Đào Văn
✱ TT Macos: Ủng hộ phán quyết trọng tài năm 2016 và sẽ tiếp tục sử dụng phán quyết này để khẳng định quyền lãnh thổ của đất nước, với lập trường kiên quyết rằng ông sẽ không cho phép một li đường ven biển của Phi bị xâm phạm.
✱ Bộ Trưởng Austin: Một cuộc tấn công vũ trang vào Lực lượng Bảo vệ Bờ Biển Philippines bất kỳ nơi nào trên Biển Đông sẽ kích hoạt cam kết phòng thủ chung của Hoa Kỳ theo Hiệp ước Phòng thủ Hỗ tương giữa Hoa Kỳ và Philippines.
Trước khi TT Marcos nhậm chức, đã có nhiều tranh luận về việc đất nước Phi Luật Tân sẽ tiếp cận các mối quan hệ đối ngoại như thế nào để giải quyết các thách thức kinh tế và an ninh; đặc biệt là với Hoa Kỳ và Trung Quốc; và liệu họ có tiếp tục con đường xa rời Hoa Kỳ và xoay trục sang Trung Quốc như thời TT Duterte hay không. Hiện nay, chính quyền Marcos đã đánh giá cẩn thận các lợi ích chiến lược và mối quan hệ với các cường quốc, đồng thời tìm cách điều chỉnh lại đường lối của Chính phủ tiền nhiệm.
✱ Đối đầu với Trung Quốc và tăng cường liên minh với Hoa Kỳ
Theo bản văn của Tổ chức Hòa Bình Sasakawa, Nhật Bản (The Sasakawa Peace Foundation, 16/5/2023) – Lập trường cơ bản của chính quyền Marcos về chính sách đối ngoại của Philippines: Tổng thống theo đuổi quan hệ đối ngoại bình đẳng ảnh hưởng to lớn đối với chính sách đối ngoại của Philippines, bao gồm cả việc thiết lập các ưu tiên ngoại giao, dẫn đến những thay đổi đáng kể trong chính sách đối ngoại với mỗi lần thay đổi chính phủ. Ví dụ, lập trường cơ bản của tổng thống Benigno Aquino III (2010-2016) là đối đầu với Trung Quốc và tăng cường liên minh với Hoa Kỳ, chính sách này đã bị đảo ngược 180 độ dưới thời chính quyền Duterte (2016-2022) chủ trương xa rời Hoa Kỳ và xích lại gần Trung Quốc.
Về vấn đề Biển Đông, Marcos đã sớm tuyên bố rõ ràng ngay trước khi nhậm chức rằng ông sẽ ủng hộ phán quyết trọng tài năm 2016 và sẽ tiếp tục sử dụng phán quyết này để khẳng định quyền lãnh thổ của đất nước, với lập trường kiên quyết rằng ông sẽ không cho phép “một li đường ven biển của [Philippines] bị xâm phạm.” Những tuyên bố này được đưa ra trong bối cảnh dân chúng Philippines phản đối kịch liệt Trung Quốc đã tiếp tục quấy rối các tàu và ngư dân của Philippines ở miền Nam, với hàng loạt tàu cá Trung Quốc gồm nhiều dân quân hải quân trên tàu.
Quan điểm của Marcos cũng được thể hiện rõ trong việc bổ nhiệm ngoại trưởng của ông từng là Đại diện Thường trực của Philippines tại Liên Hợp Quốc. Việc Marcos bổ nhiệm một nhà ngoại giao chuyên nghiệp vào vị trí ngoại giao hàng đầu cho thấy cách tiếp cận khách quan và thực tế của ông đối với chính sách đối ngoại, đặc biệt là liên quan đến Hoa Kỳ và Trung Quốc. Trên thực tế, có thể thấy rõ sự cân bằng trong ngoại giao của Marcos trong các chuyến công du của Tổng thống. Quốc gia đầu tiên ông đến thăm sau khi nhậm chức không phải là Mỹ hay Trung Quốc mà là Indonesia, một cường quốc khu vực ở Đông Nam Á giữ chức Chủ tịch ASEAN 2023. Việc chọn Indonesia làm điểm đến trong chuyến công du nước ngoài đầu tiên cũng là một cách củng cố cương lĩnh ngoại giao của ông.
