Một thẩm phán liên bang hôm thứ Sáu đã tạm thời ngăn chặn kế hoạch cải tổ hỗ trợ người vô gia cư của chính quyền Tổng thống Donald Trump, kế hoạch vốn sẽ chấm dứt phần lớn các chương trình nhà ở dài hạn và buộc nhiều người phải điều trị nghiện chất hoặc bệnh tâm thần như điều kiện để được nhận hỗ trợ nhà ở.
Kế hoạch được công bố hồi tháng 11 nhằm tạo ra những thay đổi lớn nhất trong nhiều thập niên đối với chính sách dành cho người vô gia cư, chi phối việc phân bổ khoảng 3,9 tỷ USD tài trợ cho các tổ chức cộng đồng thông qua chương trình Continuum of Care.
Các tổ chức phản đối cho rằng chỉ Quốc hội mới có thẩm quyền thay đổi định hướng lâu nay của chương trình — được gọi là mô hình Housing First (Nhà ở trước tiên) — và việc áp dụng quá nhanh có thể đẩy tới 170.000 người trở lại cảnh sống ngoài đường phố.
Thẩm phán Mary S. McElroy của Tòa án Liên bang Hoa Kỳ tại Rhode Island đã ban hành lệnh cấm tạm thời, ngăn việc thay đổi quy định đột ngột. “Bảo đảm hành động hợp pháp của cơ quan nhà nước, duy trì nhà ở và sự ổn định cho các nhóm dễ bị tổn thương rõ ràng là lợi ích công cộng,” bà viết.
Phán quyết áp dụng cho hai vụ kiện với các vấn đề tương tự: một do các tổng chưởng lý Dân chủ khởi xướng, vụ còn lại do liên minh các tổ chức vận động và chính quyền địa phương đệ đơn. Trong số các nguyên đơn có National Alliance to End Homelessness và National Low Income Housing Coalition. Các nhóm này cho rằng phán quyết mang lại “khoảng lặng cần thiết trước cuộc tấn công của chính phủ” đối với những người dễ bị tổn thương.
Thông thường, khoảng 90% ngân sách hằng năm được dùng để gia hạn các chương trình hiện có. Tuy nhiên, nỗ lực của chính quyền nhằm chấm dứt thông lệ này và phân bổ tiền theo quy định mới đã khiến phần lớn các chương trình địa phương không chắc có thể tiếp tục cung cấp nhà ở trong năm tới. Các quyết định tài trợ đang chậm nhiều tháng, trong khi hợp đồng hằng năm bắt đầu hết hạn sớm nhất từ tháng sau.
Diễn biến pháp lý trở nên phức tạp khi Bộ Gia cư và Phát triển Đô thị Hoa Kỳ (HUD) rút lại kế hoạch sửa đổi quy định vào tuần trước để “điều chỉnh phù hợp”, rồi các luật sư chính phủ lập luận rằng thẩm phán không nên ra phán quyết vì văn bản đã bị rút. Bác bỏ lập luận này, thẩm phán McElroy nói HUD đang tìm cách “né tránh thẩm quyền của tòa án”.
Luật sư Bộ Tư pháp đại diện cho HUD cho biết cơ quan này sẽ ban hành lại các quy định, song đến tối thứ Sáu vẫn chưa có động thái cụ thể, và chưa rõ liệu các sửa đổi có giải quyết được quan ngại của tòa hay không.
Vấn đề mang ý nghĩa lớn trong bối cảnh tình trạng vô gia cư đang ở mức kỷ lục, và chương trình Continuum of Care là công cụ chủ lực của chính phủ liên bang để ứng phó.
Mô hình Housing First cung cấp nhà ở dài hạn cho người vô gia cư kinh niên và khuyến khích (nhưng không bắt buộc) điều trị nghiện chất hoặc bệnh tâm thần. Những người ủng hộ nhấn mạnh nhiều nghiên cứu cho thấy cách tiếp cận này hiệu quả hơn các yêu cầu điều trị bắt buộc trong việc giúp người dân có chỗ ở ổn định, coi đây là chính sách “dựa trên bằng chứng”. Tuy nhiên, mô hình từng nhận được ủng hộ lưỡng đảng này hiện bị phe bảo thủ chỉ trích gay gắt; các quy định HUD ban hành hồi tháng 11 sẽ cắt khoảng hai phần ba ngân sách dành cho nhà ở dài hạn.
Chính quyền Trump lập luận rằng nhà ở miễn phí có thể khuyến khích hành vi vô trách nhiệm và các quy định cấp tài trợ hiện tại bất lợi cho những tổ chức như nhà cứu trợ ưu tiên yêu cầu cai nghiện. Khi ban hành quy định mới, Bộ trưởng HUD Scott Turner cho rằng Housing First đã làm trầm trọng thêm tình trạng vô gia cư khi bỏ qua “các nguyên nhân gốc rễ như ma túy bất hợp pháp và bệnh tâm thần”.
Ngoài ra, HUD còn tìm cách sử dụng ngân sách chống vô gia cư để thúc đẩy các ưu tiên không liên quan, bao gồm vấn đề giới và chủng tộc. Các quy định cho phép bác bỏ những tổ chức từng hoặc đang áp dụng chính sách “tạo điều kiện cho ưu tiên chủng tộc” hoặc “định nghĩa giới tính không theo nhị phân sinh học”.
Một phát ngôn viên HUD cho biết, trước các diễn biến pháp lý, bộ này “cam kết cải cách chương trình” và sẽ tiến hành theo đúng quy định pháp luật.
Nguồn nytimes
