(New York Times) – Khi thành lập Uỷ ban Đặc biệt điều tra bạo động Điện Capitol ngày 6 tháng 1 trong mùa hè vừa qua, Hạ viện Hoa Kỳ đặt ra mục tiêu thâu thập những lời khai am hiểu tường tận những gì đã xảy ra, và từ đó đưa ra những đề nghị nhằm bảo đảm chuyện này sẽ không bao giờ xảy ra lần nữa.
Nhưng khi các nhà điều tra Hạ viện xem hàng loạt tài liệu, số dữ liệu khổng lồ, và các biên bản thẩm vấn, họ bắt đầu cân nhắc liệu cuộc điều tra có thể dẫn đến những chứng cớ hành vi hình sự của Tổng thống Donald Trump hay những người khác mà họ có thể đề nghị Bộ Tư pháp mở cuộc điều tra hay không.
Đề nghị hình sự không có trọng lượng pháp lý vì Quốc hội có rất ít khả năng bảo Bộ Tư pháp nên điều tra gì. Nhưng bước đi này có tác động chính trị đáng kể bằng cách gia tăng áp lực công chúng lên Tổng trưởng Tư pháp Merrick B. Garland – người trong năm đầu tiên nhiệm kỳ chủ yếu né tránh những câu hỏi về việc công tố viên có đang điều tra hành vi của cựu tổng thống và cố vấn của ông ta khi họ thúc đẩy những cáo buộc vô căn cứ về gian lận bầu cử.
Những câu hỏi về hình sự vượt xa đề nghị truy tố cựu Chiến lược gia Stephen Bannon, và cựu Đổng lý Toà Bạch Ốc Mark Meadows tội khinh thường Quốc hội được Hạ viện chuyển sang cho Bộ Tư pháp vì cả hai từ chối hợp tác với cuộc điều tra của họ. Luật liên bang yêu cầu công tố viên đưa những cáo buộc khinh thường Quốc hội ra trước đại bồi thẩm đoàn sau khi nhận được đề nghị như vậy.
Theo những nguồn tin được báo cáo nỗ lực của Uỷ ban, các nhà điều tra Hạ viện đang tìm hiểu mức độ phạm tội, trong đó gồm hai cáo buộc cụ thể: liệu tội gian lận tiền bạc có diễn ra khi nhiều người Cộng hoà gây quỹ hàng triệu Mỹ kim phục vụ mục tiêu khẳng định bầu cử bị đánh cắp, mặc dù biết rõ những tuyên bố này không đúng sự thật; Và, liệu Trump và đồng minh của ông ta có cản trở Quốc hội khi tìm cách ngăn chặn thủ tục chứng nhận phiếu cử tri đoàn hay không.
Hiện chưa rõ Uỷ ban có thêm chứng cớ mới có thể hậu thuẫn đề nghị hình sự hay không, khi nào và họ sẽ xác định theo đuổi phương án này như thế nào, và liệu Uỷ ban có thể lập một hồ sơ đủ mạnh để chống lại những cáo buộc họ hành động đảng phái.
Đằng sau hậu trường, công việc hàng ngày của Uỷ ban được một đội ngũ 40 nhà điều tra và nhân viên thực hiện, trong đó có cả các cựu công tố viên liên bang. Uỷ ban nắm được hơn 30.000 hồ sơ và đã thẩm vấn hơn 300 nhân chứng, trong đó có hơn chục người có lời khai “quan trọng” vào tuần trước.
Trong những tuần gần đây, Uỷ ban công khai tỏ dấu hiệu cho thấy sự quan tâm đến câu hỏi về hình sự. Không lâu sau khi nhận được 9000 trang tài liệu từ ông Meadows, trong đó bao gồm những tin nhắn và tài liệu trình bày trên PowerPoint, Phó Chủ tịch Liz Cheney (Cộng hoà – Wyoming) nhắc đến một điều luật hình sự tại phiên điều trần được phát sóng trên truyền hình.
“Lời khai của ông Meadows sẽ liên quan đến một câu hỏi quan trọng trước Uỷ ban này: Donald Trump, bằng hành động hay án binh bất động, đã sai trái tìm cách cản trở hay ngăn chặn thủ tục kiểm phiếu cử tri đoàn của Quốc hội hay không?” bà Cheney đặt câu hỏi khi đọc xong những tin nhắn gởi cho Mark Meadows, trong đó có tin nhắn từ Trump Jr. và các xướng ngôn viên ngôi sao của Fox News.
