Tòa án tối cao của Liên Hợp Quốc hôm thứ Sáu đã ra lệnh cho Venezuela không thực hiện bất kỳ hành động nào có thể làm thay đổi quyền kiểm soát của Guyana đối với một lãnh thổ tranh chấp, nhưng không cấm cụ thể Venezuela tổ chức cuộc trưng cầu dân ý vào Chủ nhật về tương lai của lãnh thổ.
Guyana đã yêu cầu Tòa án Công lý Quốc tế ra lệnh dừng một phần cuộc bỏ phiếu, nói rằng điều này nhằm mục đích mở đường cho Venezuela sáp nhập khu vực Essequibo đang tranh chấp, chiếm khoảng 2/3 diện tích Guyana.
Cả hai nước đều giải thích phán quyết hôm thứ Sáu phần lớn ủng hộ quan điểm của họ về lãnh thổ rộng lớn hơn Hy Lạp và giàu dầu mỏ và khoáng sản.
Lệnh của tòa án không đề cập rõ ràng đến cuộc trưng cầu dân ý, nhưng nói rằng Venezuela phải “kiềm chế thực hiện bất kỳ hành động nào có thể thay đổi tình hình hiện đang thịnh hành” ở Essequibo. Phán quyết mang tính ràng buộc về mặt pháp lý vẫn được giữ nguyên cho đến khi vụ kiện do Guyana khởi kiện chống lại Venezuela về tương lai của khu vực được tòa án xem xét, việc này có thể mất nhiều năm.
Trong phần bình luận giải thích phán quyết, Chủ tịch Tòa án Joan E. Donoghue nói rằng lệnh hôm thứ Sáu là cần thiết bởi vì “Venezuela bày tỏ sự sẵn sàng hành động” đối với lãnh thổ tranh chấp “bất cứ lúc nào sau cuộc trưng cầu dân ý” cho thấy rằng có “nguy cơ thực sự và sắp xảy ra về thành kiến không thể khắc phục được đối với quyền chính đáng của Guyana trước khi tòa án đưa ra quyết định cuối cùng.”
Venezuela đã sắp xếp một cuộc trưng cầu dân ý để hỏi cử tri năm câu hỏi vào Chủ nhật, bao gồm liệu có nên thành lập một nhà nước Venezuela ở Essequibo hay không và liệu cử tri có ủng hộ việc cấp quyền công dân Venezuela cho cư dân hiện tại và tương lai trong khu vực hay không.
Venezuela không công nhận quyền tài phán của hội đồng Liên Hợp Quốc đối với tranh chấp kéo dài hàng thập kỷ, nhưng Phó Tổng thống Delcy Rodríguez của nước này vẫn mô tả phán quyết này là một “chiến thắng cho Venezuela”, vì Liên Hợp Quốc không ra lệnh dừng các kế hoạch trưng cầu dân ý.
Tổng thống Guyana Mohamed Irfaan Ali cũng hoan nghênh phán quyết này. Ông nói trong một tuyên bố rằng quyết định nêu rõ rằng “Venezuela bị cấm sáp nhập hoặc xâm phạm lãnh thổ Guyan hoặc thực hiện bất kỳ hành động nào khác” làm thay đổi ranh giới của Essequibo được thiết lập vào năm 1899, bất kể kết quả của bất kỳ cuộc trưng cầu dân ý nào.
Tại các phiên điều trần khẩn cấp vào tháng 11, các luật sư của Guyana cho biết cuộc trưng cầu dân ý được thiết kế để chuẩn bị cho việc Venezuela chiếm đất. Paul Reichler, luật sư người Mỹ đại diện cho Guyana, nói với các thẩm phán tại phiên điều trần: “Đây là một ví dụ điển hình về việc thôn tính”.
Tổng thống Venezuela Nicolás Maduro và các đồng minh của ông đang khuyến khích cử tri trả lời “có” cho tất cả các câu hỏi trong cuộc trưng cầu dân ý vào Chủ nhật. Venezuela luôn coi Essequibo là của mình vì khu vực này nằm trong ranh giới của nước này trong thời kỳ thuộc địa của Tây Ban Nha và từ lâu nước này đã tranh chấp biên giới do các trọng tài quốc tế quyết định vào năm 1899, khi Guyana vẫn còn là thuộc địa của Anh.
Sau nhiều năm hòa giải không có kết quả, Guyana đã ra tòa án thế giới vào năm 2018, yêu cầu các thẩm phán ra phán quyết rằng quyết định biên giới năm 1899 là hợp lệ và mang tính ràng buộc. Venezuela lập luận rằng thỏa thuận năm 1966 nhằm giải quyết tranh chấp đã vô hiệu hóa cơ chế trọng tài ban đầu.
Tòa án đã ra phán quyết rằng vụ việc có thể được chấp nhận và có thẩm quyền xét xử, nhưng dự kiến sẽ mất nhiều năm để đi đến quyết định cuối cùng.
Việt Linh (Theo TheGuardian)