- Lần đầu tiên tuổi thọ của người Mỹ sụt giảm kể từ 100 năm nay. Đây là điều xấu hổ so với những nước tiền tiến, giàu có trên thế giới.
- Lý do của sự sụt giảm về tuổi thọ là vì đại dịch COVID, tệ nạn giết người bằng súng, và tỷ lệ lợi tức không đồng đều, đưa đến việc chăm sóc sức khỏe không công bằng.
Tuổi thọ trung bình của người Mỹ sụt giảm xuống mức thấp nhất kể từ 100 năm nay. Nước Mỹ xếp hạng thấp so với nhiều nước giàu có cùng đẳng cấp. Đây là một điều xấu hổ. Nhưng tìm hiểu sự suy giảm về tuổi thọ của người Mỹ là một câu chuyện có nhiều điều uẩn khúc, khó hiểu. Hoa Kỳ đang đối diện với sự chia rẽ sâu sắc lớn nhất về tuổi thọ trong 40 năm nay xảy ra ở nhiều nơi trên khắp nước Mỹ. Việc tìm hiểu tính chất bất bình đẳng giữa người Mỹ tiết lộ cho chúng ta thấy nếu người Mỹ sinh ra ở một vùng như Mississippi hay Florida có thể chết sớm người Mỹ đồng trang lứa sinh ra ở Colorado hay California.
Sự sụt giảm về tuổi thọ của người Mỹ xảy ra không đồng đều khi chúng ta nghiên cứu tuổi thọ của người Mỹ ở nhiều vùng khác nhau. Nước Mỹ là đất của cơ hội thành công. Vậy tại sao hàng triệu người lại không có cơ hội đồng đều để kéo dài cuộc sống?
Nước Mỹ là nước duy nhất trong số các nước giàu có mà người chết trẻ khá nhiều, và xu hướng xấu đó sẽ còn tiếp tục xảy ra, không được cải thiện. Theo cơ quan CDC của Hoa Kỳ,từ năm 2019 đến năm 2021, tuổi thọ ở Hoa Kỳ sụt bớt gần 2 năm. Đây là tỷ lệ sụt giảm xấu nhất kể từ đợt sụt giảm từ năm 1921 đến 1923. Khi đại dịch COVID-19 xảy ra, nước Mỹ bị thiệt hại về nhân mạng rất nhiều, tuổi thọ giảm sụt, lớn hơn bất kỳ nước giàu có nào khác trên thế giới. Tỷ lệ tuổi thọ hiện nay ở Hoa Kỳ chỉ còn ở mức 76 tuổi.
Điều gì đã gây ra sự khác biệt giữa người sống và người chết ở Mỹ?
Những chính sách của tiểu bang ảnh hưởng to lớn đến tuổi thọ. Vấn đề trợ cấp thu nhập, điều kiện được cấp Medicaid- bảo hiểm y tế của tiểu bang- kiểm soát súng đạn chặt chẽ, ngăn ngừa tệ nạn dùng thuốc – ma túy- quá liều lượng -overdose-, và giúp phụ nữ có thể phá thai an toàn là những yếu tố gây ra sự khác biệt về tuổi thọ ở nhiều vùng khác nhau trên nước Mỹ. Mỗi năm tệ nạn dùng thuốc quá liều lượng làm chết khoảng 100,000 người. Súng đạn giết chết nhiều người hơn cả tai nạn xe hơi. Tìm hiểu sâu thêm trong từng cộng đồng xã hội Mỹ còn cho thấy những điều cơ bản dẫn đến sự sai biệt về tuổi thọ của người Mỹ, kẻ sống lâu, người chết trẻ.
Nghiên cứu về sự bất bình đẳng ở nước Mỹ. người ta nhận thấy có mối tương quan chặt chẽ giữa lợi tức của từng gia đình với tuổi thọ của người sống trong gia đình đó. Lợi tức thu nhập là động lực chính ảnh hưởng đến việc nâng cao tuổi thọ. Ở những nơi cư dân có lợi tức, thu nhập cao như vùng Aspen, tiểu bang Colorado và Santa Clara, tiểu bang California lợi tức trung bình của cư dân tại đây ở mức vài trăm ngàn đô la mỗi năm, và dân chúng ở những vùng này trung bình sống đến 87 tuổi hay hơn, đạt mức cao nhất nước. Ở những nơi nghèo như quận hạt Owsley, tiểu bang Kentucky, hay quận hạt Union, tiểu bang Florida, lợi tức trung bình của người dân ở đây chỉ ở mức $35,000 một năm và tuổi thọ của người dân ở những vùng này chỉ còn ở mức trung bình là 67 tuổi, thấp nhất trong nước.
