài Do Thái. Không ai gây thiệt hại cho tính hợp pháp của nhà nước Israel nhiều hơn chính phủ Netanyahu hiện tại. Không ai là mối đe dọa lớn hơn đối với nhà nước Israel hơn Netanyahu và liên minh cực hữu của ông ta. Chính xác Israel đang trên con đường dẫn đến một thể chế độc tài thần quyền.
Cách duy nhất để khôi phục “mối quan hệ đặc biệt” là chứng minh rằng Hoa Kỳ và Israel thực sự gắn kết với nhau bằng những giá trị được chia sẻ thực sự chứ không bằng những lời nói dối của israel và sự ủng hộ những lời nói dối của các nhà lập pháp Mỹ.
Chúng ta cũng phải thừa nhận rằng điều đó có nghĩa là bảo vệ các quyền không chỉ của người Do Thái Israel mà còn của người Palestine, bảo vệ quyền dân chủ và pháp quyền minh bạch cho tất cả những người sống trong biên giới—không chỉ của nhà nước Israel mà còn của các vùng lãnh thổ mà nhà nước này thực thi quyền lực đàn áp của mình. Bảo vệ nền dân chủ Israel không thể bị Netanyahu xâm phạm cũng chính là bảo vệ nền dân chủ Mỹ không bị Trump và đảng Cộng hòa xâm phạm.
Bởi vì việc người Mỹ làm ngơ cho phép chính phủ Israel lạm dụng quyền lực, cải cách tư pháp ngày nay cũng chính là những điều có thể xảy ra tại Hoa Kỳ ngày mai, một khi có một nhà độc tài lên nắm quyền, họ cũng làm như Netanyahu.
Chúng ta cũng phải công nhận rằng Netanyahu hy vọng rằng ông ta có thể khôi phục mối quan hệ đặc biệt Mỹ- Israel bằng cách chờ đợi Donald Trump tái đắc cử nhiệm kỳ 2. Vì Netanyahu biết chắc rằng, chính quyền Trump không chỉ coi thường nền dân chủ như ông ta, mà còn tìm cách thực hiện các chính sách tương tự, một phần vì Trump cũng giống như Netanyahu muốn sử dụng quyền lực như một cách để tránh ngồi tù vì những tội ác trong quá khứ.
Tất nhiên, hậu quả của việc khôi phục các mối quan hệ dựa trên sự suy yếu hơn nữa của các nguyên tắc mà cả hai chính phủ đã từng được thành lập sẽ có ý nghĩa tồi tệ hơn nhiều so với sự kết thúc của một mối quan hệ quốc tế. Nó có nghĩa là một đòn tàn phá đối với nền dân chủ và pháp quyền trên toàn thế giới. Đó sẽ là một thảm họa cho cả hai quốc gia Mỹ-Israel và các nền dân chủ khác trên hành tinh này.
Lời kết:
Người Mỹ đã, đang và sẽ gặp nguy hiểm do không thừa nhận và tích cực hành động để ngăn chặn những kẻ thù đối với các giá trị, vị thế và an ninh của người Mỹ. Với những rủi ro và sự bấp bênh của tình hình hiện tại ở cả hai quốc gia Mỹ-Israel, nếu người Mỹ xem thường sự tác hại của Netanyahu thì rồi sẽ đến lúc người Mỹ thấy sự ảnh hưởng nguy hại đó xảy ra tại Hoa Kỳ. Lúc đó, sẽ chẳng có ai để trút trách nhiệm lên người họ vì “bụng làm dạ chịu”.
Việt Linh, 26.07.2023