• Củng cố liên minh với Hoa Kỳ
Trong một cuộc trò chuyện với đại biện Hoa Kỳ ngay trước khi nhậm chức, Marcos đã cho biết ý định duy trì Thỏa thuận Lực lượng Thăm viếng (VFA) với Hoa Kỳ. Sau đó, khi đến thăm Hoa Kỳ vào tháng 9 năm 2022 để tham dự Đại hội đồng Liên Hợp Quốc, Marcos đã gặp Tổng thống Hoa Kỳ Joe Biden lần đầu tiên. Trọng tâm chương trình nghị sự của họ là tình hình ở Biển Đông, với việc cả hai bên nhấn mạnh sự ủng hộ đối với tự do hàng hải và giải quyết tranh chấp một cách hòa bình. Biden cũng nhất quyết tái khẳng định cam kết của Hoa Kỳ đối với việc bảo vệ Phi Luật Tân
Ngoài ra, Bộ trưởng Quốc phòng Hoa Kỳ Lloyd Austin đã đến thăm Philippines vào tháng 2 năm 2023. Trong cuộc gặp với Quyền Bộ Trưởng Quốc phòng Carlito Galvez, Austin đã nói rõ rằng phạm vi của Hiệp ước phòng thủ chung giữa Hoa Kỳ và Philippines mở rộng đến Philippines, lực lượng vũ trang, tàu chiến và máy bay ở Biển Đông. Đồng thời, cả hai bên cũng đồng ý rằng quân đội Hoa Kỳ sẽ sử dụng bốn địa điểm mới của lực lượng vũ trang Philippines, ngoài năm địa điểm hiện có, theo Thỏa thuận Hợp tác Quốc phòng Tăng cường (EDCA) đã ký kết vào năm 2014.
• Căng thẳng tại Biển Đông
Các cuộc đối đầu giữa Philippines và Trung Quốc ở Biển Đông đã diễn ra thường xuyên. Bộ Ngoại giao Philippines bày tỏ lo ngại trước những dấu hiệu cho thấy Trung Quốc bắt đầu các hoạt động cải tạo đất mới trên các đảo không thuộc quyền kiểm soát của nước này.
Chiến thuật quấy rối của Trung Quốc không dừng lại, một tàu Cảnh sát biển Trung Quốc đã chiếu tia laser cấp độ quân sự vào thủy thủ đoàn của một tàu Cảnh sát biển Philippines đang thực hiện nhiệm vụ tiếp tế tại Bãi cạn Thomas. Để đối phó với vụ việc, Quyền Bộ Trưởng Quốc phòng Carlito Galvez đã có cuộc trò chuyện qua điện thoại với Bộ trưởng Quốc phòng Hoa Kỳ Lloyd Austin, trong đó Austin nhấn mạnh rằng một cuộc tấn công vũ trang vào Lực lượng Bảo vệ Bờ Biển Philippines bất kỳ nơi nào trên Biển Đông sẽ kích hoạt cam kết phòng thủ chung của Hoa Kỳ theo Hiệp ước Phòng thủ Hỗ tương giữa Hoa Kỳ và Philippines.(the U.S.-Philippines Mutual Defense Treaty/MDT -1951)- (Ghi chú: Về phía Việt Nam trước đây TT NĐ Diệm đã hai lần yêu cầu Mỹ ký kết thỏa hiệp phòng thủ hỗ tương này với VNCH, nhưng cả hai lần đều bị phía Mỹ từ chối, cho dù là chính phủ Cộng Hòa, hay là Chính Phủ Dân Chủ. Lần đầu vào năm 1957 thời TT Eisenhower,CH, và lần 2 vào năm 1961 thời TT Kennedy,DC- Theo The Pentagon Papers phổ biến năm 2011 trên trang web của Cơ quan Lưu Trữ Hồ sơ Quốc gia/NARA:“ Vào ngày 18 (10/1961), ông Diệm nói rằng Ông không muốn quân đội Mỹ tham gia vào bất kỳ nhiệm vụ nào. Ông ta lặp lại yêu cầu ký kết hiệp ước phòng thủ hỗ tương – On the 18th, (10/1961) Diem said he wanted no U.S. combat troops for any mission. He repeated his request for a bilateral defense treaty” –Theo NARA, trang 26/197: Taylor Mision to Vietnam -Pentagon-Papers-Part-IV-B-1.pdf.)
