Lời tòa soạn: Trong thời gian qua, có nhiều ý kiến khác nhau về việc khiếu nại tái kiểm phiếu cuộc bầu cử nghị viên khu vực 4 thành phố San Jose, dưới đây là một ý kiến từ một cái nhìn khác của chị Vương Ngọc Quyên, một người trong nhóm của ứng cử viên Nguyễn Mạnh, từng theo dõi sát sao cuộc tái kiểm phiếu này. Nhằm thông tin từ nhiều phía và đa chiều, chúng tôi xin gửi đến qúy độc giả Cali Today bài viết này.
Trong những tuần qua, quận hạt Santa Clara đang xôn xao về cuộc tái kiểm phiếu (recount) của cuộc tranh cử khu vực 4 thành phố San Jose giữa nghị viên Nguyễn Mạnh và luật sư Diệp Thế Lân.
Báo Mercury News gọi đây là cuộc kiểm phiếu lịch sử (historical recount). Gọi là “lịch sử” vì đây là lần đầu tiên Phòng Kiểm Phiếu (Registrar of Voters, gọi tắt là ROV) của hạt Santa Clara thực hiện một cuộc tái kiểm phiếu. Cũng có thể gọi là “lịch sử” vì sự kiện này là do một đạo luật mới do Hội Đồng Giám Sát Quận Santa Clara vừa thông qua đầu năm 2016. Đạo luật này qui định rằng nếu kết quả của cuộc tranh cử giữa hai ứng cử viên quá sít sao (dưới 0.5% của tổng số phiếu bầu cho 2 ứng cử viên), thì ROV sẽ phải đếm phiếu lại (gọi là automatic recount), và county sẽ trả tiền cho các chi phí kiểm phiếu. Chữ automatic ở đây nên hiểu theo nghĩa bóng, tức là bắt buộc phải làm. Và theo tôi thì cuộc tái kiểm phiếu này cũng mang tính cách “lịch sử” vì đây là lần đầu tiên chúng ta có cơ hội hiểu thêm được cách làm việc của ROV.
Có nhiều người hỏi tại sao tôi lại đổ công, đổ sức, ngay cả phải xin nghỉ phép vacation để làm quan sát viên cho việc này. Xin thưa: chỉ vì 2 chữ “công-bằng xã-hội”. Thiết nghĩ chúng ta là người tỵ nạn đi tìm tự do, thì lá phiếu là biểu tượng quan trọng nhất của một xã hội dân chủ: mình có thể tự do bầu cho người mình tin tưởng sẽ đại diện để tranh đấu cho quyền lợi của mình. Nhưng mình bỏ phiếu rồi, thì lá phiếu của mình đi đâu, được đếm như thế nào? Trong 30 năm qua, hàng năm tôi vẫn siêng năng đi bầu, nhưng thật sự không biết gì về việc kiểm phiếu. Tôi nhận lời tham gia nhóm kiểm phiếu của NV Mạnh vì ý muốn tìm hiểu, học hỏi thêm xem thể chế, và các cơ quan công quyền làm việc như thế nào, thử xem người dân như mình có thể góp tay chỉnh đốn và làm tốt công việc hơn không. Tôi và NV Mạnh cùng đồng ý với nhau: Đã tranh cử, thì phải có người thắng kẻ thua, phải chấp nhận, miễn là công bằng, minh bạch. Vấn đề quan trọng là làm sao giúp cho quận hạt chúng ta có được một hệ thống kiểm phiếu công bằng cho tất cả cư dân vùng này. Và đó coi như là chúng ta đã góp tay xây dựng cho một xã hội công bằng và dân chủ vậy.
Những ngày qua, tôi đã học hỏi được rất nhiều, nên nay xin chia sẻ lại cùng với quý đồng hương, để giúp mọi người hiểu thêm về cuộc tái kiểm phiếu này, cũng như là những gì nên làm, và không nên làm để lá phiếu của mình không bị loại. Trong tuần này, tôi xin được tóm tắt và cập nhật tình hình để mọi người nắm rõ vấn đề vì các bài báo gần đây cho thấy họ có vẻ không hiểu rõ vấn đề lắm. Xin hẹn những lần sau, tôi sẽ chia sẻ thêm về vấn đề xét phiếu và loại phiếu.
