Trước đây có một vị Tổng thống giàu có thuộc Đảng Cộng Hòa, nhưng có tinh thần độc lập, ông bị mất chức tổng thống chỉ sau một nhiệm kỳ trong lúc đời sống của người dân gặp phải muôn vàn khó khăn về kinh tế, và lo sợ sẽ có bạo động về chính trị xảy ra. Lúc đó, còn có tin đồn rằng ông đang bị theo dõi rất sát, và có thể bị bắt giam. Ông ở tâm trạng bối rối, kinh hãi, và cay đắng trước âm mưu của ông Tổng thống Dân Chủ, người kế vị, đang muốn hãm hại ông. Ông ẩn dật dấu mình trong căn hộ sang trọng ở giữa khu Manhattan, dự tính sẽ lập kế hoạch phục thù. Chỉ có điều khác với ông Trump hiện nay ở chỗ căn hộ ông ở là khách sạn Wardolf- Astoria chứ không phải là Trump Tower, và ông cựu Tổng thống Cộng Hòa đó là ông Herbert Hoover, không phải là Donald Trump.
Khi so sánh hai vị cựu tổng thống, người ta thấy lịch sử không hề tái diễn giống nhau, hay có cùng một giai điệu. Ông Hoover không những kính trọng chức vụ Tổng thống, ông còn luôn luôn tỏ ra tự hào về chức vụ đó,kể cả sau khi không còn nắm chức vụ này. Khi vừa nhậm chức Tổng thống, ông Franklin Roosevelt tuyên bố ngày đóng cửa ngân hàng, hay Bank Holiday. Ông Hoover bèn tuyên bố ngay: “Tôi hoàn toàn ủng hộ quyết định của Tổng thống Roosevelt giống như tất cả mọi công dân khác.”. Mười năm sau, trong lúc hàng trăm triệu người ở Âu châu sắp sửa bị chết đói, ông Harry Truman mời ông Hoover tiếp một tay trong việc tổ chức cứu trợ Âu châu thời hậu chiến. Hai ông hợp tác với nhau đem lại kết quả vô cùng tốt đẹp. Có lẽ hai ông đã cứu giúp được nhiều người nhất từ trước đến nay. Trong suốt thế kỷ thứ 20 không có cặp bài trùng nào cứu nhân độ thế được nhiều người như hai ông.
Hầu hết các vị Cựu Tổng thống khi rời khỏi văn phòng Bầu Dục, nghĩa là không còn ở trong Bạch Cung, đều u uẩn chất chứa trong lòng một vài tì vết, hay mối ân hận. Có người chọn việc sơn vẽ để quên đi mối sầu cũ, hay có người ngả sang việc hối lỗi, chuộc tội. Đúng như Tổng thống Carter từng nói với tôi (ký giả Nancy Gibbs): “Tất cả chúng ta đều có những mối ân hận trong lòng.”. Hay cũng giống như lời xưng tội trong kinh thánh: “Đa số các vị cựu Tổng thống đều thú nhận lỗi lầm về những việc mình từng làm, hay những việc mình còn để dở dang, chưa làm xong.”. Việc xây dựng thư viện, lập quỹ từ thiện, viết hồi ký đều nhằm mục đích giải thích, biện minh, hay ăn năn chuộc tội về những di lụy của họ đã để lại cho hậu thế.
Những hoạt động phục vụ công ích, hoặc là vì lý do chính trị, hay để chuộc lỗi, vô hình chung trở thành khuôn mẫu cho các vị Cựu Tổng thống. Nhưng riêng với ông Donald Trump thì khác, ông phá bỏ tất cả những khuôn thức cũ khi ông bị đem ra tòa xét xử về những hành vi phạm luật của ông. Ông là vị cựu tổng thống đầu tiên và duy nhất trong lịch sử bị truy tố ra tòa nhiều lần ở nhiều tòa án khác nhau vì vô số việc làm sai trái của ông, vì những vi phạm luật hình sự.