Philippines ngày càng trở nên cảnh giác với Trung Quốc và đã bắt đầu tận dụng mạng lưới liên minh của Hoa Kỳ để củng cố vị thế của mình ở Biển Đông. Tại Hội nghị cao cấp Nhật Bản-Philippines, hai nhà lãnh đạo đã thống nhất tăng cường và tạo điều kiện thuận lợi cho các cuộc tập trận chung và các hoạt động khác giữa hai nước, hợp tác về thiết bị và công nghệ quốc phòng, cũng như tăng cường hợp tác ba bên giữa Hoa Kỳ, Nhật Bản, và Philippines. Phi Luật Tân cũng đã bày tỏ ý định tìm kiếm sự tham gia của Úc và Nhật Bản để trở thành một phần trong kế hoạch tuần tra chung ở Biển Đông với Hoa Kỳ. Hơn nữa, Marcos đã thảo luận về vấn đề Biển Đông với Thủ tướng Malaysia Anwar Ibrahim trong chuyến thăm của ông tới Philippines, và cả hai bên đã đồng ý giải quyết vấn đề thông qua một cách tiếp cận mới dựa trên khuôn khổ ASEAN. [Theo The Sasakawa Peace Foundation,Japan 16/5/2023].
✱ Các Hướng Dẫn Phòng Vệ Song Phương giữa Hoa Kỳ và Cộng Hòa Philippines
Vào năm 2014, Hoa Kỳ và Philippines ký kết Hiệp định Tăng cường Hợp tác Phòng thủ (Enhanced Defense Cooperation Agreement/ EDCA). EDCA cho phép tăng cường hiện diện xoay vòng của lực lượng Hoa Kỳ tại Philippines và tạo điều kiện cho việc đào tạo và tập trận chung, hoạt động cứu trợ nhân đạo và khắc phục thiên tai, cũng như việc tiền đặt trang bị phòng thủ.
Năm nay (2023) với bản Hướng dẫn Phòng thủ Song phương (Bilateral Defense Guidelines/BDG) là một tập hợp nguyên tắc và mục tiêu tiếp tục hướng dẫn hợp tác phòng thủ giữa Hoa Kỳ và Philippines. Hướng dẫn này đề cập đến các lĩnh vực hợp tác về an ninh biển, chống khủng bố, trợ giúp nhân đạo và khắc phục thiên tai, phòng vệ mạng và các nỗ lực xây dựng khả năng. Việc thiết lập Hướng dẫn Phòng thủ Song phương (BDG) nhằm hiện đại hóa và củng cố liên minh phù hợp với các mục tiêu sau:
* Tái khẳng định sự phù hợp liên tục của Hiệp ước phòng thủ chung giữa Hoa Kỳ-Philippines (MDT) năm 1951 trong giải quyết các mối đe dọa hiện tại và đang nổi lên;
* Thúc đẩy sự hiểu biết chung về vai trò, sứ mệnh và năng lực trong khuôn khổ liên minh để đối mặt với những thách thức an ninh khu vực và toàn cầu đang nổi lên;
* Thúc đẩy sự thống nhất nỗ lực giữa các cơ chế đối thoại chung và các nhóm làm việc và đảm bảo tất cả các lĩnh vực hợp tác an ninh và quốc phòng song phương được điều phối để giải quyết các mối quan tâm an ninh hàng đầu; Và
