Khi đại dịch COVID-19 mới xảy ra, các bác sĩ nhận thấy rằng căn bệnh này nguyên thủy là một loại bệnh về đường hô hấp, gây ra bởi vi rút SARS-CoV-2, đưa đến hậu quả rất mạnh đối với não bộ, từ việc người bệnh bị mất mùi vị, không nếm gì được, không ngửi thấy gì cả. Não bộ hầu như có một làn sương mù bao quanh. Có một số trường hợp nặng còn đưa đến tai biến mạch máu não. Vài năm sau, khả năng nhận thức còn bị suy giảm,làm họ nghĩ đến việc tự vẫn, bị kinh phong co giật, mất trí nhớ, và bắt đầu bị bệnh quên, lãng trí, tất cả chỉ vì bị nhiễm vi rút SARS-CoV-2. Trong một số trường hợp, mặc dù bệnh nhân chỉ bị COVID-19 nhẹ, nhưng hậu quả đối với não bộ vẫn kéo dài.
Câu hỏi đặt ra bây giờ là vi rút SARS-CoV-2 ảnh hưởng đến não bộ chính xác là bao nhiêu, và liệu ảnh hưởng này có thể sửa chữa được hay không?
Sau khi bệnh dịch bắt đầu chưa được lâu, bác sĩ Avindra Nath, Giám đốc Trung Tâm Nghiên Cứu Về Tai Biến Mạch Máu, và Giây Thần Kinh Bị Rối Loạn- gọi tắt là NINDS- cùng với các đồng nghiệp đã phân tích não bộ của 13 người bị chết vì COVID-19. Họ không tìm thấy vi rút SARS-CoV-2 trong não bộ, nhưng họ thấy mạch máu ở đó bị phá hư. Chúng bị bao bọc bằng chất kháng thể. Bác sĩ Nath giải thích: “Hình như hệ thống miễn nhiễm của người bệnh bị rối loạn, nó tấn công các mạch máu, và gây ra hàng loạt hậu quả khiến cho não bộ bị sưng tấy, vì thế mới đưa đến tình trạng não bộ bị mây mờ che phủ, và mất trí nhớ.”.
Bác sĩ Lara Jehi, chuyên nghiên cứu về COVID-19 và não bộ ở bệnh viện Cleveland Clinic cũng đồng ý rằng hiện tượng bị viêm não bộ đã làm phát sinh ra những rối loạn này. Trong cuộc nghiên cứu vào năm 2021, bác sĩ Jehi và các đồng nghiệp so sánh não bộ của người bị COVID-19 dài hạn với người bị bệnh Alzheimer họ thấy có nhiều điểm giống nhau: bị viêm não bộ và mạch máu não bị những vết thương rất nhỏ.
Nhóm nghiên cứu của bác sĩ Jehi muốn xét lại xem có phải vi rút SARS-CoV-2 đã xâm nhập vào não và trực tiếp gây ra những hư hại này, hay vi rút chỉ làm cho hệ thống miễn nhiễm ảnh hương để rồi đưa đến những thay đổi. Kết quả nghiên cứu cho thấy có lẽ con virus chỉ gây tác hại đến hệ thống miễn nhiễm, rồi đưa đến những hậu quả kế tiếp. Nhưng các nhà nghiên cứu cũng không loại bỏ trường hợp con virus gây hậu quả trực tiếp cho não bộ.
Thực vậy, vì bác sĩ Nath thực hiện nghiên cứu ảnh hưởng của virus đến não bộ ngay từ lúc đầu, nhiều nhà nghiên cứu khác cũng tìm thấy virus trong não bộ của những người bị chết vì COVID-19. Trong cuộc nghiên cứu năm 2022, các nhà nghiên cứu quan sát não bộ của 11 người chết vì COVID-19, tất cả 10 người đều có virus trong những “tissue” của trung tâm thần kinh. Họ kết luận rằng virus SARS-CoV-2 có khả năng gây ảnh hưởng trực tiếp đến não bộ của con người.”.
Tuy nhiên theo bác sĩ Nath những gì tìm thấy không “hoàn toàn giống nhau”, có người tìm thấy, có người không, hay chỉ tìm thấy một số lượng rất nhỏ. Hầu như có sự sai biệt trong sụ hiểu biết về hậu quả của virus đối với não bộ.
Bác sĩ Wes Ely, nghiên cứu về những bệnh về não bộ ở trung tâm y khoa Vanderbilt tin rằng viru1t SARS-CoV-2 tấn công “các tế bào phụ” của não bộ- Những tế bào này có nhiệm vụ giúp các neuron trong não và cơ thể vận hành tốt. Bác sĩ Ely nói việc gây hại cho các tế bào phụ có thể gây ra những hậu quả dây chuyền-domino- để rồi đưa đến việc các tissue của não bộ bị chết.
Bác sĩ Ely còn nói thêm rằng “Hầu như chắc chắn có nhiều hậu quả cùng xảy ra một lúc. Có thể là virus đưa đến hậu quả trực tiếp cho não bộ, cũng có thể nó chỉ đưa đến những thay đổi trong hệ thống miễn nhiễm. Chúng ta không có câu trả lời mầu nhiệm cho tất cả những vấn đề phức tạp này.”.
Hiện nay, sửa chữa hệ thống miễn nhiễm, làm giảm tình trạng bị viêm của hệ thống trong não bộ của người bị COVID-19 lâu dài đang có nhiều hứa hẹn tốt. Trung tâm NINDS tìm cách thu nhận những bệnh nhân bị “Long COVID” để nghiên cứu thêm về ảnh hưởng của COVID đối với hệ thống miễn nhiễm. Hy vọng có thể tìm ra phương cách để giúp những người bị Long COVID thay đổi được nhưng ảnh hưởng của virus đối với não bộ.
Bác sĩ Ely lạc quan tin rằng những thay đổi do virus COVID đối với não bộ sẽ được sửa đổi. Ông nói: “Não bộ là một hệ thống thần kinh tuyệt vời, nó có thể làm được những điều hết sức bất ngờ.”
Nguyễn Minh Tâm dịch theo báo TIME ngày 14/8/2023