Quốc hội Israel hôm thứ Hai đã thông qua luật tước quyền của Tòa án Tối cao trong việc ngăn chặn các quyết định của chính phủ, phần đầu tiên của cuộc đại tu tư pháp theo kế hoạch đã gây chia rẽ sâu sắc trong xã hội Israel và bị Tòa Bạch Ốc chỉ trích gay gắt.
Dự luật gây tranh cãi được thông qua với số phiếu 64-0 tại Knesset. Tất cả các thành viên của liên minh cầm quyền đã bỏ phiếu ủng hộ dự luật, trong khi tất cả các nhà lập pháp đối lập bước ra khỏi phòng khi cuộc bỏ phiếu đang diễn ra.
Rất đông người biểu tình tức giận tập trung bên ngoài, cố gắng chặn lối vào tòa nhà. Theo Cảnh sát Israel, họ đã phải đối mặt với hàng rào thép gai và vòi rồng và ít nhất 19 người đã bị bắt giữ.
Hàng ngàn quân nhân dự bị – bao gồm hơn 1.100 sĩ quan Lực lượng Không quân – đã nói ngay cả trước khi dự luật được thông qua rằng họ sẽ từ chối tình nguyện thực hiện nghĩa vụ nếu điều đó xảy ra.
Cựu Thủ tướng Israel Yair Lapid cho biết ông sẽ đệ đơn lên Tòa án Tối cao vào thứ Ba để ngăn chặn luật này và kêu gọi quân nhân dự bị không từ chối phục vụ cho đến khi tòa án đưa ra phán quyết.
Cái gọi là luật hợp lý lấy đi quyền của Tòa án Tối cao trong việc ngăn chặn các quyết định của chính phủ bằng cách tuyên bố chúng là vô lý. Việc thông qua nó có thể gây ra một cuộc khủng hoảng hiến pháp – nếu tòa án tuyên bố bản thân luật này là không hợp lý.
Phong trào vì Chính phủ Chất lượng, một tổ chức phi chính phủ của Israel, đã đệ đơn lên Tòa án Tối cao ngay sau khi cuộc bỏ phiếu diễn ra, yêu cầu tòa án tuyên bố luật này là bất hợp pháp với lý do nó làm thay đổi cấu trúc cơ bản của nền dân chủ Israel và yêu cầu ngăn chặn việc thực thi luật này cho đến khi tòa án ra phán quyết.
Thủ tướng Benjamin Netanyahu, người đã rời bệnh viện vào sáng thứ Hai sau khi được gắn máy điều hòa nhịp tim, đã thúc đẩy dự luật thông qua bất chấp đồng minh quan trọng nhất của Israel, Hoa Kỳ, ngày càng đưa ra những cảnh báo mạnh mẽ không được làm như vậy.
Sau đó, ông nói rằng việc thông qua luật là một “hành động dân chủ” cần thiết và ông đang “thực hiện ý nguyện của cử tri” trong một bài phát biểu trước quốc gia. Ông cũng kêu gọi những người dự bị không từ chối phục vụ. Ông nói: “Lời kêu gọi từ chối gây tổn hại đến an ninh của tất cả công dân của đất nước.”
Trong một bước đi hết sức bất thường, Tổng thống Hoa Kỳ Joe Biden đã cân nhắc về chính sách này và cảnh báo rằng việc vội vàng thực hiện các thay đổi mà không có sự đồng thuận rộng rãi sẽ dẫn đến sự xói mòn các thể chế dân chủ và có thể làm suy yếu quan hệ Hoa Kỳ-Israel.
“Với hàng loạt các mối đe dọa và thách thức mà Israel đang phải đối mặt lúc này, các nhà lãnh đạo Israel không nên vội vàng làm điều này – trọng tâm nên là tập hợp mọi người lại với nhau và tìm kiếm sự đồng thuận,” Biden nói trong một tuyên bố hôm Chủ nhật.
Biden đã nêu quan ngại trực tiếp với Netanyahu trong một cuộc điện thoại vào tuần trước và sau đó gọi nhà báo Thomas Friedman của chuyên mục New York Times đến Phòng Bầu dục để nói rõ lập trường của mình về cuộc đại tu tư pháp.
Phát biểu sau khi Knesset thông qua dự luật vào thứ Hai, Nhà Trắng cho biết “thật không may là cuộc bỏ phiếu hôm nay diễn ra với đa số mỏng nhất có thể.”
Thị trường chứng khoán Israel giảm sau cuộc bỏ phiếu, chỉ số chính của nó, TA-35, giao dịch thấp hơn 2%. Đồng Shekel của Israel cũng yếu hơn so với đồng đô la, chỉ giảm dưới 1%.
Chưa có dấu hiệu dừng biểu tình
Cuộc tranh luận gay gắt về kế hoạch đại tu tư pháp đã trở thành cuộc chiến giành linh hồn của nhà nước Israel. Nó đã đọ sức với một liên minh gồm các nhóm cánh hữu và tôn giáo chống lại các bộ phận tự do, thế tục của xã hội Israel và gây ra các cuộc biểu tình dài nhất và lớn nhất trong lịch sử 75 năm của đất nước.