Trước hết, xin lược qua những mốc quan trọng cần ghi nhớ:
1. Bầu cử được tổ chức ngày 7 tháng 6. Đến cuối ngày thì NV Mạnh dẫn trước 193 phiếu. Nhưng liên tiếp 5 ngày sau đó, thì LS Lân thắng lại và dẫn 36 phiếu. Đến ngày 14 tháng 6 thì NV Mạnh thắng lại 5 phiếu (trong số 769 phiếu đếm ngày hôm đó), và sau đó thì được thêm vài phiếu nữa. Lần đếm cuối cùng ngày 30 tháng 6 là: LS Lân 8689 và NV Mạnh 8661, sai biệt 28 phiếu.
2. Kết quả bầu cử được Phòng Kiểm Phiếu xác nhận (certified) ngày 7 tháng 7 và đăng trên website của ROV: Tổng số phiếu đếm trong Quận 4 là 20,344, trong đó số phiếu trống (undervote, không bầu cho ai) và số phiếu bị loại (overvote, bầu cho cả 2) cộng lại là 2994. Cả 2 diện này đều không được đếm. LS Lân được 8689 phiếu, và nghị viên Mạnh được 8661 phiếu. Tổng cộng hai bên là 8689 + 8661 = 17,350 phiếu. Số sai biệt giữa hai ứng viên là 28 phiếu, tức 28/17350 = 0.002%, tức 2 phần ngàn, dưới mức nửa phần tram (0.5%) qui định bởi county. Vì vậy, ROV phải kiểm phiếu lại (county chi tiền).
3. Cuộc Tái Kiểm Phiếu Bắt Buộc (automatic recount) bắt đầu ngày 11 tháng 7 và chấm dứt ngày 14 tháng 7. ROV cho biết là giới hạn của lần kiểm phiếu này là chỉ đếm bằng tay những lá phiếu đã được đếm bằng máy, thế thôi. Nghĩa là chúng tôi chỉ được xem xét và hỏi về những lá phiếu trong những cái khay mà họ mang ra thôi. Chúng tôi thấy rất nhiều vấn đề trong phần sao chép phiếu (sẽ bàn thêm), nhưng ROV không cho chụp hình hay quay phim những lá phiếu (chụp hình quang cảnh phòng kiểm phiếu thì được). Kết quả của vòng tái kiểm phiếu tự động này: tổng số phiếu của 2 bên tăng lên 2 phiếu (tức 17,352), trong đó LS Lân tụt 6 phiếu và NV Mạnh được thêm 8 phiếu, rút ngắn con số sai biệt giữa hai bên xuống chỉ còn 14 phiếu. ROV chưa công bố kết quả này lên website, mà chỉ gửi email cho NV Mạnh và LS Lân. Chúng tôi tìm thấy một vấn đề rất nghiêm trọng trong vòng này (xem bên dưới).
4. Vì muốn tìm hiểu thêm những khâu khác trong việc kiểm phiếu, NV Mạnh đành phải chi tiền cho thêm một vòng kiểm phiếu nữa, gọi là voter-requested recount (tức vòng kiểm phiếu do cư dân yêu cầu). Vòng này bắt đầu ngày 19 tháng 7 và kết thúc ngày 1 tháng 8, và do NV Mạnh chi trả. Vòng kiểm phiếu này kéo dài trong nhiều ngày là vì để tiết kiệm tiền, mỗi ngày NV Mạnh giới hạn tối đa số nhân viên ROV ông phải mướn, và cứ từ từ xem xét từng khâu một. Con số $2500 mỗi ngày mà báo chí thông báo chỉ là ngày đầu thôi, và NV Mạnh cũng đã cắt giảm nhân lực ngay trưa hôm đó, cho nên còn dư lại credit để dành cho ngày sau. Những ngày kế đó thì chi phí được cắt giảm tối đa, khoảng $700 đến $1000.
