(Trọng Thành)
*
-Vụ “nổi loạn” ngắn ngủi chống Mạc Tư Khoa của chủ nhân công ty lính đánh thuê Wagner, bùng lên rồi tắt ngấm ngay trong ngày thứ Bảy 24/6/2023, là chủ đề trang nhất của các nhật báo Pháp số ra đầu tuần. Báo Le Figaro nói đến “Cuộc nổi dậy làm rung chuyển quyền lực Putin”. Tựa chính của Libération: “Prigojine, kẻ phản bội Ðiện Cẩm Linh”, đã tung ra “một thách thức chưa từng thấy nhắm vào đồng minh Putin, khi đe dọa thẳng tiến Mạc Tư Khoa, trước khi rút lui bí ẩn”.
Ấn tượng nổi bật là vụ nổi loạn của Prigojine làm rung chuyển quyền lực của cựu sĩ quan KGB, người cai trị nước Nga hơn hai thập niên với bàn tay sắt cùng rất nhiều thủ đoạn tinh vi. Trang nhất báo La Croix đăng hình binh lính Wagner trên một xe tăng trên nền trời đen kịt, cùng hàng tựa “Ngày mà Putin phải run rẩy”.
Putin Phải “Run Rẩy”
Cuộc “binh biến” của Wagner đã “gây bất ngờ cho Ðiện Cẩm Linh, gieo rắc nỗi bàng hoàng trong hệ thống quyền lực Nga”. Bài xã luận của nhật báo Công Giáo, nhan đề “Những rạn nứt ở Ðiện Cẩm Linh”, khẳng định lãnh đạo Nga phải đương đầu với “cuộc khủng hoảng tồi tệ nhất” trong 23 năm cầm quyền, khi bị chính “thuộc hạ thân tín thách thức”. Evgueni Prigojine là sản phẩm của Putin, cựu sĩ quan KGB, vốn “tin tưởng có thể duy trì quyền lực với việc trực tiếp điều hành hàng loạt thủ hạ và những tổ chức”, như kiểu công ty Wagner, nhưng rút cục “đã bị tay chân phản lại”. Và đây có thể chỉ là “cảnh báo đầu tiên”.
Bài xã luận nhan đề “Rung chuyển” của Libération cũng dự báo “kể từ cuộc nổi dậy của Prigojine, toàn thế giới đã đi đến kết luận Putin không còn kiểm soát được tình hình. Các diễn biến kiểu như ngày 24/6 có thể sẽ tái diễn. Các băng đảng, phe nhóm hay các lực lượng vũ trang tư nhân…. Trong số những thế lực thù địch trong nước này, sắp tới kẻ nào sẽ thẳng tiến về Mạc Tư Khoa?”
Không Phải Là “Người Hùng”
Đối với báo Le Figaro, cho đến hiện tại, với việc lãnh đạo tối cao Nga tỏ ra “khoan dung”, nhân nhượng bất ngờ với kẻ bị gọi là “phản quốc” chỉ ít giờ trước, “người hùng của nước Nga đã hoàn toàn không phải là con người như mọi người vẫn tưởng”. Putin đã phải “run rẩy”. Đây là điều diễn ra ngay trước mắt bàn dân thiên hạ.
Bài xã luận của báo Le Figaro, nhan đề “Prigojine, người tiết lộ” nhấn mạnh: “những diễn biến không thể tin nổi” mà nước Nga cho thấy trong ngày thứ Bảy (24/6) vừa qua chỉ là “phần hiển lộ của một tình trạng bất ổn sâu hơn nhiều. Khi chà đạp lên các định chế của đất nước từ hai thập niên qua, chính Putin đã mở màn cho tiến trình phân rã của Nhà nước Nga – cuộc chiến tranh tại Ukraine chỉ khiến quá trình thối rữa này thêm tăng tốc”.
“Tuyên Chiến” Với Putin hay “Mặc Cả” Với Putin?
Đằng sau ấn tượng ban đầu về quyền lực Putin bị lung lay sau vụ “binh biến” chưa từng có này, những diễn biến bất ngờ ngày 24/6 tại Nga cũng khiến báo chí Pháp đặt nhiều câu hỏi. Hiện tại, theo báo Libération, chưa có lời đáp cho những vấn đề như: Ông chủ Wagner đã đạt được điều gì để chấp nhận sự “thất bại nhục nhã” này, khi buộc phải lưu vong tại Belarus, với nguy cơ bị ám sát đè nặng? Tại sao ông ta rời khỏi thành phố Rostov trên sông Đông với nụ cười trên môi?