* Hướng dẫn các lĩnh vực hợp tác quốc phòng ưu tiên để giải quyết từ thông thường đến những thách thức an ninh phi truyền thống gây quan ngại chung đối với Hoa Kỳ và Philippines. [Theo Media Defense Gov. ngày 3/5/2023]
✱ Marcos nói rằng việc Mỹ tiếp cận các căn cứ của Philippines không nhằm vào mục đích “hành động tấn công”
Tổng thống Philippines Ferdinand Marcos Jr hôm thứ Năm (4/5/2023) cho biết thỏa thuận của ông trong năm nay cho phép Hoa Kỳ tiếp cận nhiều căn cứ quân sự hơn ở nước ông không nhằm sử dụng cho “hành động tấn công” chống lại bất kỳ quốc gia nào. Nói chuyện với một nhóm chuyên gia cố vấn của Hoa Kỳ ở Washington, Marcos cho biết ông đã nêu quan điểm đó với các quan chức Trung Quốc trong các cuộc đàm phán gần đây. Ông cũng cho biết Hoa Kỳ đã không yêu cầu Philippines cung cấp quân đội trong trường hợp có chiến tranh giữa Trung Quốc và Hoa Kỳ về Đài Loan.
Marcos nói với Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế rằng “Bộ trưởng Ngoại giao Trung Quốc vừa đến thăm tôi… và tôi đã nói với ông ấy và tôi đảm bảo với ông ấy rằng không, đây không phải… là những căn cứ quân sự để tấn công, chống lại bất kỳ ai, bất kỳ quốc gia nào, không phải Trung Quốc, không phải bất kỳ quốc gia nào,” Ông cho biết việc sử dụng các căn cứ EDCA để thực hiện “hành động tấn công” sẽ vượt ra ngoài các vấn đề mà Manila đã thảo luận với Hoa Kỳ và thêm rằng Washington chưa bao giờ đề cập đến khả năng sử dụng các căn cứ này như một “hậu cứ” cho hành động tấn công chống lại bất kỳ quốc gia nào. Mối quan hệ của Manila với Washington đã trở nên sâu sắc hơn dưới thời Marcos và ông đã cho phép quân đội Hoa Kỳ tiếp cận thêm 4 căn cứ vào tháng 2, điều mà Trung Quốc cho là “đổ thêm dầu vào lửa” tạo căng thẳng trong khu vực.
Biden cho biết sau cuộc gặp của họ vào thứ Hai, cam kết của Hoa Kỳ đối với việc bảo vệ đồng minh của họ là “vững chắc”, bao gồm cả ở Biển Đông, và sau chuyến thăm của Marcos tới Ngũ Giác Đài vào thứ Tư (3/5/2023), hai bên đã đưa ra một tài liệu dài sáu trang về ” Hướng Dẫn Phòng Thủ Song Phương” (BDG) đưa ra các cam kết của Hoa Kỳ với Philippines dựa theo Hiệp ước Phòng thủ Hỗ tương (MDT) năm 1951.
Marcos cho biết quan hệ giữa Washington và Manila đã trở lại “con đường hợp tác bình thường” và cần phát triển để giúp họ phản ứng nhanh hơn trước những thách thức hiện tại và đang nổi lên. Dưới thời người tiền nhiệm Rodrigo Duterte, quan hệ với Mỹ trở nên xấu đi khi Duterte quay lưng lại với Washington và xây dựng quan hệ gần gũi hơn với Bắc Kinh. [Theo Reuters].
