Cáo trạng của Trump có thể gây ra “KHỦNG HOẢNG HIẾN PHÁP”?

Nếu Biện lý Quận Manhattan, Alvin Bragg đưa ra cáo trạng buộc tội Donald Trump trong tuần này, hay tuần tới, thời gian chính xác vẫn không ai có thể nói chắc chắn, nhưng một khi điều này trở thành sự thật, thì đây sẽ là lần đầu tiên người Mỹ và thế giới được dịp thấy một cựu Tổng thống Mỹ bị truy tố, khi nói đến ba chữ “lần đầu tiên”, có nghĩa là trong lịch sử Hoa Kỳ chưa từng có Tổng thống Mỹ nào từng bị truy tố về một tội hình sự.

Nhưng ở các nền dân chủ tương tự, thì đó là chuyện đã từng xảy ra khá thường xuyên như các quốc gia Pháp, Bồ Đào Nha, Hàn Quốc, Croatia và Israel đều đã truy tố các cựu tổng thống và thủ tướng. Nhưng tại sao lại khó xảy ra tại nước Mỹ?

Mời xem video bài bình luận qua Youtube

Khi nói đến các quốc gia dân chủ trên thế giới đã từng xảy ra các trường hợp truy tố các cựu Tổng thống, các cựu Thủ tướng thì một quốc gia đồng minh gần gũi nhất với nước Mỹ nhưng lại đáng lo ngại nhất trong thời điểm này, đến từ Israel.

Quốc gia này đang ở giữa cuộc khủng hoảng chính trị trong nước nghiêm trọng nhất kể từ khi thành lập. Và đó là một cuộc khủng hoảng được gây ra chủ yếu bởi bản cáo trạng của Thủ tướng Benjamin Netanyahu về một loạt cáo buộc liên quan đến tham nhũng.

Xin hãy nhìn sang đất nước ở vùng Trung Đông để thấy phản ứng mạnh mẽ, dai dẳng và kiên trì của Benjamin Netanyahu đối với bản cáo trạng của ông ta – và điều đó có thể báo trước điều gì về khả năng Trump bị bắt giữ.

Xin nhắc lại một chút về Netanyahu, ông ta đã bị các công tố viên Israel điều tra về tội tham nhũng từ khi ông ta còn làm Thủ tướng, nhưng vẫn chưa đi đến đâu, thì chính trị loạn cả lên trong nước với vài vị Thủ tướng mới lên xuống như thay áo chỉ trong một thời gian ngắn, chẳng ai trụ được lâu, đến lượt Netanyahu lại trồi lên một lần nữa nắm giữ được chức Thủ tướng.

Lên nắm được quyền lực chưa được hai tháng, thì ông ta đã quyết tâm cải tổ Tư pháp của đất nước nhằm vô hiệu hóa quyền lực của các công tố viên và các thẩm phán trong Tòa án Tối cao, trao quyền lực sang Quốc hội với thế đa số là đảng chính trị của Netanyahu có thể bác bỏ bất cứ quyết định nào của các công tố viên lớn nhỏ và của các Thẩm phán trong Tòa án Tối cao, điều này đã dẫn đến nhiều cuộc biểu tình mấy tuần qua tại Israel, người dân không muốn mất đi nền dân chủ của Israel, họ không muốn nhà độc tài Netanyahu và những bộ trưởng trong Nội các của ông ta chuyển đổi đất nước Israel từ dân chủ sang độc tài.

Sau khi giành chiến thắng trong cuộc bầu cử ở Israel vào tháng 11 năm 2022, Netanyahu – người trước đó đã nắm quyền trong các nhiệm kỳ 1996-1999 và 2009-2021 – nhanh chóng bắt đầu thúc đẩy một loạt các dự luật mới áp đặt sự kiểm soát chính trị chặt chẽ hơn đối với hệ thống pháp luật.

