Người bạn Ukraine của tôi ơi,
Bạn đã trải qua cuộc chiến tranh được một năm, và sự chết chóc hầu như xảy ra cho mọi gia đình trong nước bạn. Cuộc chiến đấu của các bạn khiến tôi nhớ lại hoàn cảnh của tôi khi còn sống ở Sarajevo. Khi đó, trong vai trò một phóng viên, tôi chứng kiến những gì xảy ra trong cuộc chiến năm 1993. Quân lính của phe Bosnia Serb vây hãm thủ đô xinh đẹp của người Bosnia, và người dân bình thường đang sống ở đây- nhiều người còn rất trẻ chỉ mới ở độ tuổi thiếu niên. Họ phải tìm mọi loại khí giới để bảo vệ gia đình và nhà cửa của họ.
Hoàn cảnh nước tôi lúc bấy giờ vừa hào hùng vừa bi thảm, vừa anh dũng vừa đau buồn. Lúc đó, tôi muốn mình là người dân Sarajevo. Tôi muốn tìm cho mình chính nghĩa khi chiến đấu, và đặt sinh mạng của người khác quan trọng hơn tính mạng của mình. Bạn có cảm tưởng như mình là vô địch khi bạn liều mình để cứu người khác. Bạn cảm thấy mình can trường, không còn biết đau đớn, sợ hãi là gì. Dĩ nhiên, thực tế khác hẳn, nó không giống như bạn nghĩ. Nhưng qua lịch sử của mọi thời đại, khi người dân cầm lấy vũ khí để bảo vệ nhà cửa, gia đình của họ thì họ sẽ có sức mạnh vô song, một thứ sức mạnh chưa bao giờ tưởng tượng ra được.
Cha tôi là một người tị nạn của hai cuộc chiến tranh. Hồi năm 1936, ông cụ và gia đình đã trốn chạy khỏi Madrid khi bọn phát xít Đức đến đây do sự tiếp tay của Tướng Francisco Franco, và sau đó, ông cụ lại phải chạy đi tị nạn một lần nữa khi Phát Xít Đức xâm lăng nước Pháp. Phe phát xít lúc bấy giờ hầu như đang thắng thế ở khắp nơi trên thế giới, nhưng có một số người hiểu rõ tình hình hơ, biết rằng ác quỷ sẽ phải thất bại. Tất cả các chế độ độc tài chuyên chế ở Tây Âu đều lần lượt bị sụp đổ kể từ khi có Thế Chiến Thứ Hai. Bên khối các nước Đông Âu, chỉ có hai nước Nga và Belarus lại đi thụt lùi vào chế độ độc tài chuyên chế. Âu châu là lục địa nhiệt thành ủng hộ chế độ dân chủ bởi vì người dân ở đây cương quyết chống lại ác quỷ.
Các chiến sĩ trong lực lượng kháng chiến ở Pháp và những nước bị phát xít chiếm đóng tham gia vào Lực Lượng Quân Đội Đồng Minh để lật đổ các chế độ Phát Xít, và xóa bỏ hẳn chủ nghĩa phát xít ở các nước trong vùng Trung Âu. Sự đề kháng của người dân Ukraine chính là hậu duệ trực tiếp của những công dân anh hùng này.
Giống như Hitler, Putin sẽ thất bại vì những nỗ lực liều lĩnh của hắn- hắn không những chỉ thất bại mà cuối cùng còn sẽ tự hủy diệt. Do đó, tất cả các nhà độc tài khác trên thế giới sẽ phải mở mắt ra ghi nhận sự thật hiển nhiên là các nước nhỏ thường chiến thắng trong những cuộc chiến tranh xâm lược. Kẻ đi xâm lăng thường nghĩ rằng nước láng giềng là nước yếu, song đều kết thúc bằng sự thất bại của chính nước xâm lăng. Lịch sử có rất nhiều thí dụ rất khích lệ. Hồi thời thế kỷ thứ 17, Đế quốc Ottoman xâm lăng nước Montenegro nhiều lần, đánh tới đánh lui, với quân lực mạnh gấp 12 lần, nhưng cuối cùng phải chịu thua. Lần nào cũng vậy, người dân miền núi cao đều đẩy lui bọn xâm lược, và gây nhiều thương vong cho bọn chúng. Một thí dụ khác là trường hợp người Ái Nhĩ Lan đánh bại đế quốc Anh. Sau cuộc nổi dậy không thành công vào dịp Lễ Phục sinh năm 1916, kháng chiến quân Ái Nhĩ Lan đã lật đổ được sự cai trị của Đế quốc Anh mặc dù bọn Anh có lực lượng quân sự lớn hơn rất nhiều lần, khiến nhiều người cảm thấy mưu đồ lấy lại đất nước của người Ái Nhĩ Lan kể như là vô vọng.
