Ngày 5 tháng 9 (Reuters) – Tổng thống Donald Trump dự kiến sẽ đơn phương tái diễn giải một hiệp ước kiểm soát vũ khí 38 năm tuổi nhằm cho phép bán ra nước ngoài các loại máy bay không người lái tấn công tiên tiến, bao gồm mẫu tương tự “Reaper”, theo một quan chức Hoa Kỳ và bốn nguồn thạo tin.
Diễn giải mới này sẽ mở đường cho việc bán hơn 100 chiếc MQ-9 cho Ả Rập Saudi, vốn đã được vương quốc này yêu cầu vào mùa xuân năm nay, có thể nằm trong gói thỏa thuận vũ khí trị giá 142 tỷ USD công bố hồi tháng 5. Các đồng minh của Mỹ tại Thái Bình Dương và châu Âu cũng bày tỏ sự quan tâm.
Bằng cách phân loại drone như máy bay (tương tự F-16) thay vì hệ thống tên lửa, Washington sẽ lách khỏi hiệp định Kiểm soát Công nghệ Tên lửa (MTCR) do 35 quốc gia ký kết năm 1987, qua đó thúc đẩy xuất khẩu sang các quốc gia như UAE và nhiều nước Đông Âu vốn lâu nay khó tiếp cận UAV tiên tiến của Mỹ.
Chính sách mới sẽ cho phép General Atomics, Kratos (KTOS.O) và Anduril – những nhà sản xuất drone cỡ lớn – được bán sản phẩm theo diện “Bán quân sự nước ngoài” (FMS) dưới sự quản lý của Bộ Ngoại giao, giúp việc xuất khẩu thuận lợi hơn, theo nguồn tin giấu tên. Đây là bước đầu trong kế hoạch rà soát “lớn” chương trình FMS, quan chức này cho biết. Bộ Ngoại giao từ chối bình luận.
Theo cách diễn giải hiện tại của MTCR, việc bán nhiều loại drone quân sự vẫn bị mặc định “bác bỏ mạnh mẽ”, trừ khi có lý do an ninh thuyết phục và nước mua cam kết tuân thủ nghiêm ngặt luật pháp quốc tế.
MTCR vốn được thiết lập nhằm hạn chế phổ biến tên lửa tầm xa có khả năng mang vũ khí hủy diệt hàng loạt. Dù UAV ra đời sau, chúng được đưa vào phạm vi kiểm soát vì có khả năng bay xa và mang vũ khí.
Các nhà sản xuất drone Mỹ đang chịu cạnh tranh gay gắt từ Israel, Trung Quốc và Thổ Nhĩ Kỳ – những nước áp dụng tiêu chuẩn nới lỏng hơn. Trung Quốc và Israel không ký MTCR nên giành được nhiều hợp đồng tại Trung Đông. Thổ Nhĩ Kỳ, gia nhập năm 1997, đã đưa drone Bayraktar-TB2 ra chiến trường Ukraine vì thuộc diện nhẹ, tầm ngắn, nằm ngoài quy định nghiêm ngặt áp dụng cho các UAV hạng nặng như Reaper.
Trong khi đó, Nga đang sử dụng cả drone nội địa lẫn UAV Iran để tấn công Ukraine. Mỹ cho đến nay không cung cấp drone lớn cho Kyiv vì lo ngại công nghệ tiên tiến rơi vào tay đối phương.
Một quan chức Mỹ cho biết việc thay đổi hướng dẫn sẽ giúp Hoa Kỳ “trở thành nhà cung cấp UAV hàng đầu, thay vì để khoảng trống này cho Thổ Nhĩ Kỳ và Trung Quốc”.
Hiện chưa ấn định ngày công bố chính thức. Việc cải tổ FMS dự kiến diễn ra cuối năm nay, nhằm kịp thời hỗ trợ các hãng sản xuất UAV động cơ phản lực thế hệ mới, có khả năng bay kèm máy bay chiến đấu có người lái – một thị trường đầy tiềm năng.
Tất cả các hợp đồng vẫn phải trải qua quy trình FMS, xem xét yếu tố khu vực, nhân quyền và khả năng bảo mật của nước mua. Một trong những thương vụ lớn đầu tiên nhiều khả năng là với Ả Rập Saudi. Trước đó, năm 2021, Tổng thống Joe Biden từng siết chặt bán vũ khí cho Riyadh vì chiến dịch tại Yemen gây thương vong lớn cho dân thường. Tuy nhiên, quan hệ hai bên đã ấm dần sau vụ Hamas tấn công Israel tháng 10/2023.
Tòa Bạch Ốc dự kiến quảng bá động thái này như một phần trong nỗ lực tạo việc làm và giảm thâm hụt thương mại của Trump. Song các nhà hoạt động nhân quyền và kiểm soát vũ khí cảnh báo, chính sách có thể làm gia tăng bạo lực và bất ổn tại Trung Đông và Nam Á.
