Kể từ ngày ông Lại Thành Đức lên làm Tổng thống Đài Loan, tháng Năm năm 2024, và ông Donald Trump đăng quang Tổng thống Hoa Kỳ vào tháng Giêng năm 2025, chính quyền Trung Quốc ở Bắc Kinh vẫn giữ thái độ đứng bên lề. Liệu ông Lại Thành Đức có dám làm một động thái khiêu khích để coi xem Bắc Kinh sẽ đáp trả ra sao? Vá thái độ của ông Trump sẽ ra sao khi Đài Loan vẫn cương quyết muốn đứng độc lập một mình ngoài quỹ đạo của Bắc Kinh?
Câu trả lời cho vấn đề này xem ra khá phức tạp. Hồi mới bắt đầu nhiệm kỳ Tổng thống, ông Lại Thành Đức cố gắng né tránh không làm điều gì có thể chọc giận Bắc Kinh. Sức mạnh hùng hậu của nền kinh tế Đài Loan trong năm ngoái hầu như đã giúp ông Lại duy trì an ninh, ổn định cho Đài Loan, và ông đã không làm, và không nói điều gì khiêu khích Bắc Kinh. Nhưng hiện nay đảng Dân Chủ Cấp Tiến của ông bị mất vị thế đa số ở Quốc Hội, và ông cũng không chắc chính quyền của ông Trump sẽ là chỗ dựa tốt cho Đài Loan. Mọi người không hiểu Ông Lại Thành Đức có ý đồ chính trị gì, song trong vài tuần lễ gân đây, ông có những lời lẽ chói tai, gây sôi nổi, nhắm vào Trung Hoa lục địa.
Vào ngày 13 tháng Ba, ông Lại đọc một bài diễn văn trong đó ông đề nghị 17 bước Đài Loan cần phải làm trong trường hợp bị Trung Quốc đe dọa xâm nhập vào chính quyền, và vào xã hội Đài Loan. Đương nhiên, Bắc Kinh không để yên, họ bèn đưa ra 18 điểm tấn công thẳng vào kế hoạch của ông Lại, cùng những lời bình luận của các quan chức nhà nước ở Bắc Kinh. Hai tuần sau, ông Lại bị Bắc Kinh lên án là “kẻ gây ra nguy hiểm.”, và Quân Đội Giải Phóng Trung Quốc tung ra một video tuyên truyền. Trong cuốn video trình bày rõ họ sẽ phong tỏa đảo Đài Loan như thế nào, khi đảo này đòi được tự trị. Theo quan chức của Quân Đội Giải Phóng -PLA- “Nêu việc phong tỏa này xem ra có vẻ phức tạp, khó hiểu, thì Hải Quân Trung Quốc sẽ thực hiện cuộc tập trận bao quanh Đài Loan kể từ ngày 1 tháng Tư để chuẩn bị cho một cuộc tấn công, đột kích vào những trọng điểm ngoài biển, những mục tiêu trên bộ, cũng như phong tỏa tất cả các tuyến đường vận chuyển bằng đường biển.”. Lực lượng tuần duyên Trung quốc sẽ biệt phái những tàu chiến đi tuần tra vòng quanh Đài Loan.
Trước đây, chúng ta đã từng chứng kiến nhiều lần việc bao vây, rượt đuổi của hải quân hai phe Trung quốc và Đài Loan. Nhưng kỳ này cả hai phe đều nhắm thăm dò xem phản ứng của ông Trump sẽ ra sao? Thực sự ông Trump sẽ nghĩ như thế nào khi xảy ra việc này?.
