Thứ Ba là một ngày đầy kịch tính ở Thái Lan khi quốc hội ngăn chặn một cuộc khủng hoảng chính trị tiềm ẩn bằng cách cuối cùng đã bỏ phiếu bầu ra một thủ tướng mới với tư cách là một trong những nhân vật gây chia rẽ nhất đất nước trở về sau 15 năm sống lưu vong.
Các nhà lập pháp Thái Lan đã chọn ông trùm bất động sản và người mới chính trị Srettha Thavisin của đảng dân túy Pheu Thai làm thủ tướng thứ 30 của đất nước – một kết quả chấm dứt ba tháng bế tắc nhưng lại chứng kiến đảng này gia nhập liên minh cầm quyền với những kẻ thù quân sự lâu năm.
Srettha, 60 tuổi, đã nhận được 482 phiếu trong tổng số 747 phiếu có thể có ở cả hai viện quốc hội, nhiều hơn nhiều so với số phiếu cần thiết để bảo đảm chức thủ tướng.
Vào thứ Tư, Srettha đã nhận được sự tán thành của Nhà vua, được bổ nhiệm làm thủ tướng. Phát biểu sau buổi lễ, ông cho biết 4 năm tới sẽ có nhiều thay đổi và chính phủ của đảng Pheu Thai sẽ làm việc không mệt mỏi để cải thiện cuộc sống của người dân.
Sự trở lại của Thaksin Shinawatra, cựu thủ tướng bị lật đổ của Thái Lan và là tộc trưởng của phe chính trị Pheu Thai, đã tạo thêm một tầng âm mưu mới, với một số người ủng hộ chào đón sự trở lại của ông và những người khác ít chắc chắn hơn về những gì tương lai sẽ mang lại.
Một số nhà phân tích cho rằng sự trở lại của ông là một phần trong một thỏa thuận rộng rãi hơn với giới bảo hoàng và bảo thủ hùng mạnh của đất nước, liên quan đến việc giảm án tù hoặc có thể được ân xá để đổi lấy việc ngăn cản Đảng Tiến lên giành chiến thắng trong cuộc bầu cử ban hành các chính sách cải cách nhắm vào trọng tâm của vấn đề này.
Vậy tại sao thủ tướng đắc cử của Thái Lan không phải là lãnh đạo của đảng thắng cử?
Và tại sao đảng của Thaksin lại thỏa thuận với chính nhóm quân sự đã lật đổ ông và em gái ông Yingluck trong các cuộc đảo chính?
Tại sao đảng Move Forward chiến thắng lại không nắm quyền?
Điều đầu tiên cần biết là trong suốt phần lớn lịch sử hiện đại đầy đảo chính của mình, Thái Lan đã được điều hành bởi một nhóm nhỏ nhưng hùng mạnh duy trì mối quan hệ sâu sắc với quân đội, phe bảo hoàng và các cơ sở kinh doanh.
Trong những năm gần đây, cơ chế đó đã chứng kiến thách thức lớn nhất trong nhiều thập kỷ, khi giới trẻ kêu gọi cải cách sâu rộng.
Trong cuộc bầu cử vào tháng 5, các đảng tiến bộ đã chiếm đa số với các cử tri đưa ra lời chỉ trích mạnh mẽ đối với các nhà lãnh đạo được quân đội hậu thuẫn đã cai trị Thái Lan trong gần một thập niên kể từ cuộc đảo chính quân sự năm 2014.
Đây cũng là lần đầu tiên một đảng có liên hệ với Thaksin thất bại trong cuộc bầu cử trong hơn hai thập niên.
Đảng mới đến, Đảng Tiến lên, đã thu hút được một lượng lớn người ủng hộ trong giới trẻ Thái Lan nhờ cương lĩnh cải cách của họ, trong đó bao gồm những thay đổi về quân đội, kinh tế, phân cấp quyền lực và các kế hoạch cấp tiến nhằm sửa đổi luật khi quân nghiêm khắc của đất nước bất chấp những điều cấm kỵ xung quanh bất kỳ luật nào về tội khi quân.
Được các nhà phân tích ca ngợi là “người thay đổi cuộc chơi”, nền tảng đó tỏ ra phổ biến không chỉ trong giới trẻ Thái Lan mà còn cả một nhóm xã hội rộng lớn hơn, mệt mỏi với việc Thái Lan bị điều hành bởi cùng các thế lực cũ và đạt được rất ít tiến bộ trong các vấn đề như cải thiện sự phân phối tài sản công bằng hơn, nền kinh tế và triển vọng việc làm.
