Việt Nam năm 2025 đang phải đối diện với một thực trạng không thể bỏ qua, khi hơn 1,6 triệu thanh niên trong độ tuổi từ 15 đến 24 rơi vào trạng thái không việc làm, không đào tạo. Con số này chiếm gần 12% tổng lực lượng thanh niên quốc gia, tăng đáng kể so với quý trước và cùng kỳ năm 2024. Thông tin do Cục Thống kê công bố vào ngày 6 tháng 10 khiến dư luận giật mình bởi tỷ lệ thanh niên thất nghiệp trong quý này vượt 9%, cao hơn nhiều so với cùng kỳ các năm trước và tiếp tục xu hướng gia tăng. Thực trạng này không chỉ là con số thống kê mà còn là dấu hiệu của một cuộc khủng hoảng nhân lực đang âm thầm lan rộng, với những tác động sâu sắc tới nền kinh tế, xã hội và tương lai phát triển của đất nước.
Tình trạng NAET, viết tắt của “Not in Employment, Education or Training”, diễn ra rõ nét hơn ở khu vực nông thôn, nơi nữ giới bị ảnh hưởng nặng nề hơn so với nam giới với tỷ lệ khoảng 13%, trong khi ở thành thị tỷ lệ này thấp hơn nhưng vẫn ở mức gần 10%. Sự phân bố này phản ánh một vấn đề kép: vừa là bất cập trong hệ thống giáo dục và đào tạo nghề, vừa là sự chênh lệch cơ hội việc làm giữa các khu vực. Thanh niên nông thôn không chỉ thiếu việc làm mà còn thiếu tiếp cận với các chương trình đào tạo kỹ năng, dẫn đến nguy cơ tạo ra một thế hệ bị bỏ lại phía sau, mất đi cơ hội tham gia vào quá trình phát triển quốc gia.
Nguyên nhân sâu xa của tình trạng này nằm ở dòng chảy chuyển giao giữa hệ thống giáo dục và thị trường lao động. Những thanh niên mới tốt nghiệp đại học, cao đẳng hoặc trung cấp bước vào thời kỳ tìm việc nhưng chưa tiếp cận được công việc phù hợp, hoặc thiếu kỹ năng cần thiết để đáp ứng yêu cầu của doanh nghiệp. Hệ thống đào tạo vẫn thiên về lý thuyết, thiếu kết nối thực tế, trong khi thị trường lao động ngày càng đòi hỏi năng lực chuyên môn, khả năng thích ứng và sáng tạo. Đây là mảnh đất màu mỡ cho tình trạng thất nghiệp và NAET gia tăng, đồng thời bộc lộ lỗ hổng chiến lược trong hoạch định chính sách nhân lực của quốc gia.
Mặc dù có những tín hiệu tích cực, như tỉ lệ lao động đã qua đào tạo đạt khoảng 29,5% trong quý III/2025, con số tăng nhẹ so với cùng kỳ năm trước, nhưng điều này chưa đủ để bù đắp cho khối lượng thanh niên rơi vào trạng thái NAET. Ngành dịch vụ vẫn dẫn đầu về số người có việc làm với hơn 21,4 triệu người, tăng 124.000 so với quý trước. Công nghiệp và xây dựng tiếp tục đóng góp nhiều việc làm, trong khi lao động nông nghiệp – lâm nghiệp – thủy sản giảm. Tuy nhiên, tăng trưởng việc làm theo ngành chưa đủ để giảm áp lực tổng thể, và các con số này chỉ phản ánh phần nổi của tảng băng trôi.
Khủng hoảng NAET không chỉ là vấn đề kinh tế hay xã hội mà còn là bài toán chiến lược về nguồn nhân lực. Thanh niên là lực lượng năng động, sáng tạo, là yếu tố quyết định năng suất, đổi mới sáng tạo và khả năng cạnh tranh quốc tế. Khi hơn 1,6 triệu người rơi vào trạng thái không làm, không học, Việt Nam không chỉ mất đi nguồn lực lao động hiện tại mà còn đặt ra nguy cơ kéo dài trong dài hạn, ảnh hưởng đến khả năng phát triển bền vững. Đây là một cơn bão âm thầm mà nếu không được giải quyết, có thể làm trì trệ toàn bộ tiến trình phát triển kinh tế – xã hội.
Cục Thống kê Cộng sản Việt Nam cảnh báo rằng nếu không có giải pháp căn cơ, tình trạng NAET sẽ tiếp tục là tảng đá kéo lùi nguồn nhân lực. Những giải pháp này cần được triển khai đồng bộ, từ việc định hướng nghề nghiệp sớm, phân luồng hợp lý trong giáo dục, tăng cường kỹ năng thực hành cho thanh niên, đến việc thúc đẩy kết nối chặt chẽ giữa doanh nghiệp và cơ sở đào tạo. Thiếu một chiến lược tổng thể sẽ khiến khủng hoảng nhân lực không chỉ dừng lại ở con số hơn 1,6 triệu người, mà còn lan rộng, ảnh hưởng đến chất lượng lao động và năng lực cạnh tranh quốc gia trong những năm tiếp theo.
Áp lực còn gia tăng khi kinh tế Việt Nam đối mặt với biến động chuỗi cung ứng, thị trường trong nước và xuất khẩu chịu ảnh hưởng, khiến doanh nghiệp dè dặt trong tuyển dụng. Thanh niên mới ra trường, trong khi số lượng tăng liên tục, vẫn chưa có đủ kỹ năng để thích ứng. Đây là tình huống nguy hiểm, bởi nó tạo ra một vòng xoáy: thiếu việc làm dẫn đến giảm cơ hội phát triển kỹ năng, thiếu kỹ năng khiến việc làm càng khó tiếp cận. Chu kỳ này, nếu không được phá vỡ, sẽ tạo ra một thế hệ bị mất cơ hội và tiềm năng.