Các đề xuất, được công bố vào đầu năm nay, sẽ mang lại cho các đối tác liên minh của ông Netanyahu ở phía bảo thủ cực đoan một cán cân lợi thế mong muốn từ lâu để kiềm chế Tòa án Tối cao với đa số là những người cấp tiến. Cải tiến Tư pháp cũng trao cho Netanyahu quyền hạn mà ông ta có thể sử dụng để vô hiệu hóa tất cả vụ kiện chống lại ông ta. Ý tôi muốn nói những cố gắng vạch trần những vụ án tham nhũng, lạm quyền của các công tố viên ở Israel sẽ giống như “dã tràng xe cát biển Đông” thôi, không thể làm gì được ông ta, vì một khi cải cách Tư pháp thành công, chỉ cần đa số phiếu trong Quốc hội với đảng thân cận của ông ta bác bỏ thì sẽ chẳng làm gì được.

Những bộ trưởng của Netanyahu toàn là những người kỳ thị đồng tính, muốn xóa sổ người Palestine, phân biệt chủng tộc, kỳ thị Hồi giáo, cả Thủ tướng độc tài Netanyahu và những cộng sự thân cận trong nội các của ông ta muốn gom hết quyền hành, cải cách Tư pháp sao cho mọi quyền hành nằm trong tay giới hành pháp, có như vậy thì sẽ chẳng có công tố viên nào, chẳng có Thẩm phán Tòa án Tối cao nào có thể kết tội được kẻ tham nhũng có tên Netanyahu trên đất nước Israel.

Nhưng người dân Israel đã không chấp nhận để đánh mất đi nền dân chủ của đất nước vào tay nhà độc tài, họ đã xuống đường, biểu tình, không cho phép những tên cướp sửa đổi Tư pháp, các cuộc nổi dậy trên toàn quốc với 11 tuần liên tiếp các cuộc biểu tình đường phố quy mô lớn và xen lẫn với bạo động trên khắp đất nước.

Việc bị truy tố đã đẩy Netanyahu đến một con đường bắt buộc phải hành động để trốn thoát được pháp luật không chỉ trong khoảng thời gian của nhiệm ký Thủ tướng 4 năm mà ông ta muốn chạy thoát vĩnh viễn nên Netanyahu đã sẵn sàng hợp tác với những kẻ chủ trương phát xít, cực đoan và theo đuổi các chính sách phản dân chủ mà trước đây ông ta từng chỉ trích, tựu trung tất cả cố gắng của ông ta chỉ là làm sao để không phải vào tù, bây giờ và mãi mãi.

Có lẽ những gì Trump sẽ làm trên đất nước này nếu có lại quyền lực trong tay chắc chắn sẽ còn khủng khiếp và cứng rắn hơn Netanyahu nhiều lần.

Về mặt chính trị, Donald Trump và Benjamin Netanyahu rất giống nhau, họ là những người theo chủ nghĩa dân túy có sức thu hút và lôi cuốn rất giỏi, những người họ đã biến các đảng trung hữu lâu đời thành sự sùng bái cá nhân. Netanyahu là thủ tướng trong toàn bộ nhiệm kỳ tổng thống của Trump và nổi lên như một trong những đồng minh thân cận nhất của ông trên vũ đài toàn cầu, thậm chí còn đưa hình Trump lên một trong những áp phích tranh cử của ông ta trong năm 2019.

Cả hai người đàn ông này đều bị buộc tội lạm dụng quyền lực nghiêm trọng phản dân chủ khi còn đương chức. Cả hai người đàn ông này đã phản ứng bằng các chiến dịch gần như giống hệt nhau để chống lại các cơ quan pháp luật, cáo buộc các nhà điều tra tham gia vào một “ cuộc săn phù thủy ” theo lệnh của giới tinh hoa tự do. Các khẩu hiệu, các lời miệt thị, chống đối các công tố viên, tòa án của hai người đàn ông này giống hệt nhau như rập khuôn một cách kỳ lạ.

Nói qua câu chuyện về một quốc gia Đồng minh có những nét gần gũi, tương đồng với Hoa Kỳ thì có lẽ quý vị đã nhìn ra một viễn cảnh không khác mấy sẽ xảy ra trên đất nước này, nếu chẳng may, tên cựu Tổng thống thứ 45 tệ hại này nhảy xổm lên ghế Tổng thống Mỹ một lần nữa, chỉ một lần nữa thôi, thì ông ta có thể làm được nhiều hơn gấp nhiều lần những gì Netanyahu đang muốn làm tại Israel.