Move Forward đã giành được chiến thắng ấn tượng trong cuộc bầu cử nhưng không giành được đủ số ghế để thành lập chính phủ hoàn toàn. Nó thành lập một liên minh với các đảng có cùng chí hướng khác, bao gồm cả phe Á quân Pheu Thai.
Thượng viện đã chứng minh rào cản đầu tiên. Theo hiến pháp Thái Lan, được soạn thảo sau cuộc đảo chính quân sự năm 2014, Thượng viện không được bầu chọn gồm những người được quân đội bổ nhiệm và duy trì tiếng nói lớn trong việc ai có thể thành lập chính phủ và trở thành thủ tướng.
Nhiều nhà lập pháp bảo thủ cũng đặt vấn đề với cam kết của Move Forward nhằm cải cách tội khi quân và ngăn cản lãnh đạo đảng Pita Limjaroenrat trở thành thủ tướng trong cuộc bỏ phiếu quốc hội đầu tiên vào tháng 7.
Tòa án Hiến pháp sau đó đã đình chỉ Pita sau khi thụ lý các vụ kiện cáo buộc ông vi phạm luật bầu cử vì bị cáo buộc nắm giữ cổ phần trong một công ty truyền thông – những cáo buộc mà ông phủ nhận.
Liên minh tiến bộ nhanh chóng tan rã và Move Forward bước sang một bên để cho phép đối tác liên minh Pheu Thai nắm quyền và cố gắng thành lập chính phủ tiếp theo.
Pheu Thai sau đó cắt đứt quan hệ với đảng của Pita, loại bỏ đảng chiến thắng một cách hiệu quả, trích dẫn cam kết của Move Forward về việc thực hiện cải cách hoàng gia và thề sẽ không động đến khi quân hoặc đưa đảng này vào liên minh mới của mình.
Pheu Thai đã vận động để đưa quân đội ra khỏi chính trị và nhiều lần tuyên bố sẽ không thành lập liên minh với các đảng ủng hộ quân đội.
Cuối cùng họ đã làm điều ngược lại.
Trong nỗ lực bảo đảm đủ số phiếu để Srettha nhậm chức, họ đã đạt được thỏa thuận với hai đảng được quân đội hậu thuẫn có liên quan đến cuộc đảo chính lật đổ chính phủ Pheu Thai do chị gái của Thaksin là Yingluck Shinatwatra đứng đầu vào năm 2014.
Một thỏa thuận giữa Pheu Thai và các đảng liên kết với quân đội từng là điều không thể tưởng tượng được.
Cho đến năm nay, các đảng chính trị liên minh với Thaksin đã giành được nhiều ghế nhất trong mọi cuộc bầu cử kể từ năm 2001, nhưng đã phải vất vả để giữ quyền lực do quân đội phát huy ảnh hưởng của mình, dù thông qua đảo chính hay các biện pháp khác.
Thitinan Pongsudhirak, giáo sư khoa học chính trị tại Đại học Chulalongkorn, cho biết: “Mối quan hệ của Pheu Thai với quân đội cho đến nay vẫn còn nhiều tranh cãi và đối địch.”
“Thật mỉa mai với tôi rằng Thaksin và Pheu Thai dưới sự lãnh đạo của Thaksin hiện đang thực sự hợp tác và giúp đỡ chính những nhà lãnh đạo quân sự đã hạ bệ họ trước đây, những người đã phế truất họ.”
Các nhà quan sát chính trị đã suy đoán rằng thỏa thuận này là một cách để hai thế lực từ lâu đã thống trị nền chính trị Thái Lan loại bỏ Move Forward khỏi phương trình và bảo đảm hiện trạng không bị đe dọa bởi những cải cách được đề xuất.
Thitinan nói: “Một sự đánh đổi khác trong thỏa thuận là Pheu Thai sẽ lãnh đạo chính phủ và ngăn Move Forward đưa ra những cải cách về chế độ quân chủ và quân đội”.
Sự trở lại của Thaksin tạo thêm một bước ngoặt khác
Sự trở lại của Thaksin đã làm tăng thêm nhiều suy đoán về hướng đi tương lai của nền chính trị Thái Lan.
Người đứng đầu triều đại chính trị nổi tiếng và là chủ sở hữu cũ của Câu lạc bộ bóng đá Manchester City, giữ chức thủ tướng từ năm 2001 đến năm 2006 khi ông bị lật đổ trong một cuộc đảo chính quân sự. Ông trở lại Thái Lan một thời gian ngắn trước khi trốn khỏi đất nước vào năm 2008 vì bị kết án tham nhũng.
