Quốc hội Israel hôm thứ Hai đã thông qua một đạo luật gây tranh cãi tước bỏ quyền của Tòa án Tối cao trong việc tuyên bố các quyết định của chính phủ là vô lý, đạo luật đầu tiên trong cuộc đại tu tư pháp trên diện rộng mà các nhà phân tích cho rằng có khả năng làm sâu sắc thêm cuộc khủng hoảng mà đất nước đang phải đối mặt.
Dự luật sửa đổi Luật cơ bản của Israel điều chỉnh ngành tư pháp bằng cách tước bỏ quyền phủ quyết của tòa án đối với các quyết định của chính phủ theo học thuyết pháp lý về “tính hợp lý”. Theo các cuộc thăm dò dư luận, hàng triệu người đã phản đối sự thay đổi này, mà các nhà phê bình cho rằng sẽ làm xói mòn tính độc lập của các tòa án và gây tổn hại cho nền dân chủ của Israel.
Quốc hội Israel, Knesset, đã thông qua luật bất chấp nhiều tháng phản đối và áp lực nặng nề từ đồng minh thân cận nhất của Israel, Hoa Kỳ. Dự luật được thông qua với số phiếu 64-0. Tất cả các thành viên của liên minh cầm quyền đã bỏ phiếu ủng hộ, trong khi tất cả các nhà lập pháp đối lập bước ra khỏi phòng để phản đối khi cuộc bỏ phiếu đang diễn ra.
Giống như hệ thống chính phủ của Anh, Israel không có hiến pháp thành văn. Thay vào đó, nó dựa trên 13 Luật cơ bản, cũng như các tiền lệ phán quyết của tòa án mà một ngày nào đó có thể trở thành hiến pháp. Điều đó khiến Tòa án Tối cao trở thành cơ quan kiểm tra duy nhất đối với các nhánh hành pháp và lập pháp của chính phủ, một quyền lực mà cuộc bỏ phiếu hôm thứ Hai đã hạn chế.
Các chuyên gia cho rằng tòa án có thể sẽ bác bỏ sửa đổi, điều này có thể dẫn đến một cuộc đối đầu giữa chính phủ và cơ quan tư pháp.
Từ các cuộc biểu tình leo thang và sự bất tuân quân sự có thể xảy ra, đến nỗ lực của tòa án để phán quyết luật mới là không hợp lệ, những ngày và tuần tới sẽ thử thách Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu và sự sẵn sàng của liên minh cực hữu của ông để thách thức dư luận.
Đây là những gì có thể xảy ra tiếp theo:
Tòa án có thể áp dụng một biện pháp ngăn chặn tạm thời đối với luật pháp
Một số nhóm đã kháng cáo lên Tòa án Tối cao để bãi bỏ luật này và các chuyên gia cho biết tòa án có khả năng sẽ tiếp nhận vụ việc.
Nếu đúng như vậy, bước đầu tiên có thể là tạm thời ngăn chặn luật, điều này sẽ ngăn không cho luật được thực thi cho đến khi tòa án đánh giá tính hợp pháp của nó.
Việc bãi bỏ một Luật Cơ bản sẽ là lãnh thổ chưa được khám phá đối với Tòa án Tối cao, mặc dù tòa án đã xem xét và bình luận về các Luật Cơ bản trước đó.
Vào năm 2021, tòa án đã vạch ra những trường hợp rất hẹp mà theo đó Luật cơ bản có thể bị hủy bỏ. Một số kiến nghị đã được đệ trình thách thức tính hợp hiến của Luật Nhà nước Quốc gia. Trong khi tòa án không bác bỏ luật, Chủ tịch Tòa án Tối cao Esther Hayut nói rằng “có một hạn chế, cực kỳ hạn hẹp, mà Knesset đương nhiên phải thực hiện với chức năng là cơ quan cấu thành, đó là nó không thể hủy bỏ bản chất của Israel với tư cách là một Do Thái và nhà nước dân chủ thông qua một Luật cơ bản.”
Tòa án có thể bác bỏ một Luật cơ bản nếu nó gây nguy hiểm cho các nguyên tắc dân chủ, chẳng hạn như những nguyên tắc gây ra “đòn chí mạng đối với các cuộc bầu cử tự do và công bằng, các quyền cơ bản của con người, sự phân chia quyền lực, pháp quyền và tư pháp độc lập,”.
Barak Medina, giáo sư tại Khoa Luật của Đại học Do Thái ở Jerusalem, cho biết tòa án có khả năng biện minh cho việc bãi bỏ luật này thông qua nguyên tắc về các giá trị dân chủ cốt lõi của Israel.
