(AP) – Tối cao Pháp viện Hoa Kỳ hôm thứ Năm ra phán quyết rằng các tiểu bang có thể chặn Planned Parenthood – tổ chức cung cấp dịch vụ phá thai lớn nhất nước Mỹ – khỏi việc nhận tiền Medicaid cho các dịch vụ chăm sóc sức khỏe như kế hoạch hóa gia đình và tầm soát ung thư.
Phán quyết với tỷ lệ 6–3 do Thẩm phán Neil Gorsuch chấp bút, được toàn bộ các thẩm phán bảo thủ ủng hộ, tuy không trực tiếp liên quan đến vấn đề phá thai, nhưng diễn ra trong bối cảnh Đảng Cộng hòa đang đẩy mạnh chiến dịch cắt giảm ngân sách đối với tổ chức này trên toàn quốc. Quyết định cũng đồng nghĩa với việc Planned Parenthood mất đi con đường pháp lý chủ chốt để duy trì dòng tài trợ Medicaid: các vụ kiện do bệnh nhân đệ trình.
Các thẩm phán cho rằng dù luật Medicaid cho phép bệnh nhân lựa chọn nhà cung cấp dịch vụ y tế, điều đó không đồng nghĩa với một quyền có thể được cưỡng chế qua tòa án. Ba thẩm phán tự do bất đồng với phán quyết trong vụ kiện bắt nguồn từ bang South Carolina.
Mặc dù ngân sách công không được sử dụng cho việc phá thai, nhiều bệnh nhân Medicaid vẫn tìm đến Planned Parenthood vì tổ chức này cung cấp các dịch vụ khác như tránh thai và tầm soát ung thư – trong bối cảnh khó tìm được bác sĩ nhận bệnh nhân có bảo hiểm công, theo lý giải của tổ chức.
Bang South Carolina và phán quyết lịch sử
Thống đốc South Carolina, ông Henry McMaster, thành viên Đảng Cộng hòa, khẳng định Planned Parenthood không nên nhận bất kỳ khoản tiền nào từ người đóng thuế. Dự luật ngân sách do Tổng thống Donald Trump hậu thuẫn cũng cắt giảm tài trợ Medicaid cho tổ chức này – điều có thể dẫn đến việc đóng cửa khoảng 200 trung tâm, phần lớn nằm ở các bang nơi phá thai vẫn hợp pháp, theo Planned Parenthood.
Ông McMaster bắt đầu nỗ lực chặn ngân sách Medicaid từ năm 2018 nhưng bị ngăn lại sau khi Julie Edwards, một bệnh nhân mắc bệnh tiểu đường, khởi kiện vì muốn tiếp tục nhận thuốc tránh thai tại Planned Parenthood – do mang thai có thể gây nguy hiểm đến tính mạng. Cô dựa vào điều khoản trong luật Medicaid cho phép bệnh nhân lựa chọn nhà cung cấp đủ điều kiện.
South Carolina lập luận rằng bệnh nhân không nên được phép khởi kiện như vậy, và viện dẫn các án lệ tương tự ở các bang như Texas. Tối cao Pháp viện đồng tình với lập luận này.
“Việc có cho phép cá nhân kiện tụng hay không là một quyết định chính sách nhạy cảm, liên quan đến việc cân nhắc lợi ích và chi phí – thuộc về các nhà lập pháp, không phải thẩm phán,” Thẩm phán Gorsuch viết. Ông cũng cho biết bệnh nhân vẫn có thể kháng cáo qua các quy trình hành chính nếu bị từ chối dịch vụ.
Phản ứng và tác động
Thống đốc McMaster tuyên bố bang của ông đã “đứng lên bảo vệ sự thiêng liêng của sự sống và quyền hạn của South Carolina – và hôm nay, chúng tôi đã chiến thắng.”
Phát ngôn viên Tòa Bạch Ốc Harrison Fields gọi đây là “một chiến thắng lớn của lẽ thường” và cho rằng phán quyết củng cố quan điểm của tổng thống rằng chính sách phá thai nên do từng bang tự quyết định.