Ngay lúc này, Đài Loan còn bận rộn trong việc bảo vệ cho nền kinh tế của nước mình không bị ảnh hưởng trầm trọng với biện pháp áp đặt quan thuế biểu của ông Trump đối với Đài Loan. Các nhà thương thuyết của ông Lại được gửi đi thương thuyết về mậu dịch đến Bạch Cung vào ngày 11 tháng Tư, một ngày sau khi Đài Loan đăng tải một bài báo quảng cáo trên Bloomberg, đề nghị cả Hoa Kỳ và Đài Loan áp dụng chính sách “Zero- Tariff”, thay vào đó Đài Loan sẽ gia tăng mua hàng, và đầu tư vào Hoa Kỳ. Sau đó, đến ngày 14 tháng Tư, ông Lại thành Đức đề nghị kế hoạch “Taiwan Plus the US.” nhằm giúp các công ty Đài Loan dời cơ sở sản xuất sang Hoa Kỳ, và mở rộng thêm thị trường Mỹ.
Mặc dù chúng ta không biết rõ ý đồ của ông Trump là gì trong việc áp đặt quan thuế biểu đối với Đài Loan, tuy nhiên ít nhất là ngay lúc này ông Trump chắc chắn sẽ không nới tay, dễ dãi với Đài Loan. Thực vậy. người ta thấy ông Trump tỏ rõ thái độ của ông trong vấn đề toàn vẹn lãnh thổ trong nhiều trường hợp vào lúc gần đây. (Ông đòi xâm chiếm Greenland, đòi giành lại chủ quyền trên kênh đào Panama, và thậm chí đòi chiếm luôn cả Canada biến nước này thành tiểu bang thứ 51 của Mỹ). nếu ông ta không dám chấp nhận tốn kém và rủi ro trong việc giúp Ukraine thoát khỏi cuộc xâm lăng của Nga, liệu rằng ông ta sẽ chịu gửi lính Mỹ và tiền dân đóng thuế để đi bảo vệ một “đồng minh” cách xa duyên hải Mỹ hàng ngàn dặm?.
Cùng lúc đó, ông lại bổ nhiệm vào nội các của ông toàn những nhân vật nổi tiếng là chống Trung quốc. Đa số các nhân vật Cộng Hòa ở Hoa Thịnh Đốn đều cho rằng Hoa Kỳ chỉ có một đồng minh duy nhất đó là Đài Loan, cần được bảo vệ để chống lại Trung quốc. Bắc Kinh hiểu rằng nếu công khai xâm lăng Đài Loan, Trung quốc sẽ gặp rủi ro là gây chiến trực tiếp với Hoa Kỳ. Đây là một ván bàn vô cùng tai hại vào lúc này, khi nền kinh tế của Trung quốc đang bị bấp bênh với việc ông Trump đòi áp đặt quan thuế biểu 145%.
Đối với các nhà lãnh đạo ở Bắc Kinh, có lẽ nên tạm hoãn việc xâm lăng toàn diện vào đảo Đài Loan bằng quân sự vào lúc này. Nên đợi cho đến khi lực lượng quân sự của Trung quốc rõ ràng ở lợi thế, và nền kinh tế Trung quốc ổn định hơn, và nhất là khi nào Hoa Kỳ có một Tổng thống với đầu óc ổn định, có thể tiên đoán được ý định trong đầu ông ta. Rủi ro thực sự vào lúc này mà Trung quốc có thể dùng để trắc nghiệm là chiêm nghiệm xem Hoa Kỳ sẽ giải quyết ra sao trong việc áp đặt quan thuế biểu đối với Đài Loan. Tất cả những vấn đề này đều không quá lớn để có thể đưa đến một cuộc khủng hoảng, hay chiến tranh.
Phải chăng tình hình đơn giản như vậy thì hay biết mấy! Trong lúc quan hệ giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc ngày càng suy sụp thảm hại hơn, mọi đường dây liên lạc chính giữa Hoa Thịnh Đốn và Bắc Kinh đều bị cắt đứt, nếu rủi ro có một sự tính toán sai lầm nào đó khiến cho cuộc đối đầu giữa hai nước tăng cường trở thành một cuộc khủng hoảng về quân sự toàn diện. Đó là điều cả hai nước đều muốn tránh né.
Nguyễn Minh Tâm dịch theo báo TIME ngày 12/5/2025