Đây là một trong những câu hỏi quan trọng nhất được đặt ra trong 6 tháng đầu tiên của cuộc điều tra, liên quan điều luật hình sự cụ thể 18 U.S. Code § 1512.
Gồm 9 thành viên, trong đó có 2 nhà lập pháp Cộng hoà, Uỷ ban làm việc theo khuôn mẫu Uỷ ban điều tra vụ tấn công khủng bố 9/11. Uỷ ban dự tính sẽ lập báo cáo điều tra về bạo động ngày 6 tháng 1.
Uỷ ban cũng dự tính vào đầu sang năm sẽ tổ chức những phiên điều trần được truyền hình trực tiếp để cho công chúng biết phong trào ủng hộ ông Trump “Stop the Steal” đã hỗ trợ góp phần dẫn đến vụ bạo động Điện Capitol như thế nào. Uỷ ban cuối cùng cũng có thể đề nghị một số thay đổi trong luật liên bang, thắt chặt luật nhằm kiểm soát hành vi của một tổng thống, và cải tổ Đạo luật Kiểm phiếu Cử tri đoàn, mà ông Trump và đồng minh tìm cách khai thác trong nỗ lực cố bám víu quyền lực.
Một trong những thách thức mà Uỷ bang đang đối mặt là đã có quá nhiều tường trình về những nỗ lực của ông Trump tìm cách tiếp tục nắm giữ quyền lực, và về cuộc tấn công. Cho đến nay, một loạt những tiết lộ về vai trò của cựu Tổng thống, các cố vấn của ông ta, và những đồng minh khác trong việc thúc đẩy thuyết âm mưu vô căn cứ về bầu cử bị đánh cắp có ít tác động đến sự ủng hộ của Cộng hoà tại Quốc hội.
Tuy nhiên, một đề nghị hình sự đáng tin cậy có thể cho Uỷ ban cơ hội nhấn mạnh đến mức độ nghiêm trọng của những gì đã xảy ra, trong khi có khả năng buộc ông Trump và những người khác bị kiểm tra, và giám sát pháp lý gắt gao.
Mặc dù các nhà điều tra Quốc hội không có thẩm quyền cáo buộc hình sự, nhưng họ có khả năng tống trát đòi tài liệu và buộc nhân chứng ra lấy lời khai, cho phép họ tiết lộ những chi tiết mới về các sự kiện đã diễn ra. Đôi khi, quá trình đó dẫn đến việc nhân chứng tiết lộ sự phạm tội của bản thân và những người khác.
Ủy ban cũng điều tra Sidney Powell – một trong những luật sư hàng đầu trong nỗ lực đảo ngược bầu cử của ông Trump. Powell lãnh đạo một tổ chức đã kiếm được rất nhiều tiền khi bà ta và ông Trump loan truyền dối trá về gian lận bầu cử tràn lan. Defending The Republic gây quỹ $14,9 triệu Mỹ kim trong thời gian từ tháng 12 năm 2020 đến tháng 7 năm 2021. Theo báo cáo kiểm toán độc lập được đệ lên ở Florida, tổ chức này nắm trong tay hơn $9,3 triệu Mỹ kim tiền mặt. Kiểm toán phát giác ra tổ chức vi phạm nhiều luật tiểu bang.
Cho đến nay, Tổng trưởng Tư pháp Garland tránh đưa ra những tuyên bố công khai về vấn đề này. Tại một phiên điều trần diễn ra vào tháng 10, Garland từ chối trả lời những câu hỏi liệu Bộ Tư pháp có đang điều tra ông Trump và đồng minh liên quan đến vai trò của họ trong cuộc tấn công Điện Capitol hay không.
Tất cả những truy tố của Bộ Tư pháp trong cuộc điều tra sâu rộng về bạo động 6/1 với hơn 700 vụ bắt giữ cho đến nay chủ yếu tập trung vào những kẻ có mặt tại Điện Capitol vào ngày hôm đó, đập phá hàng rào, đập vỡ cửa sổ, và hành hung chống lại cảnh sát.
Bộ Tư pháp dường như lập các hồ sơ vụ án từ dưới lên, bắt đầu với những vụ có thể buộc tội và tìm hiểu mối quan hệ của họ với những kẻ khác. Nhưng vẫn chưa rõ liệu công tố đang tìm cách lập hồ sơ vụ án chống lại những người ở cấp cao hơn trong hệ thống chính trị, hay gắn kết vụ tấn công với Trump và các cố vấn hay những người ủng hộ đã phối hợp với ông trong nỗ lực đảo ngược kết quả bầu cử hay không.
Hương Giang (Theo New York Times)