Là một nhân vật gây chia rẽ, Thaksin là một tỷ phú, ông trùm viễn thông, người đã xây dựng quyền lực chính trị của mình dựa trên các chính sách được người nghèo ở nông thôn Thái Lan ưa chuộng, những người chiếm phần lớn dân số cả nước . Nhưng các chính sách của ông không được lòng giới tinh hoa giàu có và những người bảo thủ trong nước, những người cáo buộc Thaksin là một nhà dân túy nguy hiểm và tham nhũng.
Việc ông bị lật đổ đã thúc đẩy một phong trào phản kháng phát triển qua nhiều năm thành các cuộc biểu tình “áo đỏ” lan rộng nhưng bị dập tắt một cách bạo lực vào năm 2010.
Bất chấp sự vắng mặt của Thaksin, ông vẫn giữ được ảnh hưởng to lớn đến chính trị Thái Lan.
Các nhà phân tích cho rằng Thaksin có thể đã đạt được thỏa thuận với chính quyền Thái Lan để được trở về – dựa trên những kết án của tòa án và các cáo buộc chống lại ông – để đổi lấy việc giảm án tù, đối xử khoan dung hoặc có thể được ân xá.
Thitinan nói: “Bản chất của Thaksin là thực hiện các giao dịch. “Thật vô nghĩa khi ông ta phải chịu đựng sự khó khăn trong tù cho đến khi anh ta 83 tuổi. Chắc chắn phải có sự hiểu biết nào đó.”
Cục Cải huấn Thái Lan cho biết ông Thaksin đã bị kết án 8 năm tù vì tội tham nhũng khi đến nơi và bị giữ “để cách ly trong phòng đặc biệt” trước khi được chuyển đến bệnh viện hôm thứ Tư do tức ngực, huyết áp cao và nồng độ oxy thấp.
Bộ cho biết bệnh tim tiềm ẩn của ông ta không thể điều trị được tại bệnh viện nhà tù và ông ta sẽ cần được chăm sóc chuyên khoa.
Điều đó có nghĩa là khả năng ông ta thực sự nhìn thấy bên trong phòng giam lúc này là rất nhỏ.
Tiếp theo là gì?
Thủ tướng đắc cử Strettha cần phải được Quốc vương Thái Lan Vajirusongkorn phê chuẩn trước khi ông có thể tuyên thệ nhậm chức.
Trước khi tham gia chính trường, nhà phát triển bất động sản giàu có, không phải là thành viên quốc hội, từng làm giám đốc điều hành cho Procter & Gamble ở Thái Lan và sau đó cùng anh trai thành lập công ty bất động sản Sansiri.
Theo Bangkok Post, công ty đã đạt doanh thu 34,9 tỷ baht (999 triệu USD) vào năm ngoái.
Tờ báo đưa tin vợ ông là bác sĩ chuyên về thuốc chống lão hóa.
Srettha cho biết ông không phải là người của Thaksin và muốn tập trung vào việc khắc phục tình trạng bất bình đẳng thu nhập ở Thái Lan, thúc đẩy quyền LGBTQ+ bao gồm hôn nhân đồng giới, loại bỏ tận gốc nạn tham nhũng và đưa đất nước trở lại sân khấu thế giới.
Srettha trước đó đã nói với CNN: “Tôi muốn trở thành một thủ tướng có thể tạo ra sự khác biệt”.
Nhưng với liên minh 11 thành viên bao gồm những đối thủ gay gắt, không rõ liệu Srettha và Pheu Thai có thể cai trị hiệu quả hay không.
Một số nhà phân tích cho rằng ngay cả liên minh này cũng sẽ tốt hơn chính quyền được quân đội hậu thuẫn của Prayut Chan-o-cha trước đó.
“Tiêu chuẩn này rất thấp,” Thitinan nói. “Pheu Thai biết công việc của chính phủ, họ sẽ biết cách hoàn thành một số công việc… Sẽ không có những cáo buộc tham nhũng nhưng nó có thể khiến Thái Lan hành động nhiều hơn trước.”
Tuy nhiên, bị lãng quên trong sự hỗn loạn chính trị này là hàng triệu cử tri mà đảng được lựa chọn đã bị ngăn cản thành lập chính phủ sau các cuộc bầu cử dân chủ.
“Bức tranh lớn thực sự là cuộc khủng hoảng của nền dân chủ Thái Lan,” Thitinan nói.
Việt Linh (Theo CNN)