Tình trạng nghèo đói ở Mỹ không chỉ liên quan đến mức lợi tức mà thôi. Những cộng đồng có lợi tức thấp, bất kể thuộc tiểu bang nào, thường gặp khó khăn để có được sự chăm sóc y tế tốt, vừa túi tiền. Hơn nữa, cư dân ở đây thường sống gần những địa điểm độc hại, khiến họ dễ bị lao phổi, hay ung thư. Họ cũng thường phải sống ở những nơi có loại thức ăn không tốt, và vướng phải nhiều loại bệnh ngặt nghèo như bệnh tim, bệnh béo phì, và nhiều người chết trẻ vì dùng thuốc quá liều.
Thành phần nhân chủng cũng ảnh hưởng rất lớn đến tuổi thọ. Ở hầu hết các tiểu bang, người Da Đen thường có tuổi thọ thấp hơn người Da Trắng trung bình khoảng 5 tuổi. Điều này xảy ra là vì người cộng đồng người Da Đen không được hưởng sự chăm sóc sức khỏe tốt như người Da Trắng, khiến họ vướng phải những bệnh như ung thư, tim mạch, viêm phổi, không được chăm sóc lúc mang thai, bệnh tâm thần, và những biện pháp phòng ngừa để bảo vệ sức khỏe.
Giáo sư Thomas McGuire dạy về môn Kinh tế y tế – Health Economics- ở đại học Harvard tóm tắt như sau: “Nói theo tiêu chuẩn y tế, là người Da Đen đương nhiên sẽ bị thiệt thòi khoảng 5 năm, chết sớm so với người Da Trắng.”.
Quận hạt Pemiscot, tiểu bang Missouri thể hiện rõ sự sai biệt giữa người Da Đen và người Da Trắng bởi vì ở đây có tỷ lệ người Da Đen với tuổi thọ thấp nhất nước Mỹ. Ở Pemiscot, tuổi thọ trung bình của người Da Đen chỉ ở mức 64. Điếu này có nghĩa là họ sẽ phải làm việc cho đến lúc chết. Cứ 4 cư dân ở đây, có một người là Da Đen. Quận hạt Pemiscot chỉ có một bệnh viện công, và bệnh viện gần như đã đóng cửa từ năm 2013, quận hạt này nghèo nhất trong tiểu bang Missouri.
Vị trí địa dư hầu như mang tính chất định mệnh. Những tiểu bang ở phía Nam, dưới đường phân chia Mason-Dixon Line- hầu như có tuổi thọ thấp hơn các tiểu bang ở phía bắc, phía trên của đường phân chia này. Nhưng có một số yếu tố khác cũng gây ra sự khác biệt về tuổi thọ:
- Chương trình giúp người nghèo tăng tuổi thọ như EITC và CTC nên được cung cấp rộng rãi
Có thêm tiền tức là có cơ hội kéo dài tuổi thọ, một số chương trình gửi thẳng tiền mặt cho những gia đình có lợi tức thấp, giúp họ có thêm tuổi thọ. Hai chương trình: Earned Income Tax Credit (EITC), và Child Tax Credit (CTC) từ bấy lâu nay được xem là rất thành công trong việc giúp người có lợi tức thấp thoát khỏi tình trạng nghèo đói. Mười một tiểu bang áp dụng chương trình CTC riêng của họ, và 31 tiểu bang có chương trình EITC cung cấp tiền mặt cho những gia đình nghèo. Người dân sống ở những tiểu bang có cả hai chương trình EITC và CTC có nhiều cơ hội kéo dài tuổi thọ thêm được 2 năm so với những tiểu bang không áp dụng hai chương trình này. Đây là những chương trình đem lại hiệu quả tốt nhất, không quá tốn tiền, và lại giúp cho trẻ em.
- Nới rộng chương trình MEDICAID- Bảo Hiểm Y Tế của tiểu bang.
Những tiểu bang cung cấp chương trình MEDICAID sẽ cứu được mạng sống của 200 trong số 100,000 cư dân, và giảm được rủi ro chết người cho khoảng 50% cư dân lớn tuổi. Kinh tế gia Paul Krugman, người từng đoạt giải Nobel về Kinh Tế giải thích như sau: “Một vài tiểu bang nghèo nhất ở Mỹ, với tuổi trung bình thấp nhất, vẫn từ chối chưa chịu mở rộng chương trình Medicaid cho mọi người dân có lợi tức thấp, mặc dù một phần lớn cho phí sau đó được chính phủ liên bang hoàn trả lại.
- Kiểm soát súng.