Chỉ cần có lại được quyền lực, chắc chắn ông ta sẽ thay đổi mọi thứ, sẽ gom hết quyền lực vào tay ông ta và những tay chân thân cận, là những người có tính cách phân biệt chủng tộc, phân biệt Hồi giáo, kỳ thị màu da, kỳ thị người đồng tính, đem đến những ưu đãi tối đa cho giới giàu có, tài phiệt và tước đoạt bằng hết những lợi ích, phúc lợi của giới trung lưu, người nghèo tại Mỹ như những gì mà một Hạ viện Cộng hòa đang làm.

Trump đã kêu gọi những người ủng hộ ông ta xuống đường để phản đối bản cáo trạng sẽ đến với ông ta. Cho đến nay, số lượng những sự đáp ứng lời kêu gọi của trump xem ra còn rất ít, nhưng nếu một bản cáo trạng thực sự được đưa ra, thì số lượng những người trung thành, ủng hộ MAGA vẫn có thể thay đổi nhanh chóng thành số người đông hơn, nhưng các lực lượng thực thi pháp luật đã chuẩn bị sẵn sàng các phương án đối phó khi có bạo loạn xảy ra.

Bất kể là có những đe dọa bạo động khi một cáo trạng được đưa ra nhưng điều này không có nghĩa là Biện lý Quận Manhattan, Alvin Bragg không nên truy tố Trump nếu ông ấy thực sự tin rằng bằng chứng bảo đảm điều đó. Kể cả Trump là một người có ảnh hưởng vẫn không thể đứng trên luật pháp trong một nền dân chủ.

Ở Israel, vụ kiện chống lại ông Netanyahu là nghiêm trọng và nói lên cốt lõi của hành vi phản dân chủ trong nhiệm kỳ cuối cùng của ông ta. Truy tố Netanyahu là đúng, và truy tố Trump cũng là đúng, là việc nên làm.

Nhưng, sự hỗn loạn đang diễn ra ở Israel nên là một lời cảnh báo đến tất cả người Mỹ, những người còn yêu nền dân chủ của đất nước này. Vì dù sao, bối cảnh chính trị, xã hội và con người ở Israel vẫn chưa đến nỗi quá cực đoan, chủ trương bạo lực và chia rẽ như ở Mỹ.

Trong các điều kiện chính trị như ở Mỹ, việc theo đuổi một nhân vật chính trị có ảnh hưởng và gây chia rẽ nhất của đất nước có thể dẫn đến những hậu quả khó lường và có khả năng tàn phá nước Mỹ. Người Mỹ một lần nữa nên chuẩn bị cho mọi thứ có thể trở nên tồi tệ hơn.

Nhìn sang Israel, chính bản cáo trạng của Netanyahu và quyết tâm chạy trốn khỏi lưới của luật pháp đã dẫn đến sự hỗn loạn như thế nào hiện nay.

Nhưng trước khi chúng ta đi sâu hơn chi tiết về Trump, kẻ tệ hại, xấu xí nhất nước Mỹ thì điều quan trọng là chúng ta cần phải hiểu chính xác điều gì đang xảy ra ở Israel.

Trong thời gian dài tại vị từ năm 2009 đến năm 2021, cảnh sát Israel đã bắt đầu âm thầm điều tra ông ta vào năm 2016 và đề nghị buộc tội ông ta với nhiều vụ án lớn nhỏ khác nhau.

Ông Netanyahu đã phản ứng lại các cáo buộc bằng cách ủng hộ một nguyên nhân lâu đời của phe cực hữu, một nguyên nhân mà trước đây ông ta đã từng phản đối và xa lánh, đó là: tiến hành cuộc chiến tổng lực chống lại nền tư pháp độc lập của Israel.

Cánh cực hữu của Israel, bao gồm những người định cư cấp tiến và những kẻ cực đoan tôn giáo, từ lâu đã coi tòa án là một trong những trở ngại chính đối với nỗ lực giành quyền kiểm soát vùng đất của người Palestine và gia tăng vai trò của Do Thái giáo trong đời sống công cộng của Israel. Các chính trị gia và tổ chức tư vấn của nhóm bảo thủ cực đoan đã đưa ra một loạt đề xuất — chẳng hạn như dự luật cho phép Knesset (tức Quốc hội) bác bỏ các phán quyết của Tòa án Tối cao chỉ bằng một cuộc bỏ phiếu đa số đơn giản — được thiết kế để buộc các thẩm phán được cho là theo chủ nghĩa tự do của tòa án phải khuất phục.