Điều trớ trêu là ở chỗ ông Trump không bao giờ xem giai đoạn hết làm Tổng thống là thời điểm tốt để phục vụ công chúng, đem điều tốt cho tất cả mọi người. Ông không bao giờ coi trọng, hay vinh danh chức vụ tổng thống. Trái lại, ông xem đó là trung tâm kiếm tiền, kiếm lời, một diễn đàn để làm tiền, để thỏa mãn tự ái cá nhân. Tóm lại, theo ông giai đoạn sau khi làm Tổng thống của ông là giai đoạn để ông “ báo thù”, đi đôi với việc kiếm thêm tiền.
Và cứ như thế, ông Trump đã bôi tro trát trấu vào chức vụ Tổng thống. Ông vẽ lên đó hình ảnh một phụ nữ ở truồng giữa hình ảnh vĩ đại của một Tổng thống Mỹ. Những người từng là cựu tổng thống giống như ông có lẽ cũng không phải là những người hoàn hảo, nhưng ít ra họ không làm điều gì để phá hoại, để làm ô uế chức vụ Tổng thống. Những vị cựu tổng thống trước đây có thể tìm cách gian lận bầu cử, nhưng chưa có vị cựu tổng thống nào mà chúng tôi được biết lại dùng tiền vận động tranh cử để trả tiền chơi gái, một tài tử phim dâm ô. Các cựu tổng thống đều ca ngợi những người trung thành ủng hộ họ, nhưng không có vị nào xúi giục kẻ trung thành làm chuyện bạo loạn để khiến họ phải ngồi tù vì nghe lời xúi giục của cựu tổng thống. Những vị cựu tổng thống thường dùng vị thế của họ từ trước để sinh lợi, kiếm tiền bằng cách đọc diễn văn với những khoản tiền được trả rất cao, sáu con số. Kiếm tiền như vậy là chính đáng và an toàn, song không có ai lại đi kiếm tiền bằng cách bán tấm hình mình chụp ở nhà tù- mugshot- để kiếm tiền.
Những sự kiện kể trên đưa chúng ta đến một thảm kịch sâu đậm hơn. Đối với hàng triệu người trung thành, ủng hộ ông Trump từ bấy lâu nay, việc tôn trọng, bảo vệ luật pháp biến thành việc bảo vệ, che chở cho cá nhân ông Trump. Hàng triệu người khác cũng từ bỏ khuôn thức cũ từ bấy lâu nay: Ông Trump thu được $4 triệu đô la trong vòng 24 giờ sau khi bị truy tố. Ban vận động tranh cử của ông Trump khoe rằng số tiền gửi tặng cho ông ra tranh cử đến nhanh hơn cả kim đồng hồ chỉ phút. Ông đạt được kết quả đúng như sự mong muốn của ông. Hệ thống truyền thông đăng tin tức đầy đủ về sự việc này từ việc đoàn xe hộ tống đưa ông ra tòa, diễn ra giống như một màn kịch. Những vị dân biểu Cộng Hòa tôn vinh ông Trump như một thánh tử vì đạo, nay cũng phải sợ hãi về hiện tượng đang xảy ra.
Toàn bộ hoạt cảnh trên là hình ảnh của tội phạm nếu chúng ta suy nghĩ rằng việc làm đó khiến cho cho dân chúng mất niềm tin vào các định chế công quyền như tòa án, công tố viên, và thẩm phán. Tất cả các Tổng thống khi đứng ra tuyên thệ nhậm chức đều nói lời sẽ tôn trọng luật pháp, bảo vệ Hiến Pháp. Các vị cựu Tổng Thống được dành cho một số ưu quyền đặc biệt vì những gì ông ta phục vụ, cống hiến cho dân chúng, cho đất nước. Trong quá khứ hầu hết các cự Tổng thống đều dùng những đặc quyền này để phục vụ. Làm những việc rất có ích cho toàn thể thế giới, cho loài người. Những chuyện ô uế do ông Trump làm trong suốt quá trình hoạt động của ông khác hẳn với những cựu tổng thống trước đây. Việc làm của ông Trump trong đời sống công, trong cương vị một Tổng thống chỉ mang tính chất chia rẽ, và chinh phục không hơn không kém.
Bài nhận xét của Nancy Gibbs, cựu chủ nhiệm báo TIME, tác giả cuốn sách “The Presidents Club”
Nguyễn Minh Tâm dịch ngày 20/4/2023