Tiểu bang nào áp dụng những biện pháp kiểm soát súng mạnh, cứng rắn, người dân ở đó có tuổi thọ cao hơn. Ở miền Nam, nơi luật lệ kiểm soát súng lỏng lẻo, dễ dãi, từ năm 2009 đến năm 2018, nhiều vụ làm chết người liên quan đến súng đạn khiến cho số tuổi thọ bị mất đi khoảng 5.7 triệu năm. Ngược lại, ở những tiểu bang vùng Đông bắc, nơi thường có xu hướng áp dụng luật kiểm soát súng chặt chẽ hơn, chẳng hạn như buộc phải kiểm soát lý lịch trước khi cho mua súng, luật kiểm soát nơi cất giữ súng ở trong nhà, chỉ bị sụt giảm tuổi thọ mất khoảng một phần năm mà thôi. Ngày nay, súng là nguyên nhân hàng đầu giết chết trẻ em ở Mỹ, và trong số 25 trẻ em năm tuổi thì có một đứa trẻ không sống vượt qua mức tuổi 40, phần lớn chết vì súng. Nếu chúng ta có thể ngăn chặn được tệ nạn chết vì súng, tuổi thọ trung bình của trẻ em có thể cộng thêm được ba năm.
- Ngăn ngừa tệ nạn chết vì dùng thuốc ma túy quá liều
Những tiểu bang nào có chính sách ngăn ngừa tệ nạn chết vì dùng thuốc quá liều lượng nhận thấy tuổi thọ trung bình của người dân ở đó tăng 11%. Cơ quan CDC ước tính rằng phân nửa số người chết do tai nạn bất cẩn, không chủ ý, đều vì lý do dùng thuốc quá liều lượng. Gần đây, cơ quan FDA, kiểm soát Thực Phẩm và Thuốc vừa chấp thuận cho bán loại thuốc Naloxone ở các hiệu thuốc không cần phải toa bác sĩ để giúp cứu kịp những người dùng thuốc quá liều, và giúp tăng tuổi thọ trung bình. Ví dụ điển hình là ở Quận Hạt McDowell, tiểu bang West Virginia có tuổi thọ trung bình thấp nhất trong nước vì ở đây tỷ lệ dùng opioid quá liều, cao nhất nước Mỹ.
6. Giúp Phụ Nữ Phá Thai An Toàn
Cuối cùng, trong lúc tài liệu về ảnh hưởng của Tối Cao Pháp Viện Hoa Kỳ trong án lệ Dobb vs Jackson chưa được tiết lộ đầy đủ, song phán quyết này của Tòa Tối Cao chắc chắn sẽ khiến cho tỷ lệ tuổi thọ trung bình ở các tiểu bang miền Nam sẽ còn xuống thấp hơn nữa, bởi vì những tiểu bang này áp dụng những hạn chế khắt khe để người phụ nữ được phá thai an toàn. Tiểu bang Arkansas co tỷ lệ tử vong lúc mang thai cao hơn mức trung bình toàn quốc đến 50%. Ở tiểu bang Mississippi có hệ thống chăm sóc y tế tệ nhất trong nước khiến cho tỷ lệ nguy hiểm cho phụ nữ mang thai là 75% cao hơn nếu họ không được cho phá thai. Tiểu bang Mississippi có tuổi thọ trung bình ở tuổi 71, đây là mức thấp nhất ở nước Mỹ. Nguyên do là vì nhiều phụ nữ khi mang thai bị chết ở lứa tuổi 20’s hay 40’s.
So sánh tuổi thọ trung bình ở nhiều vùng khác nhau trên nước Mỹ, người ta thấy có sự khác biệt khoảng 20 năm. Sự kiện này xảy ra vì nhiều yếu tố làm chia rẽ nước Mỹ. Những yếu tố đó xen kẽ, quyện vào với nhau gồm có: Tình trạng bảo hiểm y tế, chăm sóc sức khỏe cho người dân trong tiểu bang, về điều kiện nhà ở, về chủng tộc, về phái tính, về địa điểm sinh sống, về giáo dục và nhiều yếu tố khác. Tuy nhiên, việc cải thiện tuổi thọ trung bình của người Mỹ là điều có thể làm được. Chúng ta cần phải bắt đầu từ quốc hội tiểu bang. Tiểu bang này có thể học hỏi kinh nghiệm của tiểu bang khác để tìm hiểu xem chính sách nào tốt nên áp dụng và chính sách nào nên thay đổi. Tài liệu thống kê thu thập được sẽ chỉ cho chúng ta biết mô hình nào gây ra tình trạng bất bình đẳng, và những người thảo chính sách, hay có trách nhiệm thay đổi chính sách sẽ là những người tiên phong đi hàng đầu trong nỗ lực chấm dứt tình trạng bất công, không được đối xử đồng đều như nhau.
Bài phân tích của Jeremy Ney trên báo TIME ngày 15/5/2023
Nguyễn Minh Tâm dịch
Ghi chú: Ông Jeremy Ney là tác giả cuốn sách nhan đề: American Inequality