Trong quá khứ, ông Netanyahu đã từng lên tiếng phản đối những ý tưởng như vậy. Năm 2012 , trong một vòng tranh luận về cải cách tòa án, ông Netanyahu đã nói rằng cơ quan tư pháp của Israel là “cơ sở tạo điều kiện cho sự tồn tại của tất cả các thể chế dân chủ khác”. Đó là lời ông ta nói trong năm 2013, khi ông ta chưa bị cáo buộc các tội trạng tham nhũng, nhưng khi năm 2016, lúc biết bản thân đang bị các công tố viên nhắm đến, thì ông ta đã thay đổi quan điểm nhưng thời gian nắm giữ quyền lực không còn đủ lâu để tiến hành những cải cách Tư pháp nên sau khi mãn nhiệm năm 2021, ông ta tưởng đã phải đối mặt với những án tù nhưng thủ tục thưa kiện, kháng cáo dằng dai đã giúp ông ta, thời cơ lại đến, khi chính trị Israel bị lủng củng, bất hòa, thì đảng Likud của ông ta là một đảng lớn lại có cơ hội nắm quyền trở lại, may mắn lại đến, vừa nắm chức Thủ tướng thì ông ta tiến hành ngay việc cải cách Tư pháp.

Người từng bảo vệ hệ thống tòa án của Israel năm 2012, là lúc chưa bị những cáo trạng đã thay đổi giọng điệu của mình trong năm 2023, Netanyahu và các đồng minh của mình bắt đầu thả nổi các biện pháp pháp lý để không thể truy tố ông, với một dự luật “miễn trừ” cho các Thủ tướng đương nhiệm khỏi bị truy tố và sắp tới, còn có thể nhiều thứ “miễn trừ” khác nữa, thí dụ như một quan chức cấp cao như Tổng thống, Thủ tướng sẽ không thể bị truy tố kể cả khi mãn nhiệm..

Netanyahu đã thanh trừng những người chỉ trích trong đảng Likud của mình, biến nó thành một phương tiện cực hữu cho nhiệm vụ toàn diện của ông ta để tránh phải ngồi tù.

Vào năm 2022, sau 5 cuộc bầu cử sát sao trong 3 năm rưỡi, cuối cùng thì ông Netanyahu cũng đã giành được đa số phiếu vững chắc. Đa số này phụ thuộc vào một liên minh với các phe cực đoan nhất như đảng Phục quốc Do Thái tôn giáo của Israel và một phe quân phiệt chống người Palestine cam kết gây chiến với ngành tư pháp.

Một dự luật cải cách Tư pháp của Netanyahu sẽ dẫn đến một cuộc khủng hoảng hiến pháp, trong đó các thành phần khác nhau của chính phủ không đồng ý về luật là gì và ai sẽ quyết định về luật đó. Trong những tình huống như vậy, các tổ chức khác — như cảnh sát và quân đội — có thể sẽ tự quyết định sẽ tuân theo lệnh ai.

Đó là đích đến cuối cùng của cuộc khủng hoảng nghiêm trọng nhất mà một nền dân chủ có thể phải đối mặt, và Israel đang hướng tới điểm cuối cùng đó.

Tổng thống Herzog đã cảnh báo trong một bài phát biểu vào tuần trước rằng: “Khi chúng ta sắp kỷ niệm 75 năm thành lập Israel, đất nước này lại đang trên bờ vực thẳm vì chia rẽ, bị đe dọa giữa dân chủ và độc tài, và nội chiến là điều hoàn toàn có thể xảy ra”.

Đây là bài học lớn cho nước Mỹ khi một hay nhiều bản cáo trạng đến với một người cựu lãnh đạo của đất nước dù là chuyện nên làm những sẽ tăng nguy cơ chia rẽ và bạo loạn, nước Mỹ cũng giống như Israel, nước Mỹ không phải là ngoại lệ.