Với báo Le Figaro, vụ rút lui của Prigojine ngược lại hoàn toàn không phải là “đầu hàng”, mà đã có một thỏa hiệp, với nhiều bồi hoàn có lợi. Và bí ẩn lớn bao trùm lên vụ nổi dậy vẫn là vai trò của các lực lượng quân đội, được coi là các đồng minh của Prigojine, và vì sao Tổng thống Nga không có phản ứng sớm hơn, khi có thể đã biết trước thông tin về vụ “nổi dậy” trước đó 24 giờ?
Prigojine, “Kẻ Lên Án” Cuộc Chiến của Putin
Một bí ẩn lớn khác liên quan đến quan hệ Prigojine-Putin, được báo Le Monde nêu bật trong bài xã luận “Lột mặt nạ nước Nga của Putin”. Không chỉ đe dọa quyền lực của chủ nhân Ðiện Cẩm Linh với cuộc tiến quân về Mạc Tư Khoa, chủ nhân công ty Wagner còn bác bỏ thẳng thừng luận điệu tuyên truyền của Tổng thống Nga về “chiến dịch quân sự” tại Ukraine, được Mạc Tư Khoa coi là chính nghĩa.
Bài xã luận của báo Le Monde thuật lại quan điểm của Prigojine, được nhắc đi nhắc lại trong buổi sáng ngày thứ Bảy (24/6), cùng lúc với thời điểm đoàn xe của Wagner tiến về thủ đô Nga. Lãnh đạo Wagner lên án cuộc chiến khiến hàng chục ngàn sinh mạng của hai bên bị cướp đi này, “hoàn toàn không phải vì lợi ích quốc gia, mà chỉ phục vụ cho những kẻ hưởng lợi nhờ chiến tranh”. Mục tiêu tấn công của Prigojine không chỉ là giới thân cận đang bị coi là “ru ngủ Tổng thống Nga”, mà còn nhắm thẳng vào chính chủ nhân Ðiện Cẩm Linh.
Nhà Nước của Băng Đảng: Nước Nga Putin Lộ Nguyên Hình
Thực chất của nước Nga của Putin đã hiện nguyên hình với cuộc xâm lăng Ukraine. Vầng hào quang về sức mạnh quân sự Nga trước ngày 24/2/2022, giờ không còn nữa. Và giờ đây, cuộc “binh biến” nửa chừng của Prigojine cho thấy nước Nga chỉ còn là nơi cạnh tranh ngày càng khốc liệt giữa các băng đảng, phe phái, mà tất cả dường như đều khẳng định trung thành với lãnh đạo tối cao.
Phần kết của bài “Lột mặt nạ nước Nga của Putin” của Le Monde lo ngại trước nguy cơ “nước Nga ngày càng lún sâu hơn nữa trong quá trình phân rã đầy bất trắc này”. Báo Le Monde cảnh báo: Một nước Nga lâm vào tình trạng như vậy chắc chắn cũng sẽ không có lợi cho các quốc gia vốn có lập trường gần gũi với Nga, bất chấp các tội ác của quân đội Nga tại Ukraine, “trước hết là Trung Quốc”.
Nhật báo kinh tế Les Echos cũng dành chủ đề chính cho biến cố Wagner tại Nga. Với báo Les Echos, hiển nhiên đây là một dấu hiệu cho thấy “Chế độ Putin chao đảo”, nhưng “bí ẩn vẫn bao trùm hoàn toàn vụ động binh của Prigojine”. Đối với chuyên gia trung tâm Carnegie, ông Andrei Kolesnikov, được coi là “một trong những nhà chính trị học độc lập cuối cùng” còn trụ lại ở Nga, rất khó nói ai có lợi trong biến cố kỳ lạ này: “Prigojine biết sẽ không được gì, còn Putin không cần đến cuộc khủng hoảng này, trong bối cảnh ông ta từ nhiều tuần này đã tìm cách trấn an dân chúng”.
Vụ Binh Biến Wagner: Kẻ Hưởng Lợi Lớn Nhất Là Ai?