Cuộc chiến đang diễn ra trong bối cảnh của một số bạo lực tồi tệ nhất trong nhiều năm. Số người Palestine, các chiến binh và thường dân bị lực lượng Israel sát hại ở Bờ Tây đang ở mức cao nhất trong gần hai thập kỷ. Điều này cũng đúng với người Israel và người nước ngoài – hầu hết là thường dân – thiệt mạng trong các cuộc tấn công của người Palestine.
Israel, quốc gia không có hiến pháp thành văn và không có thượng viện của quốc hội, đã có một Tòa án Tối cao tương đối quyền lực, điều mà những người ủng hộ những thay đổi cho rằng là có vấn đề. Đồng thời, Tòa án Tối cao là cơ quan duy nhất kiểm tra quyền lực của Knesset và chính phủ, vì các nhánh hành pháp và lập pháp luôn được kiểm soát bởi cùng một liên minh cầm quyền.
Ông Netanyahu và các đồng minh của ông gọi các biện pháp này là “cải cách” và nói rằng họ cần phải cân bằng lại quyền lực giữa tòa án, các nhà lập pháp và chính phủ. Các phần khác của kế hoạch đại tu vẫn chưa được Knesset bỏ phiếu sẽ trao cho liên minh của ông Netanyahu nhiều quyền kiểm soát hơn đối với việc bổ nhiệm các thẩm phán và sẽ loại bỏ các cố vấn pháp lý độc lập khỏi các bộ của chính phủ.
Những người phản đối kế hoạch gọi đó là một cuộc “đảo chính” và nói rằng nó đe dọa biến Israel thành một chế độ độc tài bằng cách loại bỏ các biện pháp kiểm tra quan trọng nhất đối với các hành động của chính phủ.
Ông Netanyahu buộc phải tạm dừng quy trình lập pháp vào đầu năm nay, nhưng đã nối lại vào đầu tháng này. Ông đã lập luận rằng Tòa án Tối cao đã trở thành một nhóm tinh hoa, hẹp hòi không đại diện cho người dân Israel.
Nhưng những người chỉ trích nói rằng ông Netanyahu đang thúc đẩy cuộc đại tu một phần để bảo vệ ông khỏi phiên tòa xét xử tham nhũng của chính ông, nơi ông phải đối mặt với các cáo buộc gian lận, hối lộ và bội tín.
Một dự luật khác, đã được biểu quyết thông qua vào tháng 3, gây khó khăn hơn cho một thủ tướng đương nhiệm bị tuyên bố là không phù hợp với chức vụ, hạn chế các lý do không đủ năng lực về thể chất hoặc tinh thần và yêu cầu chính thủ tướng hoặc 2/3 thành viên nội các bỏ phiếu cho tuyên bố đó.
Bất chấp chiến thắng hôm thứ Hai, ông Netanyahu có thể sẽ phải đối mặt với nhiều áp lực hơn đối với các cải cách.
Các cuộc biểu tình rầm rộ đã nhấn chìm Israel kể từ khi các cải cách được công bố lần đầu tiên vào tháng 1 và khó có thể dừng lại ngay bây giờ. Sau khi nghe luật được thông qua, những người biểu tình bên ngoài Knesset bắt đầu diễu hành xung quanh, hô vang “Chúng tôi sẽ không bỏ cuộc. Chúng tôi sẽ không bỏ cuộc cho đến khi tình hình ở đây tốt hơn”.
Hiệp hội Luật sư Israel đã chuẩn bị một thách thức pháp lý đối với dự luật, nhóm luật sư cho biết hôm Chủ nhật. Tuyên bố cũng cảnh báo rằng họ sẽ đóng cửa “như một hành động phản đối quy trình lập pháp phản dân chủ”. Điều đó có nghĩa là Đoàn luật sư sẽ không cung cấp các dịch vụ chuyên nghiệp cho các thành viên của mình, chứ không phải luật sư sẽ đình công.
Hiệp hội Y khoa Israel cho biết họ sẽ đình công vào thứ Ba để đáp lại luật được thông qua, chủ tịch Zion Hagi của hiệp hội này tuyên bố hôm thứ Hai. IMA cho biết cuộc đình công sẽ không ảnh hưởng đến Jerusalem do các cuộc biểu tình đang diễn ra ở đó và các hoạt động như lọc máu và điều trị ung thư sẽ tiếp tục trong thời gian đình công.
IMA cho biết thêm luật này “sẽ gây ra những hậu quả nghiêm trọng đối với hệ thống y tế, bệnh nhân và bác sĩ”.
Liên đoàn lao động bảo trợ của Israel, Histadrut, đã cảnh báo ngay sau khi chính phủ thông qua dự luật hợp lý rằng nếu chính phủ tiếp tục đơn phương lập pháp, sẽ có những hậu quả nghiêm trọng.
Luật vẫn cần được đóng dấu cao su bởi Tổng thống Israel Isaac Herzog, một thủ tục theo hệ thống chính trị của Israel.
Việt Linh (Theo Al Jazeera)