Một điểm mấu chốt của câu chuyện Israel với Netanyahu, theo quan điểm của nhiều người Mỹ, cũng chính là mấu chốt của câu chuyện nước Mỹ với Donald Trump, chỉ với một bản cáo trạng sẽ làm thay đổi hoàn toàn động cơ của một chính trị gia.

Trong phần lớn sự nghiệp của mình, Netanyahu nổi tiếng là một chính trị gia thận trọng và biết tính toán. Đúng là anh ta theo chủ trương bảo thủ, nhưng dường như ông ta luôn có ý thức về những gì là quá đáng và nguy cơ hỗn loạn chính trị kèm theo. Nhưng kể từ khi bị truy tố, ông ta đã thay đổi nhận thức gần như 180 độ, đó là ông ta sẵn sàng chấp nhận các chính sách chuyên quyền mà trước đây ông ta đã bác bỏ và liên kết với các lực lượng cực đoan, độc tài trong nền chính trị Israel vốn từ lâu đã bị đặt bên lề đất nước.

Sự thay đổi của Netanyahu nói lên cách mối đe dọa của một bản án trọng tội đã thay đổi động cơ và nhận thức chính trị của một người. Netanyahu nghĩ rằng ông ta rồi sẽ phải vào tù, ông ta không có gì để mất bằng cách chiến đấu bằng mọi công cụ có sẵn.

Thật khó đoán chính xác điều này trông như thế nào trong trường hợp của Trump. Khi Trump là chính trị gia lãnh đạo một đảng chính trị lớn, dưới trướng là vài chục triệu cái đầu không não cùng với sự ủng hộ nhiệt thành mà chúng ta gọi là cuồng bất chấp, thì dĩ nhiên, bằng mọi cách ông ta phải kêu gọi chiến đấu đến cùng, được ăn cả ngã về không.

Điều duy nhất mà tôi có thể gần như chắc chắn là ông ta sẽ không bỏ cuộc tranh cử tổng thống. Vì trở lại nhiệm kỳ tổng thống sẽ là cơ hội tốt nhất để ông ta được miễn truy tố, nhờ thông lệ pháp lý lâu đời là không truy tố các tổng thống đương nhiệm. Và có những lý do chính đáng để tin rằng một bản cáo trạng có thể giúp ông ta trong cuộc bầu cử sơ bộ của đảng Cộng hòa hơn là làm tổn thương ông ta.

Và một điểm khác biệt quan trọng giữa Trump và Netanyahu là hai người đàn ông này luôn sẵn sàng chấp nhận sự hỗn loạn.

Lời kết:

Mối đe dọa của sự bất ổn chính trị — thậm chí là một cuộc khủng hoảng hiến pháp giống như cuộc khủng hoảng đang rình rập ở Israel — không nên được xem  là một lý do hợp lý để bảo vệ các chính trị gia quyền lực tham gia vào các hành vi sai trái hình sự. Việc Israel từ chối truy tố Netanyahu sẽ gửi đi một tín hiệu nguy hiểm về việc các Thủ tướng tương lai có thể thoát tội ở Israel – bật đèn xanh cho các nhà lãnh đạo tương lai thoải mái thực hiện các hành vi phi dân chủ khi còn đương chức.

Và với nước Mỹ, nếu Biện lý Quận Manhattan ở New York, Alvin Bragg hoặc Biện lý Quận Fulton County ở Georgia, Fani Willis và Bộ Tư pháp thực sự tin rằng Trump đã phạm tội có thể bị truy tố, thì việc để ông ta chạy thoát một lần nữa vì chức vụ và ảnh hưởng của ông ta sẽ gửi một thông điệp nguy hiểm tương tự về tình trạng pháp quyền ở Mỹ.

Khi đó, sự bất hợp pháp ở cấp độ cao nhất sẽ đặt các nền dân chủ có tính phân cực cao vào tình thế hai bên cùng thua. Hoặc là các cơ quan pháp lý truy tố và có nguy cơ dẫn đến một cuộc khủng hoảng chính trị làm rung chuyển hệ thống, hoặc bỏ qua hành vi phạm tội và có nguy cơ tạo ra một tiền lệ khuyến khích sự xói mòn dân chủ dần dần và tinh vi hơn trong tương lai.

Việt Linh 23.03.2023