“Cuộc binh biến có mầu sắc đảo chính” của Prigojine rõ ràng cho thấy tình hình hoàn toàn không có gì bình thường. Thông tín viên của báo Les Echos tại Mạc Tư Khoa, Benjamin Quénelle, đã thu thập tiếng nói của nhiều người dân thủ đô nước Nga. Nhiều giả thiết “khó tin nhất” được đặt ra. Một doanh nhân tại Mạc Tư Khoa cho rằng “kẻ được hưởng lợi duy nhất có thể là thủ lĩnh một thế lực trong hậu trường, vừa có mục tiêu loại Prigojine ra khỏi cuộc chơi, vừa giảm uy tín của Putin”.
Ngoài Giáo hội Chính Thống giáo Nga và một số nhân vật trong Quốc hội Nga, không có bất cứ một tên tuổi nào trong chính giới Nga lên tiếng trong thời gian diễn ra cuộc binh biến. Một số người cho rằng, cuộc binh biến có thể dẫn đến thay đổi nhanh hơn về nhân sự trong hàng ngũ lãnh đạo Bộ Quốc phòng Nga, theo đòi hỏi của chủ nhân Wagner. Việc lực lượng của Wagner di chuyển dễ dàng về Mạc Tư Khoa, rất ít gặp cản trở từ các lực lượng an ninh địa phương dẫn đến nghi ngờ có sự đồng lõa, hoặc ít nhất cũng nhắm mắt làm ngơ. Theo báo Les Echos, đa số quân nhân Nga ủng hộ chiến tranh tại Ukraine, nhưng có thể phần nào ủng hộ các chỉ trích của Prigojine nhắm vào quân đội và tầng lớp chỉ huy tham nhũng.
Với báo Les Echos, rõ ràng vụ binh biến cho thấy “những điểm yếu của chế độ Putin”. Số lượng người công khai ủng hộ Tổng thống Nga trong bộ máy dường như không nhiều. Theo dõi phản ứng của dân Nga trên các mạng xã hội, ít bị kiểm soát chặt, như Telegram, có thể thấy đông đảo dân Nga coi cuộc nổi loạn của Prigojine như một điều “không quá lạ lùng”.
Càng Yếu, Putin Càng Nguy Hiểm
Cũng báo Les Echos có một phân tích đáng chú ý khác của Dominique Moissi, với tiêu đề: “Putin đang trở nên nguy hiểm hơn, bởi vì suy yếu hơn”. Trong bài viết này, nhà chính trị học Pháp nhấn mạnh hai điều. Thứ nhất là vụ “binh biến” mang lại một ví dụ hùng hồn, phản bác lại luận điệu của các lãnh đạo Nga và Trung Quốc từ nhiều năm nay, về các nền Dân chủ tự do già cỗi phương Tây đang hụt hơi, và tương lai sẽ thuộc về các chế độ độc tài, và bởi vì “độc tài nên hiệu quả hơn”.
Biến cố nói trên cho thấy mô hình độc tài đang suy yếu. Tổng thống Nga sử dụng các lực lượng lính đánh thuê như Wagner để gây bất ổn tại Phi Châu, Trung Đông, cũng như kiểm soát các thủ lĩnh quân đội Nga. Nhưng giờ đây gậy ông đập lưng ông. Kẻ chủ trương chính sách “chia để trị” đang gánh lấy các hệ quả của phương cách hành xử, và những tính toán của chính chủ nhân Ðiện Cẩm Linh.
“Con Thú Bị Thương” và Hệ Thống Vũ Khí Nguyên Tử
Tuy nhiên, sự suy yếu của Putin không hẳn là một tin tốt lành. Nhà chính trị học Dominique Moissi cảnh báo: “Không gì nguy hiểm hơn một con thú bị thương, nhất là khi đối tượng sở hữu cả một hệ thống vũ khí nguyên tử hùng mạnh”. Ông ghi nhận cuộc chiến xâm lăng Ukraine của Nga đã vén lộ thực chất của nước Nga Putin, và đang thúc lịch sử tăng tốc. Nhưng vấn đề là đi theo hướng nào? Hiện còn quá sớm để trả lời.
Wasinghton lo ngại về nguy cơ Nga mất khả năng kiểm soát hệ thống vũ khí nguyên tử là chủ đề một bài viết của báo Le Figaro. Theo cựu thành viên Ủy ban đối ngoại Hạ viện Adam Kinzinger, Ngũ Giác Đài và Tòa Bạch Ốc đang xem xét “mọi kịch bản tồi tệ nhất”, trong trường hợp Nga rơi vào nội chiến, hoặc hỗn loạn do chính quyền sụp đổ.