“(Nó) đôi khi được gọi là sửa đổi hiến pháp vi hiến,” Medina nói rằng: “Knesset bị hạn chế ở chỗ bắt buộc phải tôn trọng các giá trị cốt lõi, các khía cạnh cốt lõi của nền dân chủ.”
Ông nói, tòa án có thể thách thức luật bằng cách sử dụng học thuyết này, do “sự cắt giảm đáng kể quyền hạn của tòa án” trong dự luật.
Mặc dù tòa án có thể cố gắng phản đối luật dựa trên những lý do này, nhưng quá trình này sẽ khó khăn do bản chất của hệ thống pháp luật của Israel.
Yohanan Plesner, Chủ tịch Viện Dân chủ Israel ở Jerusalem, nói với CNN: “Israel đang ở trong một tình huống đặc biệt vì chúng tôi không có các thủ tục đặc biệt để sửa đổi hiến pháp. Bởi vì chúng tôi không có hiến pháp, một trong những điều chúng tôi đã bỏ lỡ… là các thủ tục đặc biệt đối với Luật Cơ bản.”
Plesner lưu ý rằng điều này làm cho hệ thống pháp luật của Israel “đặc biệt dễ bị lạm dụng hiến pháp”, vì với đa số đơn giản, người ta có thể thực hiện “những thay đổi sâu rộng về hiến pháp” hoặc thậm chí tuyên bố một sửa đổi hợp hiến khi không.
Ông nói “sự linh hoạt bổ sung” này theo truyền thống đã tạo ra nhiều chỗ hơn cho “sự can thiệp của tòa án và diễn giải của tòa án”.
Khi được hỏi liệu chính phủ Israel có tuân thủ phán quyết của Tòa án Tối cao bãi bỏ luật này hay không, Bộ trưởng Bộ Chiến lược Israel Ron Dermer cho biết: “Chính phủ sẽ luôn tuân thủ và tuân thủ luật pháp ở Israel… Bởi vì chúng tôi có Nhà nước pháp quyền Israel. Những gì chúng tôi không có là quy tắc của thẩm phán. Chúng tôi có pháp quyền.”
Các cuộc biểu tình và đình công có thể leo thang
Các chuyên gia cho biết Tòa án Tối cao có thể bị ảnh hưởng bởi những gì đang xảy ra trên đường phố Israel, khi các cuộc biểu tình và đình công dự kiến sẽ leo thang.
Medina nói: “Các tòa án không hoạt động tách biệt với những gì đang diễn ra trong xã hội. Tình hình hiện tại ở Israel – thực tế là chúng tôi đang ở trong một cuộc khủng hoảng chưa từng có, khủng hoảng nội bộ – là điều mà tòa án nhận thức rõ.”
Hàng ngàn người đã bao vây tòa nhà quốc hội và Tòa án Tối cao vào thứ Hai, và vào thứ Ba, Hiệp hội Y tế Israel cho biết họ sẽ đình công trong 24 giờ để đáp lại đạo luật mà chủ tịch hiệp hội gọi là “rộng và nguy hiểm”.
IMA cho biết luật này “sẽ gây ra những hậu quả nghiêm trọng đối với hệ thống y tế, bệnh nhân và bác sĩ”.
Trên đường phố, những người biểu tình đã cam kết tiếp tục cuộc chiến chống lại gói cải cách tư pháp.
“Chúng tôi đã bắt đầu cuộc đấu tranh kiên quyết cách đây bảy tháng để cứu công nghệ cao và nền kinh tế Israel. Hôm qua là một ngày đen tối, bước đầu tiên làm tổn hại đến địa vị của tòa án, nhưng điều quan trọng đối với chúng tôi là phải nói rằng chúng tôi không bỏ cuộc, không phải cho đất nước của chúng tôi, không phải cho nền kinh tế, và không phải cho ngành công nghiệp tuyệt vời mà chúng tôi có được xây dựng ở đây trong hơn 30 năm qua,” đọc một tuyên bố từ nhóm phản đối Công nghệ cao, đại diện cho một số nhà lãnh đạo trong ngành công nghệ và khởi nghiệp của đất nước.
Plesner cho biết, trừ khi cuộc khủng hoảng được giải quyết, Israel sẽ tiếp tục duy trì ổn định có thể gây ra những tác động nguy hiểm về lâu dài. Tuy nhiên, Israel dự kiến sẽ không thấy các phiếu bầu bổ sung cho các dự luật đại tu khác cho đến khi Knesset triệu tập lại vào tháng 10.