Trong phần phản đối, Thẩm phán Ketanji Brown Jackson – cùng hai thẩm phán tự do khác – cảnh báo rằng quyết định sẽ “gây tổn hại rõ rệt đến con người thật.”
“Điều này sẽ tước đi quyền tự do sâu sắc của nhiều người dân South Carolina và hàng triệu người khác trên khắp đất nước: quyền được chọn ai chăm sóc mình vào những lúc mong manh nhất,” bà viết.
Planned Parenthood lên tiếng
Planned Parenthood cho biết phán quyết sẽ cản trở hàng triệu bệnh nhân Medicaid tại South Carolina tiếp cận các dịch vụ như tầm soát bệnh. Phía bang không hề cáo buộc Planned Parenthood cung cấp dịch vụ kém chất lượng – tổ chức này cho rằng quyết định mang động cơ chính trị.
“Thay vì để bệnh nhân quyết định nơi điều trị, bây giờ bang sẽ quyết định thay họ,” Katherine Farris, Giám đốc Y khoa của Planned Parenthood South Atlantic, tuyên bố. “Trong thời điểm tài chính khó khăn như hiện nay, điều đó đồng nghĩa với việc tự do của họ bị tước đoạt.”
Lãnh đạo Planned Parenthood toàn quốc, Alexis McGill Johnson, cảnh báo rằng các bang bảo thủ khác có thể sẽ noi theo South Carolina trong việc cắt giảm ngân sách, từ đó tạo nên một “lệnh cấm phá thai qua đường vòng.”
Theo dữ liệu, bệnh nhân Medicaid chỉ chiếm khoảng 3,5% số bệnh nhân của Planned Parenthood tại South Carolina, và do bang này chưa mở rộng chương trình Medicaid, khoản hoàn trả không đủ chi trả cho chi phí tầm soát bệnh – phát ngôn viên Molly Rivera cho biết.
Dù mất tài trợ, tổ chức khẳng định sẽ tiếp tục phục vụ phụ nữ có nhu cầu tại South Carolina, nhưng sẽ không gửi hóa đơn cho chính phủ.
“Điều này không khiến chúng tôi đóng cửa – dù Thống đốc có muốn đến đâu,” phát ngôn viên Vicki Ringer nói.
Lo ngại về khả năng tiếp cận y tế trên toàn quốc
Gần 25% dân số Hoa Kỳ sử dụng Medicaid. Theo các tài liệu tòa án từ Hiệp hội Ung thư Hoa Kỳ và các tổ chức y tế công khác, kiện tụng là cách duy nhất giúp bệnh nhân bảo vệ quyền lựa chọn bác sĩ. Việc mất quyền này có thể dẫn đến tình trạng thiếu tiếp cận y tế, đặc biệt ở vùng nông thôn.
Luật sư Julian Polaris, người chuyên tư vấn cho các chương trình y tế bang, cho rằng các vụ kiện cá nhân là công cụ giám sát cần thiết vì “không thể mong chờ cơ quan chức năng giám sát toàn diện các yêu cầu liên bang ở mọi bang mọi lúc.” Ông đặt ra nghi vấn liệu bệnh nhân còn có thể kiện để đòi hỏi các dịch vụ y tế cần thiết hay không sau phán quyết này.
Tại bang South Carolina, khoảng 90.000 đô la tiền tài trợ Medicaid mỗi năm được chuyển cho Planned Parenthood – chỉ là một phần rất nhỏ trong tổng chi tiêu Medicaid của bang. South Carolina đã cấm phá thai sau khoảng sáu tuần thai kỳ, kể từ khi Tối cao Pháp viện bãi bỏ quyền phá thai trên toàn quốc vào năm 2022.
Nhóm vận động pháp lý bảo thủ theo Thiên Chúa giáo, Alliance Defending Freedom – đại diện cho giới chức South Carolina trong vụ kiện – cho biết phán quyết này sẽ cho phép bang điều phối ngân sách Medicaid đến các dịch vụ được gọi là “chăm sóc sức khỏe toàn diện” dành cho người thu nhập thấp.
