“Phải nhìn nhận Putin và nước Nga như một thế lực bành trướng,” Trung tướng Keith Kellogg, đặc phái viên của Tổng thống Trump về Ukraine và Nga, gần đây thừa nhận. “Ông ta muốn tái lập Đế chế Nga — chỉ cần nhìn lại lịch sử là thấy.”
Mục tiêu của Putin là khôi phục vị thế đế quốc cho nước Nga. Ông từng công khai điều này trong phát biểu trước giới doanh nhân tại Diễn đàn Kinh tế Quốc tế Saint Petersburg hồi tháng 6/2022, khi ví mình như một “Peter Đại đế” thời hiện đại — chỉ có Ukraine là đã phá hỏng kế hoạch đó.
Giai đoạn đầu trong kế hoạch tái lập Liên bang Xô viết của Putin là thôn tính Ukraine, Georgia và Moldova. Ông tin rằng ba quốc gia không thuộc NATO lẫn Liên minh châu Âu này có thể nhanh chóng rơi trở lại vòng kiểm soát của Moscow mà không gặp phải sự can thiệp từ phương Tây.
Nhưng Putin đã nhầm.
Sau ba năm rưỡi chiến tranh ở Ukraine, Nga đã hứng chịu 1,1 triệu thương vong, đứng trước bờ vực sụp đổ kinh tế và trở thành một quốc gia lệ thuộc vào viện trợ bên ngoài. Hiện nay, Nga buộc phải dựa vào Trung Quốc, Bắc Hàn, Iran và Chechnya để duy trì nỗ lực chiến tranh, trong khi Tổ chức Hiệp ước An ninh Tập thể (CSTO) thì rạn nứt.
Tuy vậy, Putin vẫn kiên định con đường của mình. Thương vong hay đời sống người dân, đặc biệt ở ngoài Moscow hay Saint Petersburg, không phải trọng tâm trong tính toán chiến lược của ông. Mục tiêu cốt lõi vẫn là buộc Ukraine đầu hàng và khuất phục hoàn toàn.
Trong nỗ lực phô trương sức mạnh, Putin khơi dậy ký ức về thời Liên Xô. Việc đổi tên thành phố Volgograd thành “Stalingrad” là một ví dụ — động thái được ông ngụy biện là “quyết định địa phương,” nhưng rõ ràng nhằm gợi lại ký ức về thời Liên Xô còn là cường quốc khiến thế giới nể sợ.
Tên “Stalin” — nghĩa là “người thép” — gắn liền với nỗi ám ảnh khủng khiếp. Người dân Nga còn nhớ những cuộc thanh trừng chính trị cuối thập niên 1930, những trại gulag, cảnh cai trị sắt máu và cái chết của ít nhất 7 triệu người, theo ước tính của sử gia William D. Rubinstein. Chỉ sau khi Nikita Khrushchev lên nắm quyền, người dân Nga mới cảm thấy an toàn trở lại.
Putin hiểu rõ hiệu ứng Stalin, và ông nhấn mạnh rằng “sai lầm lớn nhất là quên vai trò của Stalin trong Chiến tranh Vệ quốc Vĩ đại.” Đó vừa là thông điệp đối nội — nhà nước trên hết — vừa là thông điệp đối ngoại, đặc biệt gửi đến Ukraine.
Tuy nhiên, chuyến “hồi tưởng Stalin” của Putin đang gặp chướng ngại. Trong động thái được nhiều người hoan nghênh, Trump lần đầu tiên tuyên bố công khai trên Truth Social rằng Ukraine đang thắng thế và có thể giành lại toàn bộ lãnh thổ với sự hỗ trợ từ EU và vũ khí Mỹ.
Với phát biểu này, Putin — thường bị chế giễu trên các kênh Telegram là “ông già trong hầm” — trông giống Khrushchev nhiều hơn là Peter Đại đế. Giống như Khrushchev trong Khủng hoảng tên lửa Cuba, Putin đang đánh giá sai lằn ranh đỏ của một tổng thống Mỹ.
Về kinh tế, tình cảnh của Putin cũng bế tắc. Nga đang mất đến 1 triệu thùng dầu mỗi ngày do các đòn tấn công chính xác của Ukraine vào hạ tầng năng lượng, trong đó có 16/38 nhà máy lọc dầu bị đánh trúng chỉ từ đầu tháng Tám đến nay. Nga có nguy cơ rơi vào tình thế “Afghanistan của Gorbachev” — khi cái giá của chiến tranh vượt quá sức chịu đựng, dẫn đến sự suy sụp của cả hệ thống.
Trước những thất bại này, Putin cần một sự phân tâm lớn ở châu Âu, chẳng hạn Ba Lan, Phần Lan hay các nước Baltic. Một cú khiêu khích NATO, một “đe dọa sống còn” có thể là cái cớ để ông kêu gọi toàn dân tổng động viên. Đây có thể là lý do xuất hiện các cuộc tấn công bằng drone ở Ba Lan và việc ba chiếc MiG-31 mang tên lửa xâm nhập không phận Estonia tuần trước.
Dù vậy, Putin lại tiếp tục tính sai. NATO đã phản ứng bằng việc triển khai tuần tra không phận Eastern Sentry và đang xem xét thiết lập vùng cấm bay ở miền Tây Ukraine — điều mà cả Ba Lan lẫn Kyiv đều thúc đẩy mạnh mẽ.
Một nước Nga bại trận ở Ukraine sẽ giải quyết được nhiều vấn đề. Nếu tuần trước người ta còn cho rằng Putin đang thắng trong “Thế chiến III,” thì tuần này, nhờ Trump, câu trả lời đã khác: “Chưa đâu!”
Nguồn The Hill