Trong vòng kiểm phiếu này, chúng tôi xem xét lại thật kỹ những lá phiếu đã được sao chép lại (duplicated ballots). NV Mạnh đã tìm ra là luật cho phép thu hình ảnh (nhưng ROV trước đây nghiêm cấm không cho) nên đã tranh đấu buộc ROV phải cho thu hình ảnh (trừ những chi tiết bảo mật như chữ ký, bằng lái xe, số an sinh xã hội là không được chụp hình hay quay phim). Chúng tôi cũng đã xem lại những lá phiếu bầu khiếm diện (vote-by-mail) và những lá phiếu tạm thời (provisional) đã bị loại. NV Mạnh có khiếu nại một số trường hợp, và ROV chấp thuận mở thêm một số phiếu.Kết quả là LS Lân và NV Mạnh mỗi người được thêm 3 phiếu nữa.
5. Sau khi tìm thấy quá nhiều những việc làm sai trái của ROV (từ từ tôi sẽ nói rõ thêm), ngày 1 tháng 8 năm 2016, NV Mạnh đã chính thức chấm dứt vòng kiểm phiếu voter-requested recount và đã đệ đơn kiện yêu cầu tòa ban lệnh hủy bỏ lần bầu cử này và cho tái bầu cử. Xin trích dẫn một vài dữ kiện sau đây:
· Có 5 năm người double-voters (mỗi người bầu 2 lần) tức là có 10 lá phiếu bất hợp pháp;
· Có 34 originals (lá phiếu bản chính) bị mất, chỉ còn bản sao, mà như vậy thì làm sao biết bản sao có được sao chép đúng đắn không?
· Có 27 duplicates (lá phiếu bản sao) bị mất, chỉ còn bản chính, nhưng ROV lại không đếm bản chính. Họ bảo là bản sao đã trộn lẫn với các lá phiếu khác và đã được đếm rồi, vì nhân viên của ROV quên không đóng dấu DUPLICATE nên không thể tìm ra. Thành ra cũng không biết là bản sao bầu cho ai.
· Mất 255 phiếu trong tổng số phiếu đếm của quận 4 khi đi từ đếm bằng máy sang đếm bằng tay. Đối với tôi, đây là một vấn đề lớn, vì máy có thể đếm sai (ví dụ đáng lẻ phiếu bầu cho LS Lân hay NV Mạnh, nhưng lại cho là phiếu trống vì dấu mực quá nhạt), nhưng máy không đếm thiếu (tổng số phiếu).
6. Ngày 2 tháng 8 Phòng Kiểm Phiếu ROV đã email thông báo cho Hội Đồng Thành Phố (HĐTP) San Jose là vòng kiểm phiếu đã chấm dứt. Tuy đã được nghe về những việc làm sai trái của ROV, nhưng HĐTP không có thẩm quyền điều tra và chất vấn ROV, mà chỉ có thể certify kết quả bầu cử do ROV đưa ra. Chữ dùng trong văn bản chính thức là chữ “certify”, nhưng ông Thị Trưởng và các nghị viên đã bàn thảo khá lâu, và cùng đồng ý là việc HĐTP certify kết quả bầu cử không có nghĩa là HĐTP xác nhận tính trung thực, minh bạch và chính xác của cuộc bầu cử (integrity of the election). Nói đúng hơn là HĐTP chỉ ghi nhận (receive) kết quả bầu cử do ROV công bố, và đây chỉ là một thủ tục hành chánh. Cơ quan duy nhất có thẫm quyền phủ nhận kết quả bầu cử do ROV đưa ra là tòa án.
