Ngày 13/5 (Reuters) – Tổng thống Donald Trump bắt đầu chuyến công du tới vùng Vịnh hôm thứ Ba bằng một tuyên bố bất ngờ: Mỹ sẽ dỡ bỏ các lệnh trừng phạt lâu nay đối với Syria, đồng thời nhận được cam kết đầu tư trị giá 600 tỷ USD từ Saudi Arabia vào nền kinh tế Mỹ.
Theo Tòa Bạch Ốc, Mỹ cũng đã đồng ý bán cho Saudi Arabia một gói vũ khí trị giá gần 142 tỷ USD – được gọi là thỏa thuận “hợp tác quốc phòng” lớn nhất mà Washington từng ký kết.
Việc chấm dứt các lệnh trừng phạt sẽ là cú hích lớn đối với Syria – quốc gia bị tàn phá sau hơn một thập kỷ nội chiến. Cuộc chiến kết thúc khi lực lượng nổi dậy do Tổng thống đương nhiệm Ahmed al-Sharaa dẫn đầu lật đổ Tổng thống Bashar al-Assad vào tháng 12 năm ngoái.
Phát biểu tại một diễn đàn đầu tư ở Riyadh, Trump cho biết ông hành động theo đề nghị từ Thái tử Mohammed bin Salman – người được xem là nhà lãnh đạo thực tế của Saudi Arabia.
“Tôi làm tất cả vì Thái tử,” Trump đùa, khiến khán giả bật cười. Ông nói lệnh trừng phạt từng đóng vai trò quan trọng, nhưng giờ là lúc để Syria bước sang trang mới.
Đây là bước ngoặt lớn trong chính sách đối ngoại của Mỹ. Washington đã đưa Syria vào danh sách tài trợ khủng bố từ năm 1979, áp đặt trừng phạt năm 2004 và gia tăng lệnh trừng phạt kể từ khi nội chiến nổ ra năm 2011.
Ngoại trưởng Syria Asaad al-Shibani viết trên mạng xã hội X rằng động thái này là một “khởi đầu mới” cho quá trình tái thiết của Syria. Một quan chức Nhà Trắng cho biết Trump sẽ có cuộc gặp ngắn với Tổng thống Sharaa tại Saudi vào thứ Tư.
Trump và Thái tử bin Salman đã ký kết một thỏa thuận hợp tác bao gồm các lĩnh vực: năng lượng, quốc phòng, khai khoáng và nhiều lĩnh vực khác. Trump kỳ vọng thắt chặt quan hệ với Saudi Arabia nhằm thúc đẩy liên kết khu vực với Israel và tạo thế đối trọng với Iran.
Bản ghi nhớ từ Nhà Trắng nêu rõ thỏa thuận bao gồm hợp đồng với hơn 12 công ty quốc phòng Mỹ trong các lĩnh vực như phòng không, không quân, hàng hải, và truyền thông. Chưa rõ liệu thỏa thuận có bao gồm cả máy bay chiến đấu F-35 của Lockheed hay không, dù có nguồn tin cho biết hai bên đã thảo luận về điều này.
Thái tử bin Salman nói tổng giá trị gói hợp tác có thể đạt tới 1.000 tỷ USD khi hoàn tất các thỏa thuận trong những tháng tới.
Saudi Arabia từ lâu là khách hàng mua vũ khí lớn nhất của Mỹ. Quan hệ giữa hai nước dựa trên nền tảng: Saudi cung cấp dầu, Mỹ đảm bảo an ninh.
Tuy vậy, quan hệ đã rạn nứt sau vụ sát hại nhà báo Jamal Khashoggi – một người chỉ trích chính quyền Saudi đang sống tại Mỹ – do đặc vụ Saudi thực hiện tại Istanbul năm 2018. Tình báo Mỹ kết luận Thái tử bin Salman phê chuẩn chiến dịch bắt hoặc thủ tiêu Khashoggi, dù Riyadh luôn phủ nhận có liên quan.
Trump không nhắc đến vụ việc này trong chuyến thăm và gọi bin Salman là “một người tuyệt vời.”
“Tôi thực sự tin rằng chúng tôi rất quý mến nhau,” Trump nói.
Sau khi rời Riyadh, Trump sẽ tới Qatar vào thứ Tư và UAE vào thứ Năm trong chuyến đi chủ yếu tập trung vào thu hút đầu tư thay vì các vấn đề an ninh Trung Đông.
Nhiều lãnh đạo doanh nghiệp Mỹ có mặt tại sự kiện, bao gồm Elon Musk (CEO Tesla), Sam Altman (CEO OpenAI), Larry Fink (CEO BlackRock) và Stephen Schwarzman (CEO Blackstone). Trump đã trao đổi với các quan chức Saudi cấp cao như Thống đốc quỹ đầu tư quốc gia Yasir al-Rumayyan, CEO Aramco Amin Nasser và Bộ trưởng Đầu tư Khalid al-Falih khi ông tham quan các mô hình dự án quy mô hàng tỷ USD của Saudi.
Thái tử bin Salman đang thúc đẩy cải cách kinh tế mạnh mẽ thông qua chương trình “Tầm nhìn 2030” với các “siêu dự án” như thành phố tương lai NEOM (có diện tích bằng nước Bỉ). Dù vậy, vương quốc đã phải điều chỉnh một số mục tiêu do chi phí tăng và giá dầu giảm – trong khi dầu vẫn chiếm 62% nguồn thu của chính phủ năm ngoái.
KHÔNG GHÉ THĂM ISRAEL, CẢNH BÁO IRAN
Trump không có kế hoạch ghé Israel trong chuyến đi, làm dấy lên câu hỏi về vị trí của đồng minh thân cận này trong ưu tiên chính sách đối ngoại của Washington. Trong khi đó, Trump đang gây áp lực lên Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu để đạt thỏa thuận ngừng bắn mới trong cuộc chiến Gaza kéo dài 19 tháng.
Các chiến dịch quân sự của Israel nhằm vào Hamas ở Gaza và Hezbollah tại Lebanon, cùng với các vụ ám sát lãnh đạo hai tổ chức thân Iran, đã khiến vị thế của Tehran trong khu vực suy yếu – và mang lại lợi thế cho Trump.
Trump bày tỏ hy vọng Saudi Arabia sẽ sớm bình thường hóa quan hệ với Israel – theo gương các quốc gia Ả Rập khác từng làm điều này trong nhiệm kỳ đầu tiên của ông (2017–2021).
“Nhưng các bạn sẽ làm điều đó vào thời điểm thích hợp,” Trump nói.
Tuy nhiên, các nguồn tin nói với Reuters rằng việc Netanyahu kiên quyết phản đối nhà nước Palestine khiến khả năng đàm phán với Saudi khó thành.
Trump hôm thứ Ba gọi Iran là “thế lực phá hoại nhất Trung Đông” và cảnh báo Mỹ sẽ không bao giờ cho phép nước này sở hữu vũ khí hạt nhân. Ông tuyên bố sẵn sàng đàm phán thỏa thuận mới với Iran, nhưng chỉ nếu lãnh đạo nước này thay đổi đường lối.
“Tôi muốn đạt thỏa thuận với Iran,” Trump nói. “Nhưng nếu họ từ chối cành ô liu này… chúng tôi sẽ không còn lựa chọn nào ngoài việc gia tăng áp lực tối đa.”