Ông Netanyahu hôm thứ Hai nói rằng chính phủ của ông “sẵn sàng thảo luận mọi thứ ngay lập tức và thực hiện điều đó trong vòng đàm phán trong giờ nghỉ giải lao và đạt được thỏa thuận toàn diện về mọi thứ, và nếu cần, chúng tôi sẽ thêm thời gian, cho đến cuối tháng 11.”
Quân nhân dự bị có thể từ chối phục vụ
Sự phản đối đối với cuộc đại tu cũng đã lan rộng đến cơ sở an ninh của Israel, với hàng nghìn thành viên của quân đội phản đối luật này, trong đó có hơn 1.000 quân dự bị của Lực lượng Không quân đe dọa ngừng phục vụ.
Sau cuộc bỏ phiếu hôm thứ Hai, ông Netanyahu đã kêu gọi quân đội đứng ngoài chính trường và kêu gọi những người dự bị không từ chối phục vụ, như một số người đã làm trước đây để phản đối cuộc đại tu.
Plesner cho biết bất đồng chính kiến trong quân đội có thể gây ra rủi ro an ninh cho Israel vì “không phải một phần đáng kể của lực lượng dự bị về cơ bản là nghỉ hưu để phản đối.”
Tuy nhiên, nếu có một cuộc đụng độ công khai giữa chính phủ và cơ quan tư pháp, nơi việc lựa chọn bên nào trở nên không thể tránh khỏi, quân đội có thể sẽ đứng về phía tòa án, Medina nói.
Ông nói thêm, các quyết định của quân đội cũng có thể đóng vai trò như một “tác dụng răn đe” đối với liên minh của ông Netanyahu.
“Trong quá khứ, các chính phủ Israel, tất cả các chính phủ thuộc mọi hình dạng và màu da, sẽ không coi thường lời cầu xin của các nhà lãnh đạo cơ sở quốc phòng,” Plesner nói, đồng thời lưu ý rằng sự chia rẽ ngày càng sâu sắc trong xã hội có tác động trực tiếp đến an ninh của Israel.
“Chính phủ đã nhận thức được điều đó và quyết định bỏ qua nó,” ông nói. “Và điều này rất đáng ngạc nhiên.”
Các nhà phân tích cho biết, trong khi các mối đe dọa đối với an ninh quốc gia của Israel trước đây đã hàn gắn sự chia rẽ trong xã hội Israel, thì chúng có thể không đủ để giải quyết các xung đột trong cuộc đại tu.
Medina nói, trừ khi có một mối đe dọa ngay lập tức, “phong trào phản đối sẽ kiên cường”.
Thời điểm khó khăn phía trước cho quan hệ Mỹ-Israel
Tòa Bạch Ốc mô tả cuộc bỏ phiếu hôm thứ Hai là “đáng tiếc” và kêu gọi “đồng thuận” giữa các cuộc biểu tình.
“Là một người bạn lâu năm của Israel, Tổng thống Biden đã bày tỏ công khai và riêng tư quan điểm của mình rằng những thay đổi dân chủ lớn để tồn tại lâu dài phải có sự đồng thuận rộng rãi nhất có thể,” Thư ký Báo chí Tòa Bạch Ốc Karine Jean-Pierre cho biết sau khi cuộc bỏ phiếu được thông qua. “Thật không may là cuộc bỏ phiếu ngày hôm nay đã diễn ra với đa số mỏng nhất có thể.”
Dermer, bộ trưởng Israel, nói rằng Biden đã không trực tiếp yêu cầu Netanyahu hủy bỏ luật.
Trong một cuộc phỏng vấn với New York Times, Martin Indyk và Dan Kurtzer, cựu đại sứ Hoa Kỳ tại Israel, cho biết đã đến lúc bắt đầu xem xét lại khoản viện trợ của Hoa Kỳ cho Israel, mà theo Bộ Ngoại giao lên tới hơn 3,8 tỷ đô la hàng năm.
Mỹ chưa bao giờ công khai xem xét việc rút viện trợ cho Israel, nhưng các nhà lập pháp Mỹ đã kêu gọi viện trợ đi kèm với các điều kiện.
Ông Indyk cho biết Israel chưa từng đối mặt với “mối đe dọa như thế này đối với sự thống nhất do một chính phủ cực đoan gây ra. Điều đó rất nguy hiểm không chỉ đối với sự gắn kết nội bộ của Israel mà còn đối với thông điệp mà nước này gửi cho kẻ thù của mình.”
Việt Linh (Theo Euro News)