7. Chiều ngày 2 tháng 8, tôi và NV Mạnh cũng đã đến tham dự buổi họp của Ủy Ban Cố Vấn Về Bầu Cử (Citizens Advisory Committee on Election). Tôi trình bày những gì sai trái đã tìm thấy, và trình lên những dữ kiện mà tôi thu thập được từ những reports cùng với những con số liên tục nhảy múa, thay đổi của ROV. Và chiều hôm đó, ROV một lần nữa đã công bố sai lầm số phiếu của NV Mạnh và LS Lân trong bản ROV Post-Election report. Họ bảo là trước khi bắt đầu vòng tái kiểm phiếu (automatic recount), thì LS Lân có 8723 phiếu và NV Mạnh có 8687 phiếu, sai hoàn toàn với thông tin mà họ đưa ra ngày 7/7/16. Sự sai biệt này đã bị Ủy Viên Stephen Chessin chỉ ra và chất vấn ROV.
Ông Dave Kadlecek, Chủ Tịch Ủy Ban, đã không đồng ý với ROV về việc ROV đã hiểu và thực hành sai mục đích của cuộc tái kiểm phiếu trong Quận 4. Theo ông, mục đích của cuộc tái kiểm phiếu là để tìm xem có những sai sót, lầm lẫn ở bất cứ khâu nào khác hay không. Còn việc “đếm bằng tay những lá phiếu đã được đếm bằng máy” thì đã có qui định “1% tally” lo phần này rồi. Qui định này đòi hỏi ROV phải thử đếm bằng tay 1% của số phiếu để xem có đúng với số mà máy đã đếm không. Phiếu sẽ được bóc ra từ đâu đó không qui định trước (tiếng Anh gọi là spot checking). Và nếu trong vòng 1% số phiếu mà máy đếm đúng, thì ta có thể tin tưởng là máy sẽ đếm đúng 100% số phiếu.
Những sự kiện đáng quan tâm và việc làm sai trái của ROV:
1) Kết quả của vòng tái kiểm phiếu tự động (automatic recount): Nhìn sơ qua kết quả thì mọi người thấy bình thường: lần đầu đếm bằng máy thì tổng cộng 17,350 phiếu cho LS Lân và NV Mạnh; lúc đếm bằng tay thì tổng cộng 17,352 phiếu cho 2 bên. Không có gì lạ! Nhưng bên trong có một sự sai trái thật nghiêm trọng mà nhiều người không nhìn thấy, ngay cả ký giả của các báo đã loan tin trước đây cũng không hiểu (vì chẳng ai buồn để tâm tìm hiểu vấn đề). Khi tôi so lại tổng số phiếu đếm của vòng đầu (20,334 phiếu đếm bằng máy) và vòng tái kiểm phiếu này (20,079 phiếu đếm bằng tay), tôi khám phá ra là tổng số phiếu đếm cho toàn khu vực 4 đã mất đi 255 phiếu. Đối với cơ quan ROV, mất phiếu là chuyện hệ trọng bậc nhất!
Hơn thế nữa, trong 43 precincts (tạm gọi là tổ) của Quận 4, tôi thấy có nhiều precincts trong đó cả NV Mạnh, cả LS Lân đều mất phiếu. Điển hình là precinct 1416, trong đó NV Mạnh xuống 16 phiếu, LS Lân xuống 14 phiếu, và số phiếu không được đếm (undervote/overvote) xuống 11 phiếu. Ngày thứ sáu 7/15/16, khi tôi hỏi về vấn đề này, thì Ông Matt Moreles (Phó Giám Đốc Phòng Kiểm Phiếu) cũng không hề hay biết về vấn đề này. Ông nói “I don’t know. Let me find out”. Ngày thứ hai 7/18/16, Ông cho biết là khi nhân viên xem lại, thì họ tìm thấy một xấp 37 phiếu vẫn còn nằm trong khay, nhân viên ROV đã quên lấy ra đếm. Trong số này có 16 phiếu cho NV Mạnh, 14 phiếu cho LS Lân, và 7 phiếu trống. Tôi và NV Mạnh hỏi ông Matt nhiều lần, và được trả lời rằng những lá phiếu này trước đây đã được đếm bằng máy, nhưng không được đếm trong lần đếm bằng tay. Khi ROV cộng thêm xấp phiếu này vào, thì sự sai biệt giữa NV Mạnh và LS Lân tụt thêm 2, chỉ còn lại 12 phiếu.