Qua dòng lịch sử của nhiều nước trên thế giới, tự do là một trong vài thứ mà con người thường sẵn sàng chết để dành cho được. Chính vì thế xâm lăng một xã hội tự do thường phải trả giá rất đắt. Nhưng chiến đấu để dành lại tự do không thể thành công được nếu không có những người lãnh đạo sẵn sàng hy sinh tất cả, những sự hy sinh giống như những người khác.Nếu không có những người lãnh đạo dám hy sinh, không vì ích kỷ, tư lợi, người dân bình thường sẽ chỉ có rất ít lý do để tin rằng xã hội mà họ chiến đấu cho là một xã hội công bằng.
Tất cả xã hội tự do đều tôn trọng những quyền bình đẳng cho người phụ nữ. Chính nghĩa nào gạt bỏ phụ nữ sang một bên sẽ phải thất bại vì không được nhiều người ủng hộ, bởi vì phụ nữ là một vốn quý cho các phong trào kháng chiến trong vòng bí mật.
Vì các bạn đã dám đứng lên chống lại bọn xâm lược Nga, khiến cho Trung cộng sẽ phải ngần ngại không dám tấn công Đài Loan, và Bắc Triều Tiên phải suy nghĩ lại trước khi tuyên bố gây chiến với Nam Hàn, và Nga sẽ phải từ bỏ đòi dành chủ quyền ở những nước trong vùng Baltic. Các nhà lãnh đạo Tây phương hiểu rõ rằng cuộc chiến đấu dành tự do cho Ukraine chính là cuộc chiến đấu giành hòa bình và ổn định cho cả Âu châu. Họ đoàn kết với nhau trong việc cam kết sẽ cung cấp vũ khí tối tân, đạn dược, cũng như huấn luyện kỹ thuật tác chiến do những đơn vị xuất sắc nhất của Tây phương thực hiện. Tổng thống Biden rõ ràng muốn gửi sang Ukraine viện trợ quân sự đến mức tối đa, miễn là không gây ra cuộc chiến khủng khiếp đối với Nga vì làm cho Putin phải tức giận. Trong lúc chiến sự vẫn diễn biến thuận lợi cho Ukraine, nhiều người Mỹ hy vọng Tổng thống Biden sẽ chọn thời điểm thích hợp để cung cấp thêm vũ khí giúp Ukraine đi đến chiến thắng.
Trong các xã hội loài người , người ta từng thấy những cá nhân, nhóm người nhỏ bé vẫn có thể đánh bại một kẻ thù to lớn hơn. Nếu không thế giới này đã bị những tên trùm phát xít thống trị, và thế giới sẽ không còn được hưởng tự do nữa. Thế giới trong thực tế không xảy ra như vậy. Những nước nhỏ như Ukraine vẫn có thể oai hùng đứng dậy để chống lại chế độ độc tài hùng mạnh. Họ chiến đấu để khiến bọn xâm lược bị chặn lại, không tiến thêm được nữa. Nhất là khi họ nhận được vũ khí tối tân, và kỹ thuật tác chiến xuất sắc. Nếu Ukraine giành được tự do thì các nước khác cũng có tự do theo bởi vì các tên lãnh tụ phát xít trên khắp thế giới sẽ buộc phải hiểu rằng sức mạnh không phải bao giờ cũng đem lại chiến thắng cho bọn chúng. Thực tế chúng ta thấy bọn lãnh tụ độc tài phát xít thường lãnh hậu quả thất bại.
Bài tiểu luận của ký giả, nhà làm phim Sebastian Junger, tác giả cuốn sách Tribe, Freedom and War
Nguyễn Minh Tâm dịch theo báo TIME ngày 13/3/2023