Bên cạnh khía cạnh thị trường lao động, yếu tố tâm lý và xã hội cũng đáng quan tâm. Thanh niên NAET không chỉ đối diện với thất nghiệp, mà còn với áp lực xã hội và tâm lý. Khi nhận thức về tương lai bấp bênh, họ dễ rơi vào tình trạng chán nản, giảm động lực học tập, sáng tạo và đóng góp xã hội. Nếu cộng hưởng với khoảng cách giàu – nghèo và sự bất bình đẳng cơ hội, tình trạng NAET còn có nguy cơ kích thích những hệ lụy xã hội khác, từ di cư lao động tự phát, tệ nạn xã hội, đến giảm niềm tin vào chính sách công.
Một câu hỏi lớn được đặt ra là: liệu hệ thống giáo dục và chính sách đào tạo nghề của Việt Nam đã đủ linh hoạt và kịp thời để ứng phó với thực trạng này? Các chuyên gia cho rằng, định hướng từ sớm và phân luồng hợp lý là chìa khóa, nhưng việc này chưa được thực hiện đồng bộ. Nhiều trường đại học và cao đẳng vẫn chạy theo chuẩn mực cũ, chưa liên kết chặt chẽ với doanh nghiệp và nhu cầu thị trường. Trong khi đó, thanh niên mới ra trường lại không được trang bị đủ kỹ năng mềm, tư duy phản biện và năng lực thích ứng với môi trường công việc hiện đại. Đây chính là lỗ hổng chiến lược, khiến cơn khủng hoảng NAET trở nên khó kiểm soát.
Thực trạng còn nguy hiểm hơn khi chúng ta nhìn vào bức tranh tổng thể về nhân lực trẻ: số lượng lao động trẻ gia nhập thị trường ngày càng tăng, trong khi doanh nghiệp dè dặt tuyển dụng vì biến động kinh tế và chuỗi cung ứng toàn cầu. Sự thiếu kết nối giữa giáo dục và thị trường lao động khiến nhiều thanh niên phải chấp nhận công việc không phù hợp, tạm thời, hoặc thậm chí không có việc làm. Khi đó, các kỹ năng học được trong nhà trường trở nên lạc hậu, tạo ra vòng xoáy mất cơ hội, giảm năng suất, và kéo dài tình trạng thất nghiệp.
Khủng hoảng này còn phản ánh sự chậm trễ trong chính sách hỗ trợ thanh niên. Các chương trình đào tạo nghề, hỗ trợ khởi nghiệp, hướng nghiệp, kết nối với doanh nghiệp vẫn còn manh mún, chưa đủ mạnh để tạo ra thay đổi đáng kể. Thanh niên, đặc biệt ở nông thôn, chưa được tiếp cận với những cơ hội học tập và trải nghiệm thực tế, dẫn đến một thế hệ bị bỏ lại phía sau trong kỷ nguyên đổi mới sáng tạo.
Áp lực còn gia tăng khi nhìn vào xu hướng xã hội. Thanh niên NAET không chỉ đối diện với thất nghiệp, mà còn với nguy cơ rơi vào các vấn đề xã hội nghiêm trọng: di cư tự phát, tệ nạn, hoặc mất động lực tham gia xây dựng đất nước. Điều này đặt ra một thách thức kép cho hệ thống chính sách: vừa phải tạo việc làm, vừa phải nâng cao kỹ năng, đồng thời duy trì sự ổn định xã hội và tạo cơ hội phát triển cho tất cả các đối tượng thanh niên.
Từ góc độ chiến lược, Việt Nam đang đứng trên bờ vực thẳm của khủng hoảng nhân lực. Nếu không hành động ngay, những hệ lụy sẽ kéo dài: giảm năng suất lao động, tụt hậu về công nghệ và sáng tạo, gia tăng bất bình đẳng, và xói mòn cơ sở cho phát triển bền vững. Ngược lại, nếu có chiến lược đồng bộ, từ giáo dục, đào tạo kỹ năng, kết nối doanh nghiệp, đến cơ chế hỗ trợ thanh niên tiếp cận việc làm, Việt Nam có thể biến áp lực này thành lực đẩy cho làn sóng nhân lực chất lượng cao, tạo đà bứt phá sau năm 2025.
Bức tranh việc làm thanh niên quý III/2025 cho thấy một viễn cảnh kép, vừa nguy cơ, vừa cơ hội. Mỗi con số thất nghiệp, mỗi thanh niên không tiếp cận giáo dục hay đào tạo, là lời cảnh báo về bờ vực thẳm mà đất nước đang đứng. Chính quyền, hệ thống giáo dục và doanh nghiệp cần phải phối hợp đồng bộ, triển khai các giải pháp đào tạo kỹ năng, định hướng nghề nghiệp, kết nối thị trường lao động, để biến thách thức thành cơ hội. Chỉ có cách này, Việt Nam mới tránh được nguy cơ một thế hệ thanh niên mất phương hướng, và mới có thể xây dựng lực lượng lao động chất lượng cao, đủ sức đối mặt với những biến động kinh tế trong tương lai.
Nếu tiếp tục trì hoãn, thiếu sự can thiệp kịp thời, hơn 1,6 triệu thanh niên NAET thực trạng báo động kéo lùi toàn bộ tiến trình phát triển bền vững của quốc gia, làm giảm năng suất, sáng tạo, và khả năng cạnh tranh của Việt Nam trong khu vực và trên thế giới. Việt Nam đứng trước thời khắc quyết định: nếu không giải quyết khủng hoảng nhân lực, bờ vực thẳm đang chờ đón cả một thế hệ./.
NGƯỜI QUAN SÁT