Câu hỏi được đặt ra là: nếu thiếu mất 30 phiếu của Lân và Mạnh, thì tại sao tổng số phiếu của hai bên không tụt hẳn xuống giữa hai lần đếm, mà vẫn giữ xấp xỉ ở mức độ củ 17,350? ROV cho rằng đó là do số phiếu trong các precincts trồi sụt mà tình cờ, ngẫu nhiên ra như vậy. Nhưng trên đời có sự tình cờ, ngẫu nhiên nào mà tròn trịa, vừa vặn, khéo nắn đến vậy sao? Trong số 43 tổ trong quận 4, thì hết 40 tổ là có sự trồi sụt lên xuống khi chuyển từ đếm bằng máy sang đếm bằng tay. Ông Stephen Chessin, ủy viên của Ủy Ban Cố Vấn Về Bầu Cử đã nhận xét: Khi chuyển từ đếm bằng máy sang đếm bằng tay, thì những lá phiếu với nét mực nhợt nhạt đã bị máy cho là phiếu trống, nhưng mắt con người thì sẽ thấy là phiếu cho Lân hay cho Mạnh. Có nghĩa là, số phiếu của Lân và Mạnh chỉ có thể tăng lên khi đếm bằng tay, chứ không thể giảm xuống, và nhất là không thể giảm xuống nhiều lần và trong nhiều khu vực như thế. ROV không có câu trả lời.
2) Việc làm sai trái nghiêm trọng của ROV là trong khâu sao chép phiếu (duplicating the ballots). Nhân viên của ROV đã không tuân theo những điều lệ, phương thức ghi trong bảng chỉ dẫn (manual guidelines) của ROV. Có nhiều lý do khiến cho một lá phiếu cần phải được sao chép lại: a) vết đổ café hay thức ăn trên lá phiếu khiến máy đọc không được; b) lá phiếu bị nhăn hay gấp lại, nên bị máy đẩy ra; c) người cử tri ở một quận khác đến Quận 4 bỏ phiếu thì không được tham dự vào cuộc tranh cử giữa LS Lân và NV Mạnh nên phiếu của họ phải được chép lại và loại cuộc tranh cử của Quận 4 ra, tuy họ vẫn được bầu cho các vấn đề liên quan đến county, bầu cử tổng thống v.v.
Khi sao chép phiếu, nhân viên của ROV phải làm theo nhóm 2 người, một người đọc lá phiếu củ, và một người ghi vào lá phiếu mới. Cả hai đều phải trông chừng nhau, kiểm tra nhau để tránh sai lầm. Sau đó, lá phiếu bản chính thì đóng dấu VOID rồi cất sang một bên, còn lá phiếu bản sao thì đóng dấu DUPLICATE và bỏ vào thùng mang đi đếm. Mỗi người phải ký initials (ký tắt) của mình vào cả 2 lá phiếu bản chính và bản sao. Initials của họ trở thành một phần của số serial number của lá phiếu bản chính và bản sao, bao gồm ngày được sao chép, số thứ tự được sao chép, và chữ ký initial của nhân viên (xem hình đính kèm). Ví dụ: 2 nhóm khác nhau cùng sao chép phiếu có thể có serial number bắt đầu bằng 6/11-1 nhưng sẽ khác nhau ở chữ ký initials của nhân viên.
Thế nhưng, tuyệt đại đa số các nhân viên đều không làm đúng theo bảng điều luật và chỉ dẫn của ROV. Người đọc cứ đọc, người viết cứ viết. Và họ ký initials (ký tắt) cho nhau. Có trường hợp 1 người tự biên tự diễn, ký luôn cả initials của mình và người làm chung với mình, cả bên phiếu chính lẫn phiếu sao. Đôi khi có nhóm còn không màng ký initials nữa là…Điều này rất nguy hiểm vì nó tạo cơ hội cho bất kỳ người nào có thể đưa vào một lá phiếu mới mà không ai kiểm tra được. Ấy thế mà ROV lại chỉ đưa một lời giải thích qua loa là những chữ ký initials này không quan trọng, chỉ là để họ truy lại xem ai làm sai thì hướng dẫn lại.