✱ Phản ứng của Trung Quôc về EDCA và BDG (5/2023)
Theo tờ Hoàn Cầu Thời Báo (Global Times), cơ quan ngôn luận của đảng Cộng Sản Trung Quốc – Các chuyên gia hôm thứ Ba cảnh báo rằng Mỹ đang cố gắng biến Philippines thành con tốt thí trong việc chống lại Trung Quốc và các hành động của nước này đang gây nguy hiểm cho các cơ chế hợp tác an ninh đa phương ở Đông Nam Á, sau khi hai nước được cho là đã công bố các địa điểm mới cho các căn cứ quân sự của Mỹ. Hoa Kỳ và Philippines công bố các địa điểm mới theo Thỏa thuận Hợp tác Quốc phòng Tăng cường (EDCA) mở rộng, cho phép tiếp cận các căn cứ quân sự ở quốc gia Đông Nam Á, Reuters đưa tin hôm thứ Hai. Theo Thỏa thuận, các căn cứ sẽ cho phép quân đội Mỹ đồn trú binh lính, lưu giữ vũ khí và trang thiết bị.
Mỹ và Philippines đã công bố một thỏa thuận vào tháng 2 cho phép Mỹ tiếp cận thêm 4 căn cứ quân sự ở Philippines. Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Trung Quốc Mao Ninh đã lên án động thái này và nói rằng Mỹ đang giữ tâm lý được ăn cả ngã về không và tiếp tục tăng cường triển khai quân sự ở châu Á-Thái Bình Dương, điều sẽ làm leo thang căng thẳng và gây nguy hiểm cho hòa bình và ổn định trong khu vực.
Giới phân tích cho rằng, Mỹ lâu nay vẫn ngầm thao túng để tạo cảm giác bất an, căng thẳng ở Philippines, trong đó có việc thuyết phục người dân Phi Luật Tân tin vào cái gọi là thuyết “đe dọa từ Trung Quốc”, để dư luận dễ dàng chấp nhận việc Mỹ xây dựng căn cứ quân sự ở Philippines. Về các Hướng Dẫn quân sự (BDG) được đề xuất, ông Li Kaisheng, một nhà nghiên cứu và phó giám đốc Viện Quan hệ Quốc tế của Viện Khoa học Xã hội Thượng Hải, đã nói với báo Global Times rằng chúng có thể bao gồm các cuộc tập trận và tuần tra chung, và thậm chí có thể thúc đẩy hợp tác với bên thứ ba như Nhật Bản và Úc, điều này có thể làm phức tạp thêm tình hình an ninh khu vực.
“Tranh chấp Biển Đông chỉ là giữa Trung Quốc và các bên liên quan. Nhưng với những sắp xếp này, Hoa Kỳ không chỉ mở rộng sự hiện diện quân sự của mình tới khu vực, mà còn đưa vào các quyền lực bên ngoài khác. Điều này làm cho khu vực trở thành đối tượng của cuộc cạnh tranh địa chính trị giữa các quyền lực lớn, gây thiệt hại cho an ninh và ổn định khu vực”, ông Li nói. [Theo Hoàn Cầu Thời Báo / Global Times]
Tại khu vực ĐNÁ tuy Trung quốc thất bại trong việc lôi kéo Phi Luật Tân xa rời Mỹ, nhưng Trung Quốc đã thành công trong việc xây dựng căn cứ quân sự tại cảng biển Sihanoukville, Campuchia – khi phá bỏ cơ sở do Mỹ viện trợ xây dựng tại đây, theo BBC:“Wall Street Journal đưa tin về một thỏa thuận bí mật cho phép Trung Quốc cập cảng tàu chiến tại căn cứ hải quân Ream gần thành phố ven biển Sihanoukville của Campuchia. Trong khi đó, Phó Thủ tướng Tea Banh xác nhận hôm Chủ nhật (4/10/2020) rằng Campuchia đã san bằng một cơ sở quốc phòng do Mỹ tài trợ ở bờ biển phía nam, động thái mới nhất trong quá trình mở rộng một căn cứ hải quân quan trọng chiến lược đang được phát triển với tiền viện trợ của Trung Quốc”. Phải chăng việc “ cập cảng tàu chiến tại căn cứ hải quân Ream” của Trung Quốc đã “làm leo thang căng thẳng và gây nguy hiểm cho hòa bình và ổn định trong khu vực“?
Đào Văn