NV Mạnh đã khiếu nại (challenge) tất cả các lá phiếu có vấn đề 1 người ký tắt initial cho 2 người. Số lần khiếu nại có thể lên đến 250-300 lần mà chỉ được chấp nhận 1 hay 2 lần. Thay vì tìm hiểu cho rõ, báo San Jose Mercury News lại chỉ nghe ngoáng 1 chiều rồi đem chuyện này ra chế diễu NV Mạnh.Trong vòng tái kiểm phiếu lần 2 (voter-requested recount), thì ROV lại vứt bỏ tất cả những sticky notes màu vàng ghi lại khiếu nại (challenge) của vòng tái kiểm phiếu đầu tiên (automatic recount), khiến cho NV Mạnh lại phải challenge lại tất cả những điều gì mình đã challenge lần trước. Và một lần nữa, báo SJ Mercury News lại chế nhạo NV Mạnh.
Qua vụ này, tôi thấy không những cơ quan kiểm phiếu (ROV) làm việc tắc trách, cẩu thả, lấp liếm … mà ngay cả các cơ quan truyền thông lớn trong chính dòng như tờ SJ Mercury News cũng sẵn sàng từ bỏ vai trò thông tin khách quan, đứng đắn của mình. Sau khi liên tục viết nhiều bài thiên vị, mĩa mai chế diễu NV Mạnh, ký giả của tờ báo này đã đăng lời khuyên ông Mạnh nên chấp nhận kết quả cuộc bầu cử này (dầu là bất công sai phạm). Đừng kiện cáo tìm công bằng công lý gì cả vì… rất khó, vừa mất tiền lại mất uy tín và còn có thể bị “lên án” là “kẻ thua cuộc cay cú” (sore loser).
Tôi nghĩ rằng, nếu kết quả sai biệt khá lớn thì không nói làm chi, còn trong trường hợp kết quả quá sít sao trên dưới 10 phiếu như hiện nay thì bất cứ ứng cử viên nào cũng có quyền sử dụng tất cả các phương cách luật pháp cho phép và phương tiện có được để tìm công bằng công lý cho mình. Vì nếu họ cảm thấy có gì mờ ám, bị đối xử bất công, mà họ không đủ can đảm tranh đấu cho họ, thì làm sao mình có thể tin là các chính trị gia này có thể tranh đấu cho quyền lợi của mình, của người dân, của cộng đồng như họ từng tuyên bố khi tranh cử?
Bài viết đã quá dài… Rất mong là cộng đồng chúng ta hiểu thêm được sự nghiêm trọng và tầm vóc quan trọng của lần tái kiểm phiếu này. Tôi chạnh nghĩ: dù vì lý do nào đi nữa, thì NV Mạnh coi như cũng đã tạo cho chúng ta có được cơ hội để học hỏi thêm về vấn đề kiểm phiếu và cách thức làm việc của ROV. Cũng giống như nhờ vụ tranh đấu cho Little Saigon mà cộng đồng chúng ta làm quen và biết được thêm thủ tục Recall (bãi nhiệm) và Luật Brown Acts. Chính những hiểu biết này đã giúp bảo vệ quyền lợi của chúng ta và làm cho cộng đồng chúng ta trưởng thành hơn. Vì thế, bản thân tôi xin được nói lời cám ơn NV Mạnh cho bài học này vì nó có ích cho cộng đồng và cho bản thân tôi.
Chúng ta suy nghĩ gì, học hỏi được gì, muốn phản ứng và can dự vào vấn đề như thế nào là ở nơi lương tâm của mỗi người.
San Jose Aug 4, 2016
Vương Ngọc Quyên
